Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 listopada 2009 r.
I UK 107/09
Wystąpienie do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem
prejudycjalnym co do wykładni art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia Rady
(EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących
działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających
się we Wspólnocie (Dz.U.UE Polskie wydanie specjalne Tom 01, Rozdział 05, s.
35 ze zm.) musi być poprzedzone ustalenie przez sąd krajowy wszystkich oko-
liczności faktycznych umożliwiających zastosowanie tego przepisu, w tym
miejsca zamieszkania pracownika w rozumieniu art. 1 lit. h tego rozporządze-
nia.
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie SN: Bogusław Cudowski,
Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 listopada 2009 r.
sprawy z odwołania Mirosława S. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w W. z udziałem zainteresowanej: F. Urządzenia i Montaże Przemysłowe
Spółki z o. o. w W. o ustalenie podlegania ustawodawstwu polskiemu w zakresie sto-
sowania systemów zabezpieczenia społecznego dla pracowników najemnych i ich
rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, na skutek skargi kasacyjnej ubezpie-
czonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6 lutego 2009 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Białymstoku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w W. decyzją z dnia 11 marca 2008
r., wydaną na podstawie art. 219 k.p.a. w związku z art. 83b ust. 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) oraz art. 14 ust. 2 lit.
b rozporządzenia Rady EWG nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stoso-
wania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
pracujących na własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w ob-
rębie Wspólnoty (Dz.U.UE.L.71.149.2; Dz.U.UE-sp.05-1-35m, zwanego dalej rozpo-
rządzeniem 1408/71 albo rozporządzeniem) odmówił Mirosławowi S. oraz płatnikowi
składek F. Urządzenia i Montaże Przemysłowe Spółce z o.o. w W. (dalej nazywanej
F.) wydania zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego na formularzu
E-101 potwierdzającego, że w okresie od 1 stycznia 2008 r. do 28 lutego 2009 r. Mi-
rosław S. podlega polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego z tytułu pracy
wykonywanej na terytorium innych niż Polska państw członkowskich Unii Europej-
skiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Sąd Okręgowy ustalił, że Mirosław S. jest zatrudniony przez F. od dnia 14
września 2006 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony, począt-
kowo na okres do 31 grudnia 2007 r., a na mocy aneksów do umowy do dnia 28 lu-
tego 2009 r. W okresie od 14 września 2006 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. posiadał
zaświadczenie dotyczące ustawodawstwa właściwego E-101. W treści umowy o
pracę w § 2 pkt 2 wskazane jest jako miejsce świadczenia pracy: zakłady i budowy w
Polsce i na terytorium Unii Europejskiej (Irlandia, Francja, Wielka Brytania, Niemcy,
Finlandia). Sąd ustalił także, że skarżący w ramach umowy o pracę z F. pracował
poza Polską na budowach w Niemczech (od 14 września 2006 r. do 3 grudnia 2006
r.), w Finlandii (od 4 grudnia 2006 r. do 22 lipca 2007 r.), we Francji (od 23 lipca 2007
r. do 1 lipca 2008 r.) oraz ponownie w Finlandii (od 2 lipca 2008 r. do chwili obecnej).
Jeśli chodzi o roboty budowlane na terenie Polski, to F. realizuje je za pośrednic-
twem Spółki L. SA z siedzibą w Ł., w której F. ma większość udziałów. Sąd ustalił
zarazem, że Mirosław S. w ramach zatrudnienia w F. nie wykonywał żadnej pracy na
terenie Polski, ani w spółce L.
Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i jego prawną
kwalifikację, wskazując że zgodnie z art. 13 ust. 1 rozporządzenia 1408/71, z za-
strzeżeniem art. 14c i 14f, osoby, do których stosuje się to rozporządzenie, podlegają
ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. W myśl jego art. 13 ust. 2 lit.
a pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa członkowskiego
podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeśli zamieszkuje na terytorium innego
państwa członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go za-
3
trudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na
terytorium innego państwa członkowskiego.
