Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 189/09
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
Protokolant Piotr Malczewski
w sprawie z wniosku „I.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przy uczestnictwie „P.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
o wpis do księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 11 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 18 lutego 2009 r., sygn. akt [...],
uchyla i zmienia zaskarżone postanowienie w ten sposób, że
oddala apelację oraz zasądza od uczestnika postępowania na
rzecz wnioskodawcy 440 (czterysta czterdzieści) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy w B. postanowieniem z dnia 29 października 2008 r. dokonał
wpisu – w dziale IV prowadzonej przez ten Sąd księgi wieczystej [...] – hipoteki
kaucyjnej do kwoty 1.972.000 zł w celu zabezpieczenia roszczeń wnioskodawczyni
„I.” spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W., mogących powstać z w związku
z realizacją przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości, zawartej w dniu 29
października 2007 r., w szczególności roszczenia o zwrot zadatku uiszczonego na
podstawie tej umowy.
Na skutek apelacji uczestniczki postępowania „P.” spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością Sąd Okręgowy w B. postanowieniem z dnia 18 lutego 2009 r.
zmienił postanowienie Sądu Rejonowego w ten sposób, że wniosek o dokonanie
wpisu hipoteki oddalił i orzekł o kosztach postępowania. Sąd Okręgowy, odwołując
się do treści art. 102 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i
hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”)
określającego przesłanki ustanowienia hipoteki kaucyjnej oraz stanowiska doktryny
w tej kwestii, stwierdził, że wskazane we wniosku wierzytelności nie mogą stanowić
przedmiotu zabezpieczenia tą hipoteką.
W skardze kasacyjnej opartej na podstawie określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. wnioskodawczyni wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia,
zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 65 ust. 1 i art. 102 ust. 1 i 2
u.k.w.h. przez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że hipoteka kaucyjna
nie może zabezpieczać wierzytelności przyszłej o ustalonej wysokości, a więc także
- objętej wnioskiem - wierzytelności o zwrot zadatku, wynikającej z przedwstępnej
umowy sprzedaży nieruchomości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wnioskodawczyni domagała się – odwołując się do postanowień § 15
zawartej w dniu 29 października 2007 r. umowy przedwstępnej sprzedaży
nieruchomości – dokonania wpisu w księdze wieczystej hipoteki kaucyjnej w celu
zabezpieczenia roszczenia o zwrot uiszczonego zadatku w podwójnej wysokości,
3
mogącego powstać w razie rozwiązania umowy przedwstępnej lub bezskutecznego
upływu terminu do zawarcia umowy przyrzeczonej. Ocena zasadności skargi
kasacyjnej musi być zatem poprzedzona odpowiedzią na pytanie, czy hipoteka
kaucyjna może zabezpieczać wierzytelność przyszłą o ustalonej wysokości.
Rozstrzygnięcie tej kwestii wymaga dokonania wykładni przepisów określających
zakres wierzytelności podlegających zabezpieczeniu zarówno hipoteką kaucyjną,
jak i hipoteką zwykłą. Nie ulega wszakże wątpliwości, że udzielenie negatywnej
odpowiedzi na postawione wyżej pytanie nakazywałoby przyjąć, że wierzytelność
przyszłą o ustalonej wysokości zabezpiecza hipoteka zwykła.
Zgodnie z art. 102 ust. 1 u.k.w.h., hipoteka kaucyjna zabezpiecza przede
wszystkim wierzytelności o wysokości nieustalonej. Według ust. 2 tego artykułu,
hipoteka kaucyjna może w szczególności zabezpieczać istniejące lub mogące
powstać wierzytelności z określonego stosunku prawnego albo roszczenia
związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjęte z mocy ustawy hipoteka
zwykłą. Stosownie zaś do art. 103 u.k.w.h., hipoteka kaucyjna może zabezpieczać
wierzytelności o ustalonej wysokości, jeżeli wynikają one z dokumentów
zbywalnych przez indos. Z zestawienia przytoczonych unormowań wynika, że
zakres zastosowania hipoteki kaucyjnej nie ogranicza się wyłącznie do
zabezpieczenia wierzytelności przyszłych o nieustalonej wysokości. Trzeba bowiem
zauważyć, że przykładowe wskazanie w art. 102 ust. 2 u.k.w.h. wierzytelności
podlegających zabezpieczeniu hipoteką kaucyjną nie jest prostą egzemplifikacją
wierzytelności o wysokości nieustalonej. W przepisie tym wymienione zostały
wyraźnie także roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, nieobjęte
z mocy ustawy hipoteką zwykłą, i to nie tylko takie, których wysokości nie da się
z góry określić (np. z tytułu odsetek za opóźnienie), lecz również wierzytelności
istniejące o wysokości ściśle ustalonej (np. z tytułu kosztów postępowania
zasądzonych prawomocnym orzeczeniem sądu w zakresie – jak to wynika z art. 69
u.k.w.h. i art. 1025 § 3 zdanie drugie k.p.c. - przekraczającym dziesiątą część
kapitału). Nie bez racji zatem w doktrynie wskazuje się, że art. 102 ust. 2 u.k.w.h.
