Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 142/09
POSTANOWIENIE
Dnia 3 listopada 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Stanisław Dąbrowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie z wniosku K.C.
przy uczestnictwie R.B. i H.B.
o wpis hipoteki przymusowej zwykłej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 3 listopada 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 19 września 2008 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temuż Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w G. po rozpatrzeniu skargi na orzeczenie referendarza
sądowego postanowieniem z dnia 18 czerwca 2008 r. oddalił wnioski K.C. o wpis w
księgach wieczystych hipotek przymusowych zwykłych.
Sąd Rejonowy ustalił, że prawomocnymi orzeczeniami sądowymi zasądzono
od pozwanych R.B. i H.B. na rzecz powoda W.N. solidarnie kwotę 230.000 zł z
ustawowymi odsetkami, kwotę 20.315 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, kwotę
4.540 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania zabezpieczającego oraz koszty
postępowania klauzulowego. Wierzytelność, jaka przysługiwała pierwotnie W.N.
obecnie przysługuje wnioskodawczyni K.C. Wierzytelność ta została zabezpieczona
wpisem hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 200.000 zł w Kw nr [...[8 oraz
hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 30.000 zł w księdze wieczystej Kw nr
[...]1 na rzecz W.N.
Wskazał Sąd Rejonowy, że pozostawiając wpisy hipotek kaucyjnych bez
zmian obecny wierzyciel K.C. wniósł o wpis dziewięciu hipotek przymusowych
zwykłych w dziesięciu księgach wieczystych w celu zabezpieczenia odsetek
ustawowych i kosztów procesu wynikających z dołączonego do wniosku tytułu
wykonawczego. Zdaniem Sądu Rejonowego wnioski o wpis tychże hipotek
przymusowych zwykłych nie zasługiwały na uwzględnienie z następujących
względów. Artykuł 104 jako przepis szczególny wyłącza zastosowanie art. 69
ustawy o księgach wieczystych i hipotece, dotyczącego hipoteki w ogólności,
określając samodzielnie zakres zabezpieczenia hipoteką przymusową kaucyjną,
wpisaną na podstawie postanowienia sądu o udzieleniu zabezpieczenia, odsetek
oraz kosztów postępowania. W przedmiotowej sprawie odsetki za opóźnienie
i koszty postępowania korzystałyby z zabezpieczenia, gdyby mieściły się w kwocie
istniejących hipotek przymusowych kaucyjnych wpisanych w księgach wieczystych
Kw nr [...]8 i Kw nr [...]1. Ponieważ odsetki za opóźnienie i zasądzone koszty
postępowania nie mieszczą się w sumie najwyższej obu hipotek przymusowych
kaucyjnych, dlatego mogą być zabezpieczone, ale jedynie przez wpis nowej
hipoteki przymusowej kaucyjnej. Podstawą wpisu tej nowej hipoteki przymusowej
3
kaucyjnej będzie stanowił art. 102 ust. 2 i art. 109 ustawy o księgach wieczystych
i hipotece. Względnie, wnioskodawca winien doprowadzić do wykreślenia
figurujących w księgach wieczystych hipotek przymusowych kaucyjnych
ustanowionych w celu zabezpieczenia roszczenia i wnieść o wpis hipoteki
przymusowej zwykłej, która zabezpieczałaby należność główną oraz odsetki
ustawowe i koszty postępowania.
Apelację wnioskodawczyni od powyższego orzeczenia Sąd Okręgowy w S.
oddalił postanowieniem z dnia 19 września 2008 r. Sąd Okręgowy powtórzył
stwierdzenie Sądu pierwszej instancji, że art. 104 ustawy o księgach wieczystych i
hipotece jako przepis szczególny odnoszący się do hipoteki kaucyjnej wyłącza
zastosowanie art. 69 tej ustawy, dotyczącego hipoteki w ogólności. Artykuł 69
samodzielnie określa zakres zabezpieczenia hipoteką przymusową kaucyjną.
Określony tym przepisem zakres zabezpieczenia jest węższy od zakresu
zabezpieczenia hipoteką zwykłą. Hipoteka kaucyjna ma na celu zabezpieczenie
odsetek, tylko wtedy, gdy mieszczą się w wymienionej we wpisie sumie hipoteki.
