Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 274/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa P.(…) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
przeciwko P. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 listopada 2008 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną;
zasądza od pozwanego na rzecz strony powodowej 1 800 zł (jeden tysiąc
osiemset) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 listopada 2008 r. zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w T. z dnia 5 maja 2008 r., i zasądził od pozwanego P. Z. na rzecz
powódki – P.(…) spółki z o.o. w W. kwotę 125 214,11 zł z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia.
Sąd ustalił, że na zlecenie pozwanego na jego koncie została ustanowiona
nieodwołalna blokada do kwoty 200 000 zł, celem zabezpieczenia zobowiązań spółki z
o.o. „C.(…)” w T. wobec K.(…) S.A. w P., wynikających z bliżej określonej umowy
dystrybucyjnej. Pozwany udzielił pełnomocnictwa Kompanii do dysponowania kwotą
200 000 zł. jako zabezpieczeniem płatności za towary wydane w ramach tej umowy.
Pozwany nie był udziałowcem spółki „C.(…)”, niemniej jednak był z nią związany
poprzez powiązania rodzinne, mianowicie żonę, córkę, zięcia, którzy posiadali jej
wszystkie udziały. Zasady ustanowienia blokady oraz jej znoszenia wynikały z prospektu
informacyjnego P.(…) Obligacji FIO – rozdziału III pkt. 7c, 7.4; statutu Funduszu – art.
31 §2 pkt. 4 oraz instrukcji obsługi klientów - § 2.
Pozwany w późniejszym czasie ustanowił kolejną blokadę swego konta do kwoty
150 000 zł na rzecz Banku Gospodarstwa Krajowego. Pismem z dnia 28 kwietnia 2005
r. Bank ten poinformował powoda o zniesieniu ustanowionej na jego rzecz blokady. Na
skutek jego pisma, w wyniku pomyłki agenta transferowego powoda, doszło również do
zniesienia blokady konta pozwanego ustanowionej na rzecz K.(…) S.A. W dniach 8
listopada 2005 r. i 5 lipca 2006 r. pozwany złożył zlecenia konwersji jednostek
uczestnictwa z tego konta, które zostały wykonane.
Powód operacji na rachunku pozwanego dokonał na podstawie umowy z dnia 5
czerwca 2001 r. zawartej z pięcioma Funduszami P.(…), o wykonywaniu funkcji agenta
transferowego dla Otwartych Funduszy Inwestycyjnych, zarządzanych przez P.(…)
Pierwsze Polskie Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. Według § 1 pkt 1 tej
umowy, Fundusz zleca, a agent transferowy przyjmuje zlecenie wykonywania usługi
agenta transferowego Funduszu, zobowiązując się do świadczenia kompleksowej
obsługi administracyjnej oraz obsługi rachunkowo – księgowej funduszu i uczestników
Funduszu.
W piśmie z dnia 11 października 2006 r. K.(…) S.A. stwierdziła wymagalność
roszczenia z umowy dystrybucyjnej wobec spółki „C.(…)”, a w dniu 31 stycznia 2007 r.
złożyła zlecenie odkupienia jednostek uczestnictwa w Funduszu. W lutym 2007 r.
Fundusz wezwał powoda do zaspokojenia roszczeń K.(..) S.A. w kwocie 124 976,63 zł.
W dniu 9 lutego 2007 r. powód dokonał wpłaty tej kwoty na konto Funduszu. Za tę
3
kwotę na koncie pozwanego przydzielono 476 009 jednostek uczestnictwa, a w dniu 14
lutego 2007 r. zrealizowane zostało na rzecz K.(…) S.A. zlecenie odkupienia za kwotę
124 976,63 zł, która to kwota zaspakajała w całości jej roszczenie, zabezpieczone
blokadą, z tytułu umowy dystrybucji.