w istocie rozszerza zakres wierzytelności, które mogą być zabezpieczone hipoteka
kaucyjną i w zakresie tym mieszczą się wierzytelności przyszłe o wysokości
4
ustalonej. Trafnie podkreśla się przy tym, że - w świetle tego unormowania –
argument a cotrario z art. 103 u.k.w.h. byłby nieuprawniony.
Na rzecz stanowiska o dopuszczalności zabezpieczenia hipoteką kaucyjną
wierzytelności przyszłej o wysokości ustalonej przemawiają także inne argumenty.
Jak już wspomniano, odrzucenie tego zapatrywania musiałoby prowadzić do
wniosku, że wierzytelność taka podlega zabezpieczeniu hipoteką zwykłą.
Tymczasem z art. 65 i art. 69 u.k.w.h. wynika, że hipoteka zwykła zabezpiecza
zasadniczo wierzytelności oznaczone, a za takie można uznać jedynie
wierzytelności istniejące w chwili ustanowienia zabezpieczenia. Należy przy tym
zauważyć, że ustawodawca, określając w ustawie o księgach wieczystych
i hipotece zakres wierzytelności podlegających zabezpieczeniu hipoteka zwykłą,
zrezygnował z przyjętego w art. 193 § 2 poprzedniej regulacji (dekretu z dnia 11
października 1946 r. – Prawo rzeczowe, Dz. U. Nr 57, poz. 319 ze zm.)
zastrzeżenia, że hipoteka zwykła może zabezpieczać także wierzytelność przyszłą
lub warunkową. W piśmiennictwie trafnie wskazuje się, że przyjęcie takiego
rozwiązania wyklucza zastosowanie hipoteki zwykłej dla zabezpieczenia
wierzytelności przyszłej również z innych ważkich powodów. Po pierwsze,
ustanowienie w tym celu hipoteki prowadzi do przełamania zasady akcesoryjności
hipoteki, stanowiącej jej cechę konstrukcyjną. Z tego też względu ustanowienie
hipoteki dla wierzytelności nieistniejącej musi mieć wyraźne oparcie ustawowe;
możliwość taka wynika z art. 102 ust. 2 u.k.w.h. Po wtóre, zabezpieczenie
wierzytelności przyszłej hipoteką zwykłą niosłoby za sobą większe ryzyko dla
właściciela nieruchomości obciążonej, gdyż domniemanie wynikające z wpisu takiej
hipoteki rozciąga się na zabezpieczoną wierzytelność (art. 71 u.k.w.h.), a w razie
przelewu takiej wierzytelności jego nabywcę chroniłaby rękojmia wiary publicznej
ksiąg wieczystych (art. 80 u.k.w.h.); w przypadku hipoteki kaucyjnej art. 71 i art. 80
u.k.w.h. nie mają zastosowania (art. 105 i art. 1 u.k.w.h.).
Stojąc na gruncie powyższego zapatrywania – podzielanego przez skład
orzekający – należy przyjąć, że hipoteka kaucyjna zabezpiecza wierzytelności,
które nie mogą zostać zabezpieczone przez ustanowienie hipoteki zwykłej. Skoro
zaś hipoteka zwykła nie może zabezpieczać wierzytelności przyszłych, zarówno
5
o ustalonej, jak i nieustalonej wysokości, to ochronie tych wierzytelności służy
hipoteka kaucyjna.
Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń. Odwołał się przy tym – co
jest niezrozumiałe – do wypowiedzi przedstawicieli doktryny opowiadających się za
przytoczonym wyżej kierunkiem wykładni art. 102 i art. 65 u.k.w.h. Z tych też
względów zarzut błędnej wykładni wymienionych przepisów nie może być
skutecznie odparty.
Mając to na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.