Szczególne zasady wskazania właściwego prawa ubezpieczeń społecznych,
które należy rozważyć, zostały określone w art. 14 rozporządzenia 1408/71. Zgodnie
z jego ust. 1 lit. a pracownik najemny zatrudniony na terytorium państwa członkow-
skiego przez przedsiębiorstwo, w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został
skierowany do wykonywania pracy na terytorium innego państwa członkowskiego
podlega nadal ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warun-
kiem, że przewidywany okres wykonywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy i że
nie został on skierowany w miejsce innej osoby, której okres skierowania upłynął.
Według art. 14 ust. 1 lit. b rozporządzenia 1408/71, jeżeli praca przedłuża się poza
początkowo zakładany okres, z powodu niedających się przewidzieć okoliczności i
przekracza dwanaście miesięcy, ustawodawstwo pierwszego państwa członkowskie-
go stosuje się nadal, aż do zakończenia pracy, pod warunkiem, że wyrazi na to
zgodę właściwa władza państwa członkowskiego, na którego terytorium zaintereso-
wany jest skierowany lub organ przez tę władzę wyznaczony; o zgodę należy wystą-
pić przed upływem początkowego okresu 12 miesięcy. Jednakże zgody tej nie
można udzielić na okres dłuższy niż 12 miesięcy.
Decyzja nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r. Komisji Administracyjnej Wspólnot
Europejskich do spraw zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących
(2001/891/WE) dotycząca interpretacji, między innymi, art. 14 ust. 1 rozporządzenia
1408/71, określa niezbędne warunki zastosowania tego przepisu. Zgodnie z punktem
8 tej decyzji pierwszy z nich dotyczy konieczności bezpośredniego związku pomiędzy
przedsiębiorstwem oraz zatrudnianym pracownikiem. W okolicznościach faktycznych
sprawy związek taki przejawia się przez fakt zawarcia powoływanej na wstępie
umowy o pracę oraz aneksów do niej. Zgodnie z pkt 10 decyzji nr 181 drugim istot-
nym warunkiem stosowania art. 14 ust. 1 rozporządzenia 1408/71 jest istnienie więzi
pomiędzy przedsiębiorstwem oraz państwem członkowskim, w którym ma siedzibę.
Jak podkreśla Komisja Administracyjna WE możliwość oddelegowania powinna
ograniczać się jedynie do przedsiębiorstw zwykle prowadzących działalność na tery-
torium państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie do pra-
cownika oddelegowanego, przyjmując tym samym, że wyżej wymieniony przepis ma
zastosowanie do przedsiębiorstw, które zwykle w głównej mierze prowadzą działal-
ność na terytorium państwa członkowskiego, w którym mają siedzibę. Firma F. za-
4
trudniająca skarżącego nie spełniła tego warunku związku z państwem członkow-
skim, w którym ma ona siedzibę, bowiem nie prowadzi ona w głównej mierze działal-
ności na terytorium Polski. Według orzecznictwa ETS, art. 14 ust. 1 lit. a rozporzą-
dzenia 1408/71 powinien być interpretowany w takim znaczeniu, że w celu skorzy-
stania z możliwości zawartych w tym przepisie, przedsiębiorstwo zajmujące się po-
średnictwem w zatrudnianiu pracowników tymczasowych, które działając z jednego
państwa członkowskiego udostępnia tymczasowo pracowników przedsiębiorstwom
mającym siedzibę w innym państwie członkowskim, musi prowadzić zwykłą działal-
ność w pierwszym państwie. Przedsiębiorstwo zajmujące się pośrednictwem w za-
trudnianiu pracowników tymczasowych prowadzi normalną działalność w państwie
członkowskim, w którym ma siedzibę, jeżeli zwyczajowo prowadzi działalność na
znaczną skalę w tym państwie (C-202/97). Jak wykazuje materiał dowodowy sprawy
w siedzibie spółki F. generalnie zajmowano się doborem kadr, tam zapadały też de-
cyzje odnośnie do zawarcia umowy o pracę oraz tam regulowane były kwestie ka-
drowe. Spółka F. rekrutowała obywateli polskich do pracy na budowach w państwach
członkowskich przez ogłoszenia w prasie. Obywatele polscy podpisywali umowy o
pracę w siedzibie spółki w Polsce i byli od razu kierowani do pracy w konkretnym
państwie członkowskim. Wynagrodzenie za pracę otrzymywali i ich dokumentacja
płacowa znajdowała się w owym jednym państwie członkowskim, w którym wykony-
wali swoje obowiązki.