Z powyższego Sąd drugiej instancji wyciągnął wniosek, że prawidłowe jest
stanowisko Sądu Rejonowego, iż wnioskodawczyni nie może domagać się wpisu
hipotek przymusowych zwykłych celem zabezpieczenia odsetek oraz przyznanych
kosztów postępowania, które uprzednio zabezpieczono wpisem hipotek
przymusowych kaucyjnych. Pogląd taki, prowadziłby do sytuacji, w której wierzyciel
posiadałby zabezpieczenia hipoteczne w kwotach przewyższających istniejącą
wierzytelność. Zatem, zaistniałaby sytuacja wskazująca na uzyskanie
„nadzabezpieczenia” wierzytelności, co jest sprzeczne z prawem.
Sąd Okręgowy podzielił pogląd Sądu pierwszej instancji, że jedynym
trafnym rozwiązaniem byłoby wpisanie nowej hipoteki przymusowej kaucyjnej lub
wykreślenie istniejących hipotek kaucyjnych i wpisanie hipoteki przymusowej
zwykłej zabezpieczającej należność główną oraz odsetki i koszty postępowania.
W ocenie Sądu Okręgowego związanie wierzytelności z hipoteką nie pozwala na
korzystanie z raz ustanowionej hipoteki dla zabezpieczenia przez nią różnych
zmieniających się elementów wierzytelności.
4
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego wnioskodawczyni
zarzuciła naruszenie prawa materialnego: art. 104 i 109 ust. 1 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece poprzez ich niewłaściwą wykładnię i uznanie przez Sąd,
że odsetki za opóźnienie i koszty postępowania sądowego w określonej wysokości
nie mogą być zabezpieczone hipoteką przymusową zwykłą, w wyniku
ustanowienia wnioskowanej hipoteki doszłoby do uzyskania przez
wnioskodawczynię zabezpieczenia przewyższającego wysokość wierzytelności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pogląd, że art. 14 ustawy o księgach wieczystych i hipotece jest przepisem
szczególnym w stosunku do art. 69 tej ustawy, oraz że samodzielnie określa zakres
zabezpieczenia hipoteką kaucyjną należy uznać za trafny. Zakres zabezpieczenia
hipoteką kaucyjną jest o tyle węższy od zabezpieczenia hipoteką zwykłą,
że hipoteka zwykła w granicach przewidzianych w kodeksie postępowania
cywilnego zabezpiecza także roszczenia o odsetki nie przedawnione oraz
przyznane koszty postępowania, zaś hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki
i koszty postępowania wówczas tylko jeżeli mieszczą się w sumie wymienionej we
wpisie hipoteki.
Jednakże stanowisko Sądów obu instancji, że zabezpieczenie roszczenia
hipoteką kaucyjną powoduje, że w razie zasądzenia prawomocnym wyrokiem kwoty
wyższej od maksymalnej sumy oznaczonej w hipotece, niedopuszczalnie staje się
zabezpieczenie nadwyżki hipoteką zwykłą jest nieuprawnione. Stanowiska tego nie
da się logicznie wywieść z wzajemnego stosunku art. 104 i 69 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, a nadto pozostaje ono w oczywistej niezgodności z treścią
art. 109 ust. 1 tej ustawy.
W konkretnej sprawie zabezpieczono w toku procesu hipotekami kaucyjnymi
roszczenie do kwoty 230.000 złotych, następnie prawomocnym wyrokiem
zasądzono tę kwotę jako należność główną, a nadto zasądzono odsetki i koszty
postępowania. Oczywistym jest więc, że odsetki i koszty postępowania nie są
objęte hipotekami kaucyjnymi. Zatem, w zakresie odsetek i kosztów postępowania
jest tytuł wykonawczy stwierdzający wierzytelność. Wierzytelność ta nie jest
5
zabezpieczona hipoteką. Wobec treści art. 109 ust. 1 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece nie było podstaw do odmowy wpisu hipoteki przymusowej.
Nieprzekonujące są wywody Sądu drugiej instancji, że zabezpieczenie
zasądzonych odsetek i kosztów postępowania prowadziłoby do sytuacji, w której
wierzyciel posiadałby zabezpieczenia hipoteczne w kwotach przewyższających
istniejącą wierzytelność, skoro oczywistym jest, że ustanowione dotychczas
hipoteki kaucyjne ze względu na wymienione w nich maksymalne sumy i treść art.
104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie mogą w żadnej części
obejmować zasądzonych odsetek ani kosztów postępowania.
Z powyższych względów - na mocy art. 39815
k.p.c. Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji postanowienia.