Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 17 listopada 2009 r., II CZ 93/09
W razie doręczenia pozwanemu działającemu bez zawodowego
pełnomocnika odpisu nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu
upominawczym z pouczeniem jedynie o możliwości i terminie wniesienia
sprzeciwu, nie jest dopuszczalne odrzucenie, z powodu niezachowania
terminu, zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zawarte w
nakazie, wniesionego w terminie przewidzianym dla sprzeciwu.
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący)
Sędzia SN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
Sędzia SA Barbara Trębska
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Skarbu Państwa – Starosty W.
przeciwko Krzysztofowi M. o zapłatę, po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 17 listopada 2009 r. zażalenia pozwanego na
postanowienie Sądu Rejonowego w Wągrowcu z dnia 27 listopada 2008 r.
uchylił zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
W dniu 17 września 2008 r. Sąd Rejonowy w Wągrowcu wydał nakaz zapłaty w
postępowaniu upominawczym, uwzględniający powództwo oraz zasądzający od
pozwanego na rzecz strony powodowej koszty zastępstwa procesowego, a na
rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wągrowcu opłatę sądową.
W dniu 26 września 2008 r. nakaz ten został doręczony pozwanemu wraz z
odpisem pozwu oraz pouczeniem o sposobie i terminie wniesienia sprzeciwu. Sąd
nie pouczył pozwanego o możliwości i terminie wniesienia zażalenia na zawarte w
nakazie zapłaty rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Pozwany w dniu 10 października 2008 r. wniósł pismo nazwane "sprzeciwem
od nakazu zapłaty", zaskarżając jedynie zawarte w nakazie rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania. Zarządzeniem z dnia 21 listopada 2008 r. pismo to zostało
uznane za zażalenie na orzeczenie o kosztach postępowania zawarte w nakazie
zapłaty i postanowieniem z dnia 27 listopada 2008 r. – na podstawie art. 370 w
związku z art. 397 § 2 k.p.c. – odrzucone ze względu na wniesienie po terminie
przewidzianym w art. 394 § 2 k.p.c.
W zażaleniu pozwany podniósł, że wniósł sprzeciw w ustawowym terminie,
zgodnie z pouczeniem Sądu, a zatem brak podstaw do jego odrzucenia.
Przy rozpoznawaniu zażalenia Sąd Okręgowy w Poznaniu powziął poważną
wątpliwość prawną, którą postanowieniem z dnia 7 sierpnia 2009 r. przedstawił
Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia. (...)
Sąd Najwyższy przejął sprawę do rozpoznania i zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 502 § 2 k.p.c., pozwanemu w postępowaniu upominawczym
doręcza się nakaz zapłaty wraz z pozwem i pouczeniem o sposobie wniesienia
sprzeciwu oraz o skutkach niezaskarżenia nakazu. W rozpoznawanej sprawie
pozwany został pouczony o prawie i terminie wniesienia sprzeciwu, a więc nie
doszło do naruszenia tego przepisu.
Wydany na posiedzeniu niejawnym nakaz zapłaty z dnia 17 września 2008 r.
zawierał rozstrzygnięcie o kosztach postępowania, podjęte w formie postanowienia
stanowiącego część nakazu, w związku z czym ma zastosowanie art. 357 § 2 w
związku z art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., zgodnie z którym stronie przysługuje nie
sprzeciw, lecz zażalenie na zawarte w nakazie zapłaty postanowienie w
przedmiocie kosztów, jeżeli jednocześnie nie wnosi środka zaskarżenia przeciwko
orzeczeniu co do istoty sprawy. Sąd Rejonowy miał zatem obowiązek pouczyć
pozwanego nie tylko o sposobie i terminie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty,
lecz także o możliwości i terminie do wniesienia zażalenia na postanowienie w
przedmiocie kosztów postępowania w wypadku, gdyby pozwany nie składał środka
zaskarżenia co do istoty sprawy (sprzeciwu). Brak takiego pouczenia stanowi
naruszenie wskazanych przepisów.
Zgodnie z powszechnie przyjętym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa, o
rodzaju dopuszczalnego środka zaskarżenia decyduje nie forma, jaką nadał
swojemu orzeczeniu sąd, ale przedmiot rozstrzygnięcia, przy czym pomyłka sądu
nie powinna powodować ujemnych skutków dla strony działającej w zaufaniu do
organów państwa. Stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale połączonych
Izb: Cywilnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 marca 1972 r., III CZP
27/71 (OSNCP 1973, nr 1, poz. 1) i w postanowieniu z dnia 24 czerwca 1976 r., II
CZ 23/76 (OSNCP 1977, nr 3, poz. 51), stwierdzając, że w razie odrzucenia pozwu
lub umorzenia postępowania wyrokiem, środek odwoławczy podlega rozpoznaniu
jako zażalenie również wtedy, gdy skarżący nazwał go "rewizją", nie może być
jednak odrzucony z powodu niezachowania terminu przewidzianego w art. 394 § 2
k.p.c.
Chociaż stanowisko to wyrażone zostało w nieco innej sytuacji procesowej niż
ta, do jakiej doszło w rozpoznawanej sprawie, nie ma przeszkód, aby przenieść
rozumowanie Sądu Najwyższego wyrażone w przytoczonych orzeczeniach na
uchybienie procesowe, którego dopuścił się Sąd Rejonowy. Wychodząc z
założenia, że błąd sądu polegający na pouczeniu strony działającej bez
zawodowego pełnomocnika jedynie o możliwości i terminie wniesienia sprzeciwu od
nakazu zapłaty, a niepouczenie o możliwości, sposobie i terminie zaskarżenia
samego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania zawartego w nakazie zapłaty
wydanym w postępowaniu upominawczym, nie może rodzić ujemnych skutków
procesowych dla strony działającej w zaufaniu do sądu. Trzeba przyjąć, że
niedopuszczalne jest w takiej sytuacji odrzucenie środka zaskarżenia wniesionego
w terminie przewidzianym dla sprzeciwu, zawierającego jedynie zaskarżenie
samego orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania zawartego w nakazie.
Takie rozwiązanie uwzględnia interes obu stron, zasady ekonomiki procesowej
oraz interes społeczny i dobro wymiaru sprawiedliwości. Strona nie jest zmuszona
do podejmowania jakichkolwiek innych dalszych kroków procesowych, które
mogłyby okazać się nieskuteczne i z pewnością wymagałyby wydania przez sąd
kilku orzeczeń. Wyeliminowany jest także element niepewności co do
prawomocności orzeczenia dotyczącego istoty sprawy, a wniesiony środek
zaskarżenia podlega rozpoznaniu według prawidłowych reguł dotyczących
zażalenia, a nie sprzeciwu.
Z tych względów należało przyjąć, że w razie doręczenia pozwanemu
działającemu bez zawodowego pełnomocnika odpisu nakazu zapłaty wydanego w
postępowaniu upominawczym z pouczeniem jedynie o możliwości i terminie
wniesienia sprzeciwu, nie jest dopuszczalne odrzucenie, z powodu niezachowania
terminu, zażalenia na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zawarte w nakazie,
wniesionego w terminie przewidzianym dla sprzeciwu.
Ze względu na to, że pozwany w opisanej sytuacji wniósł zażalenie w terminie
przewidzianym dla sprzeciwu, Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 1 w związku
z art. 397 § 2 k.p.c. uchylił, jako bezpodstawne, zaskarżone postanowienie Sądu
Rejonowego odrzucające zażalenie na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zawarte w nakazie zapłaty.