Według stanowiska Komisji Administracyjnej przedsiębiorstwo, które ma sie-
dzibę na terytorium jednego państwa członkowskiego i które oddelegowuje pracow-
ników do innego państwa członkowskiego, a w pierwszym państwie członkowskim
prowadzi działalność czysto zarządczą nie może stosować postanowień art. 14 ust. 1
lit. a rozporządzenia 1408/71. Komisja ustanowiła, że przedmiotowy przepis stosuje
się do pracowników podlegających ustawodawstwu państwa członkowskiego z tytułu
wykonywania pracy na rachunek przedsiębiorstwa, którzy są oddelegowani przez to
przedsiębiorstwo do innego państwa członkowskiego (państwo zatrudnienia) w celu
wykonywania tam pracy na rzecz tego przedsiębiorstwa. Zdaniem Komisji praca jest
wykonywana na rachunek przedsiębiorstwa kraju wysyłającego, jeśli ustalono, że jest
wykonywana na rachunek tego przedsiębiorstwa oraz że istnieje bezpośredni zwią-
zek pomiędzy pracownikiem oraz przedsiębiorstwem, które go oddelegowało. W
Krajowym Rejestrze Sądowym nie ma wpisów co do żadnych zagranicznych oddzia-
łów spółki F., tym samym nie można przyjąć możliwości funkcjonowania jej biur na
5
terytorium innego państwa niż Polska i wykonywania przez Mirosława S. pracy na
rachunek polskiego przedsiębiorstwa w innym państwie członkowskim, a jedynie na
rzecz zagranicznego inwestora, obecnie w Finlandii przy budowie elektrowni atomo-
wej w O.
Mając na względzie powyższe, Sąd Apelacyjny uznał, że nie mógł zostać za-
stosowany art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia 1408/71. Nie istniała również zasad-
ność stosowania wyjątku, o którym mowa w jego art. 14 ust. 2 lit. b., Mirosław S. nie
był bowiem osobą zwykle zatrudnioną na terytorium dwóch lub więcej państw człon-
kowskich. Przepis ten dotyczy sytuacji przemieszczania się pracownika we Wspólno-
cie przy wykonywaniu pracy w ramach zatrudnienia jako pracownik najemny, a za-
tem osoby, która w ramach jednego polecenia służbowego lub jednej umowy o pracę
- wykonuje pracę na terenie co najmniej dwóch państw unijnych w stosunkowo krót-
kim okresie rozliczeniowym, miesięcznym, maksymalnie kwartalnym, często przekra-
czając granice państw. Celem art. 14 ust. 2 lit. b rozporządzenia 1408/71 było obję-
cie, wszystkich innych, niewymienionych w ust. 1 zawodów, których domeną jest,
podobnie jak w ust. 1, częste przemieszczanie się pracowników między terytoriami
państw członkowskich. Tymczasem materiał dowodowy wykazuje, że praca wykony-
wana przez Mirosława S. charakteryzowała się stałością i była wykonywana przez
dłuższe okresy na terytorium jednego państwa członkowskiego. Nie był on „zwykle”
zatrudniony na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, pracę bowiem
wykonywał w następujących po sobie okresach na terytorium tylko jednego Państwa.