Sąd uznał, że w wyniku ustalonych przesunięć majątkowych nastąpiło
wzbogacenie się pozwanego, polegające na nieuszczupleniu jego majątku o kwotę
125 214,11 zł z tytułu zabezpieczenia roszczeń K.(…) S.A. udzielonego w postaci
nieodwołalnej blokady konta.
Skarga kasacyjna pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego – oparta na
podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art. 405 k.c., a także
art. 471, 430, 88, 83 k.c., i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz oddalenia apelacji
powoda.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota zarzutów skargi kasacyjnej sprowadza się do twierdzenia, że Sąd
Apelacyjny błędnie zastosował instytucję bezpodstawnego wzbogacenia już tylko z tej
przyczyny, że kwota dochodzona pozwem świadczona ex contractu względem innego
podmiotu nie zmniejszyła pasywów majątkowych skarżącego.
Skarżący wyrażając ten pogląd pomija, że blokada konta została ustanowiona na
podstawie jego zlecenia, które spełniało wymogi formalne określone w prospekcie
informacyjnym P.(…) Obligacji FIO. Przez okres i w zakresie wskazanym w zleceniu,
uległa zawieszeniu możliwość realizowania żądań odkupienia jednostek uczestnictwa, z
wyjątkiem takich żądań składanych przez pełnomocnika umocowanego w związku z
udzielonym zabezpieczeniem. Zniesienie blokady mogło więc nastąpić wyłącznie, co
wymaga podkreślenia, na zlecenie K.(…) S.A., która posiadała pełnomocnictwo
pozwanego do dysponowania kwotą blokady w przypadku powstania zadłużenia spółki
„C.(…)” wobec K.(…) S.A., wynikającego z bliżej określonej umowy dystrybucyjnej.
Inaczej mówiąc, jedynym uprawnionym do dysponowania jednostkami uczestnictwa na
koncie pozwanego do kwoty ustanowionej blokady, tj. do 200 000 zł była K.(…) S.A. Te
warunki nie uległy zmianie w wyniku błędu agenta transferowego powoda,
polegającego na wykreśleniu informacji o blokadzie. Skarżący zatem, wykorzystując ten
błąd, pomimo że nie był uprawniony do dysponowania jednostkami uczestnictwa na
koncie, złożył zlecenie ich konwersji, i w ten sposób usunął przedmiot zabezpieczenia.
W przypadku, gdyby tego nie uczynił, zlecenie odkupienia K.(…) S.A. zostałoby
zrealizowane w dniu jego złożenia ze środków skarżącego.
4
W tych okolicznościach niepodobna przyjąć, że Sąd Apelacyjny z naruszeniem
art. 405 k.c. zastosował instytucję bezpodstawnego wzbogacenia. Ustalony stan
faktyczny pozwolił bowiem Sądowi na odwołanie się do tej instytucji. Zgodnie z art. 405
k.c., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby,
obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu
jej wartości. Użyta w tym przepisie formuła, że wzbogacenie ma nastąpić „kosztem”
innej osoby (zubożonego), a nie z majątku (tak KZ) zubożonego, uprawnia do wniosku,
iż przesłanki związku między wzbogaceniem i zubożeniem nie należy rozumieć, tak jak
skarżący, w duchu rygorystycznie ujmowanej „bezpośredniości” transferu, a tym samym
wykorzystywać w celu ograniczenia zobowiązania zwrotu. Bez znaczenia pozostaje, w
wyniku jakiego zdarzenia wzbogacenie nastąpiło.
Usunięcie przez skarżącego środków z konta, wbrew warunkom ustanowionej
blokady, uniemożliwiło K.(…) S.A. zaspokojenie z tego przedmiotu zabezpieczenia.
Wzbogacenie skarżącego polega na zaoszczędzeniu tych środków w ustalonej
wysokości. Między zubożeniem a wzbogaceniem istnieje związek, ponieważ skarżący
wzbogacił się dlatego, iż w istocie rzeczy świadczył za niego powód. Nie ma żadnej
podstawy prawnej dla takiego wzbogacenia.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w wyroku.