W ocenie Sądu ważne jest również to, że w ramach przemieszczania się skar-
żący nie może być traktowany gorzej niż obywatele kraju, na terytorium którego on
pracuje.
W skardze kasacyjnej, pełnomocnik ubezpieczonego i płatnika zarzucił naru-
szenie: 1) prawa materialnego - art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 8 ust. 1 i ust. 14,
art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych oraz art. 14 ust. 2 lit. b (ii) rozporządzenia 1408/71 i art. 12a (5) rozporządzenia
Rady (EWG) Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporzą-
dzenia 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego dla
pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie
(Dz.U.UE.L.72.74.1, Dz.U.UE-sp.05-1-83) - przez ich niezastosowanie, 2) przepisów
postępowania - art. 385 i art. 47714a
k.p.c., a nadto w części dotyczącej ustalenia, że
Mirosław S. nie pracował na rachunek polskiego przedsiębiorstwa w innych pań-
6
stwach członkowskich oraz w przedmiocie działalności płatnika - naruszenie art. 233
k.p.c.
W ocenie skarżącego skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. W spra-
wie występuje również istotne zagadnienie prawne i potrzeba orzeczniczego wyja-
śnienia przepisu prawa europejskiego wywołującego poważne skutki dla pracowni-
ków wykonujących pracę na terytoriach kilku państw w ramach stosunku pracy z
przedsiębiorstwem mającym siedzibę w jednym państwie i praktyki przedsiębiorstw
prowadzących działalność na terytoriach różnych państw członkowskich Unii Euro-
pejskiej.
Jednocześnie skarżący wniósł o rozważenie wystąpienia na podstawie art.
234 TWE z pytaniem prejudycjalnym do ETS o następującej treści: czy spełnione są
przesłanki przewidziane w art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia 1408/71 w sytu-
acji, gdy pracownik przedsiębiorstwa mającego zarejestrowaną siedzibę w państwie
członkowskim, wykonujący pracę na podstawie stosunku pracy z tym przedsiębior-
stwem na budowach (w zakładach, placówkach, oddziałach) na terytoriach co naj-
mniej dwóch innych państw członkowskich, na terenie których nie ma miejsca za-
mieszkania, do stosowania ustawodawstwa tego pierwszego państwa, bez względu
na częstotliwość przemieszczania się pracownika między budowami (zakładami, pla-
cówkami, oddziałami) przedsiębiorstwa.
Skarżący sformułował zarzut naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 1 i ust. 14, art. 11 ust.
1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy systemowej, ponieważ w jego ocenie Sądy obu
instancji nie zauważyły, że Mirosław S. jest osobą fizyczną, która jako pracownik pol-
skiego przedsiębiorstwa obowiązkowo podlega polskim ubezpieczeniom społecz-
nym. W ocenie skarżącego zastosowanie do Mirosława S. znajduje wyłącznie art. 13
ust. 1 i art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia 1408/71. Nie ma do niego zastoso-
wania art. 13 ust. 2a oraz art. 14 ust. 1 lit. a. Wskazuje on również, że w art. 14 ust. 2
lit. b rozporządzenia 1408/71 nie ma żadnego odniesienia do jakichkolwiek okresów
rozliczeniowych, częstotliwości przemieszczania się pracowników i przekraczania
granic.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Spór w niniejszej sprawie dotyczy ustalenia ustawodawstwa właściwego w ro-
zumieniu przepisów rozporządzenia 1408/71. Zgodnie z generalną regułą wspólno-
7
towej koordynacji ustalanie ustawodawstwa właściwego odbywa się według zasad:
miejsca wykonywania pracy (lex loci laboris) oraz podlegania jednemu ustawodaw-
stwu. Z art. 13 ust. 1 rozporządzenia wynika bowiem, że osoby, do których znajduje
ono zastosowanie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskie-
go, które to ustawodawstwo określa się zgodnie z przepisami zawartymi w art. 13 -
17 rozporządzenia. Podstawowym łącznikiem do określenia ustawodawstwa właści-
wego jest miejsce wykonywania pracy, co w stosunku do pracowników znalazło wy-
raz w art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia 1408/71, według którego z zastrzeżeniem
przepisów art. 14 - 17 pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego pań-
stwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeśli zamieszkuje
na terytorium innego państwa członkowskiego lub jeżeli przedsiębiorstwo lub praco-
dawca, który go zatrudnia ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadze-
nia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego. Od tej zasady prze-
widziane zostały wyjątki, które dotyczą: 1. skierowania do wykonywania pracy na
terytorium innego państwa członkowskiego (art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia); 2.
wielości stosunków zatrudnienia bądź aktywności zawodowej, jak i wykonywania
działalności gospodarczej przy jednoczesnym pozostawaniu w zatrudnieniu (art. 14
ust. 2 lit. b, art. 14a ust. 2, art. 14c rozporządzenia); 3. dobrowolnego i fakultatywne-
go ubezpieczenia kontynuowanego (art. 15 rozporządzenia); 4. zatrudnionych w pla-
cówkach dyplomatycznych i konsularnych (art. 16 rozporządzenia); 5. możliwości
uregulowania wyjątków na mocy porozumienia (art. 17 rozporządzenia).
W niniejszej sprawie spór dotyczy zastosowania wyjątku przewidzianego w
art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia, zgodnie z którym osoba zwykle zatrudniona
na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich podlega ustawodawstwu pań-
stwa członkowskiego, na terytorium którego przedsiębiorstwo lub pracodawca, który
ją zatrudnia, ma zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności, jeżeli
nie zamieszkuje na terytorium jednego z państw członkowskich, gdzie wykonuje
swoją działalność. Według łącznika siedziby lub miejsca prowadzenia działalności
przez pracodawcę określa się zatem właściwe ustawodawstwo w przypadku, gdy
osoba zatrudniona jest przez jednego pracodawcę, który prowadzi działalność na
terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego i w tych państwach wykony-
wana jest praca, przy czym warunkiem koniecznym jest, aby miejsce zamieszkania
pracownika nie „pokrywało się” z miejscem wykonywania przez niego pracy. Hipote-
zą tego przepisu objęte są osoby „zwykle zatrudnione” na terytorium dwóch lub wię-
8
cej państw członkowskich, wobec czego możliwość jego zastosowania w określo-
nych okolicznościach faktycznych uzależniona jest od sposobu rozumienia tego po-
jęcia.
Do przesądzających rezultatów nie może doprowadzić wykładnia językowa
omawianego przepisu, albowiem określenie „zwykle zatrudniona” nie jest jedno-
znaczne i może oznaczać zarówno pracownika wykonującego w ramach jednego
stosunku pracy obowiązki w kilku państwach członkowskich w tym samym czasie
(jednocześnie), jak i osobę, która na podstawie umowy o pracę zawartej z jednym
pracodawcą wykonuje pracę w wielu państwach członkowskich w następujących po
sobie okresach, tak jak w niniejszej sprawie Mirosław S. Odwołując się natomiast do
dyrektywy metodologicznej, nakazującej zastosowanie kolejno wszystkich typów in-
terpretacji, poczynając od językowej, poprzez systemową i kończąc na funkcjonalnej,
odnaleźć można argumenty przemawiające za każdą z tych interpretacji.
Można bowiem przyjąć, że z normy prawnej wyrażonej w art. 14 ust. 2 rozpo-
rządzenia wynika, iż mowa jest w nim o osobie zwykle zatrudnionej w kilku pań-
stwach członkowskich w kontekście osób mobilnych (stanowiących część personelu
drogowego lub latającego - pkt a oraz innych osób, niż w pkt a, ale wykonujących
obowiązki w podobny sposób co pracownicy mobilni, tzn. jednocześnie - w krótkich
odstępach czasu - w kilku krajach członkowskich). W takich sytuacjach zastosowanie
zasady miejsca zatrudnienia i podlegania jednemu ustawodawstwu byłoby bowiem
praktycznie niemożliwe. Określeniu właściwego ustawodawstwa służą wówczas inne
łączniki wynikające z norm kolizyjnych, w tym z art. 14 ust. 2 rozporządzenia. Inaczej
rzecz ujmując, normy kolizyjne znajdują zastosowanie wówczas, gdy nie jest możliwe
na podstawie generalnej zasady miejsca wykonywania pracy jednoznaczne określe-
nie ustawodawstwa właściwego, bądź też, gdyby z uwagi na uwarunkowania zwią-
zane z wykonywaną pracą ubezpieczony miał podlegać wielu ustawodawstwom.
Taka sytuacja nie zachodzi, gdy pracownik w ramach jednego stosunku pracy wyko-
nuje swoje obowiązki w kilku krajach członkowskich w następujących po sobie okre-
sach, albowiem określenie jednego ustawodawstwa właściwego przy zastosowaniu
reguł wynikających z art. 13 ust. 1 i ust. 2 lit. a rozporządzenia nie nastręcza żadnych
trudności - pracownik podlega ustawodawstwu tego państwa, w którym wykonuje
pracę w danym okresie. Przy takiej interpretacji za osobę zwykle zatrudnioną w kilku
państwach członkowskich w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia
należałoby uznać osobę zatrudnioną przez jednego pracodawcę i z uwagi na cha-
9
rakter zatrudnienia wykonującą pracę w różnych państwach członkowskich w tym
samym czasie (jednocześnie), oczywiście nie dosłownie, ale jak przyjął Sąd Apela-
cyjny w stosunkowo krótkim okresie i w związku z tym często przekraczającą granice
państw.
Powyższa interpretacja opiera się na założeniu, że zasada stosowania jed-
nego ustawodawstwa polega wyłącznie na tym, iż w tym samym okresie pracownik
nie może podlegać kilku ustawodawstom. W ocenie Sądu Najwyższego, zasada ta
może być jednak rozumiana także szerzej jako preferująca przynależność do jedne-
go systemu zabezpieczenia społecznego, w którym są nie tylko spełniane
zobowiązania składkowe, ale i nabywane uprawnienia. Nie budzi wątpliwości, że
częste zmiany kraju ubezpieczenia mogą powodować trudności w ubieganiu się o
świadczenia ubezpieczeniowe, choćby z powodu konieczności wykazania okresów
ubezpieczenia, jak również różnorodne kłopoty natury formalnej i administracyjnej.
Biorąc pod uwagę art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia, zgodnie z którym pracownik
najemny zatrudniony na terytorium państwa członkowskiego przez przedsiębiorstwo,
w którym jest zwykle zatrudniony i przez które został skierowany do wykonywania
pracy na terytorium innego państwa członkowskiego podlega nadal ustawodawstwu
pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem, że przewidywany okres wyko-
nywania tej pracy nie przekracza 12 miesięcy, należy uznać, iż funkcją rozporządze-
nia jest również usuwanie problemów wiążących się z częstymi zmianami ustawo-
dawstwa właściwego. Podkreśla się bowiem, że uregulowanie art. 14 ust. 1 rozpo-
rządzenia ma na celu usuwanie trudności administracyjno - technicznych, jakie wyni-
kałyby z konieczności stosowania przy zatrudnieniu przejściowym zasady lex loci
laboris oraz przeciwdziałanie ograniczaniu swobody przepływu pracowników. Trudno
nie dostrzec, iż podobne zagrożenia niesie przyjęcie, iż pracownik zatrudniony przez
jednego pracodawcę i wykonujący w następujących po sobie okresach pracę w róż-
nych krajach członkowskich podlega kolejno ustawodawstwu każdego z tych państw.
Można by zatem postawić tezę, iż taka interpretacja art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozpo-
rządzenia stoi w sprzeczności z celem tego aktu prawnego, który ma wspierać, a nie
ograniczać, swobodę przepływu pracowników. Uniknąć takiego rezultatu można
przez uznanie, iż zasada jednego ustawodawstwa polega nie tylko na wyeliminowa-
niu takich sytuacji, w których pracownik miałby podlegać równocześnie kilku syste-
mom zabezpieczenia społecznego, ale i na zachowaniu przynależności do jednego z
tych systemów i z tego punktu widzenia interpretować wyjątki przewidziane w art. 14
10
rozporządzenia, którego ratio legis wyrażałoby się wówczas w umożliwieniu zacho-
wania przez pracownika ciągłości ubezpieczenia. Przemawia za tym taki dobór łącz-
ników, który jak się wydaje, istotnie pozwala na kontynuowanie przez osobę wyko-
nującą pracę w różnych krajach członkowskich dotychczasowego ubezpieczenia bez
konieczności częstych zmian ustawodawstwa właściwego.
Kryterium miejsca siedziby (rejestracji) przedsiębiorstwa wyznacza bowiem
ustawodawstwo właściwe w odniesieniu do: 1. pracowników delegowanych - art. 14
ust. 1 lit. a i b; 2. osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach transportowych - art. 14
ust. 2 lit. a, ale z wyłączeniem pracowników określonych w pkt (i) oraz w pkt (ii); 3.
osób zatrudnionych w innych przedsiębiorstwach, które wykonują pracę na rzecz
jednego pracodawcy na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich i nie
mieszkają na terytorium żadnego z państw, w których praca jest wykonywana - art.
14 ust. 2 lit. b pkt (ii).
Miejsce zamieszkania pracownika jako kryterium ustalania ustawodawstwa
właściwego stosowane jest natomiast do (art. 14 ust. 2 lit. b pkt (i) rozporządzenia):
1. osób zatrudnionych na terytorium więcej niż jednego państwa członkowskiego i
wykonujących pracę na rzecz jednego z kilku pracodawców, gdy w jednym z państw
mają miejsce zamieszkania; 2. osób wykonujących pracę na terytorium dwóch lub
więcej państw członkowskich na rzecz kilku pracodawców mających zarejestrowaną
siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności w różnych państwach.
Przy takiej interpretacji przepisów rozporządzenia, należałoby stwierdzić, że
za osobę „zwykle zatrudnioną” na terytorium kilku państw członkowskich w rozumie-
niu art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia można uznać pracownika zobowiąza-
nego w ramach jednego stosunku pracy do stałego (zwykłego) wykonywania pracy w
kilku innych państwach członkowskich, niż państwo zamieszkania pracownika.
Wskazać nadto należy, że dotychczas nie zapadło żadne orzeczenie ETS dotyczące
art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia.
Rozstrzyganiu wątpliwości co do wykładni przepisów prawa wspólnotowego,
które nie zostały uprzednio wyjaśnione w orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości, służą pytania prejudycjalne, które jednakże mogą być zadane pod
warunkiem, że odpowiedź na pytanie jest niezbędna do wydania wyroku (art. 267
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Oznacza to, jak wyjaśniał ETS w
swoim orzecznictwie, że potrzeba dokonania interpretacji prawa wspólnotowego,
która będzie użyteczna dla sądu krajowego, wymaga, by sąd krajowy określił kon-
11
tekst faktyczny i prawny kierowanych przez siebie pytań lub przynajmniej wyjaśnił
okoliczności faktyczne, na których pytania te są oparte (por. wyrok z 21 września
1999 r., C - 67/96, Albany International BV v. Stichting Bedrijfspensioenfonds Textie-
lindustrie; LEX nr 110961), albowiem w ramach postępowania odnoszącego się do
pytań prejudycjalnych opartego na całkowitym rozdziale zadań sądów krajowych i
Trybunału, ocena stanu faktycznego sprawy należy w pełni do sądu krajowego. Za-
tem Trybunał może jedynie orzekać o wykładni lub ważności aktów prawa wspólno-
towego w oparciu o fakty przedstawione mu przez sąd krajowy (por. wyrok z dnia 11
września 2008 r., C - 11/07, Hans Eckelkamp i inni v. Państwo Belgijskie; LEX nr
435985). Wynika z tego, iż choć w ramach współpracy między Trybunałem Sprawie-
dliwości a sądami krajowymi jedynie do sądu krajowego, przed którym toczy się po-
stępowanie i który bierze odpowiedzialność za późniejsze orzeczenie, należy stwier-
dzenie, czy w świetle konkretnych okoliczności sprawy istnieje potrzeba zwrócenia
się o orzeczenie wstępne w celu umożliwienia mu wydania wyroku, to Trybunał może
w wyjątkowych okolicznościach zbadać warunki, w jakich pytanie zostało do niego
skierowane przez sąd krajowy w celu stwierdzenia swej właściwości. Trybunał może
odmówić udzielenia odpowiedzi na pytanie zadane przez sąd krajowy w trybie preju-
dycjalnym w takim przypadku, gdy jasne jest, iż wykładnia prawa wspólnotowego, o
którą zwraca się ten sąd, nie ma związku ze stanem faktycznym lub celem głównego
postępowania (por. wyrok z 13 marca 2001 r., C - 379/98, PreussenElektra AG v.
Schleswag AG; LEX nr 83264).
Wystąpienie z pytaniem prejudycjalnym do ETS musi być zatem poprzedzone
ustaleniem wszystkich okoliczności faktycznych umożliwiających zastosowanie prze-
pisu prawa wspólnotowego, którego wykładnia budzi wątpliwości. Warunkiem zasto-
sowania art. 14 ust. 2 lit. b pkt (ii) rozporządzenia 1408/71 jest, aby pracownik nie
zamieszkiwał na terytorium jednego z państw członkowskich, w których wykonuje
swoją pracę. W aktualnym stanie niniejszej sprawy stwierdzenie Sądu Apelacyjnego,
iż ubezpieczony spełniał ten warunek, nosi cechy dowolności, albowiem nie zostało
oparte na żadnym materiale dowodowym. Pojęcie miejsca zamieszkania zostało
zdefiniowane w art. 1 lit. h rozporządzenia, z którego wynika, iż miejsce zamieszka-
nia oznacza miejsce zwykłego pobytu. Zgodnie z orzecznictwem ETS, przyjęcie, że
osoba zatrudniona w jednym państwie członkowskim zamieszkuje w innym państwie
wymaga ustalenia, że pracownik w tym państwie zwykle mieszka i tam znajduje się
główny ośrodek jego spraw życiowych i interesów (por. wyroki ETS w sprawach: Di
12
Paolo, z dnia 17 lutego 1977 r., 76/76, ECR 1977/1/00315; Aubin, z dnia 27 maja
1982 r., 227/81, ECR 1982/5/01991; Reibold, z dnia 13 listopada 1990 r., C - 216/89,
ECR 1990/10/I - 04163; Knoch, z dnia 8 lipca 1992 r., C - 216/89, ECR 1992/7/I -
04341). Miarodajne dla ustalenia miejsca zamieszkania są zaś: długość oraz cią-
głość zamieszkania przed podjęciem zatrudnienia, długość i uwarunkowania nie-
obecności, rodzaj zatrudnienia wykonywanego w innym państwie członkowskim oraz
zamiar pracownika powrotu po czasie wykonywania pracy, wobec czego dla stwier-
dzenia, iż ubezpieczony istotnie nie zamieszkiwał na terytorium żadnego z państw, w
których wykonywał pracę, konieczne jest uprzednie poczynienie ustaleń co do tych
okoliczności.
Z tych względów, uwzględniając skargę kasacyjną, Sąd Najwyższy na pod-
stawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
========================================