Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 294/09
POSTANOWIENIE
Dnia 18 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku L. T.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego J.M.
o zaległe składki na ubezpieczenia społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 9 kwietnia 2009 r.,
odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 9 kwietnia 2009 r. oddalił apelację L. T. od wyroku
Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 17 lipca 2008 r.,
którym oddalono jego odwołanie od decyzji pozwanego organu ubezpieczeń
społecznych z 27 grudnia 2007 r., obciążającej go odpowiedzialnością jako prezesa
zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do 28
września 2004 r. w łącznej kwocie 259.003,01 zł.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na podstawy
(przesłanki) przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 4 k.p.c.
W uzasadnieniu pierwszej podano, że istotnym zagadnieniem wymagającym
2
wykładni prawa jest kwestia podniesiona w zarzucie III pkt 2 (naruszenie prawa
materialnego) dotycząca rozstrzygnięcia kwestii, czy członek zarządu spółki, który
nie złożył wniosku o otwarcie postępowania układowego, a jedynie wykonywał
zatwierdzony przez Sąd układ, może uwolnić się od odpowiedzialności
przewidzianej w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej? Sąd w uzasadnieniu stwierdził,
że w okresie kadencji powoda toczyło się postępowanie układowe, jednak zostało
ono wszczęte zanim skarżący powołany został na funkcję prezesa zarządu, zatem
ta okoliczność nie może go uwolnić od odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Zdaniem powoda niniejsze stanowisko prezentowane przez Sąd jest błędne i
wymaga zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy w kwestii czy dla ekskulpowania
członka zarządu spółki od odpowiedzialności przewidzianej art. 116 Ordynacji
podatkowej niezbędne jest złożenie przez niego wniosku o upadłość lub wszczęcie
postępowania układowego, czy też wystarczy, że powołany członek zarządu
wykonuje przyjęty układ zatwierdzony przez Sąd? Wydaje się, że rozstrzygnięcie
podniesionej kwestii przez Sąd Najwyższy w ramach wniesionej skargi kasacyjnej
będzie służyło prawidłowemu stosowaniu prawa. Powołane zarzuty w kasacji
zdaniem wnioskodawcy są w pełni uzasadnione. Nastąpiło naruszenie przepisów
prawa procesowego, a w szczególności brak w uzasadnieniu powołania się na
dowody, a tym samym Sąd poczynił niepełne i błędne ustalenia. Z jednej strony
Sąd uznaje za bezsporne ustalenie, że wnioskodawca był prezesem zarządu w
okresie od 16 października 2000 r. do 30 czerwca 2004 r., by w następnym zdaniu
stwierdzić, że wnioskodawca tej okoliczności nie udowodnił, powołując się przy tym
na odpis z KRS-u. Powołane sprzeczności objęte zarzutem naruszenia prawa
procesowego wskazują, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Zarzut
naruszenia prawa materialnego, szerzej uzasadniony (uzasadnienie kasacji),
wskazuje, iż mimo obszernego orzecznictwa dotyczącego art. 116 § 1, niniejsza
sprawa wymaga zajęcia stanowiska przez Sąd Najwyższy. Błędna wykładnia
powołanego przepisu, wobec niewłaściwych ustaleń powoduje, iż Sąd nie zajął się
istotnymi kwestiami dla prawidłowego wydania wyroku pomijając ustalenia kiedy
należało ogłosić upadłość (ma to istotne znaczenie z uwagi na źródło prawa, które
miało być zastosowane) co ma bezpośredni wpływ na odpowiedzialność
wnioskodawcy. Stawiany zarzut naruszenia prawa materialnego przez jego
3
niewłaściwe zastosowanie, zdaniem wnioskodawcy oczywiście uzasadniony, w
pełni uzasadnia przyjęcie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazane we wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej podstawy (wyżej in extenso)
nie spełniają się jako przesłanki przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 4 k.p.c.
Istotne zagadnienie prawne nie może sprowadzać się do kwestii „czy członek
zarządu spółki, który nie złożył wniosku o otwarcie postępowania układowego, a
jedynie wykonywał zatwierdzony przez Sąd układ, może uwolnić się od
odpowiedzialności przewidzianej w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej?". Wszak
wystarcza tu zwykła wykładnia prawa, której próby w uzasadnieniu wniosku nawet
nie podjęto. Wpierw to sam skarżący winien dokonać analizy prawa, orzecznictwa,
a nawet doktryny, na podstawie której ujawniłby problem jurydycznie doniosły, który
rzeczywiście mógłby zostać oceniony jako istotne zagadnienie prawne. Tej
przesłanki przedsądu nie można redukować do wszelkich (jakichkolwiek)
wątpliwości prawnych zgłaszanych w skardze kasacyjnej, gdyż w przeciwnym razie
funkcja przedsądu będzie bezprzedmiotowa i skarga kasacyjna otwierać będzie
kolejną (powszechną) instancję. Co do prawnych wątpliwości wniosku to układ był
określonym dobrodziejstwem dla spółki, jednak jako zatwierdzony wcześniej (w
2000 r.) nie obejmował zaległych składek objętych decyzją pozwanego, czyli za
okres od grudnia 2001 r. do 28 września 2004 r. Innymi słowy nawet prawidłowa
realizacja układu (czego nie ustalono) nie zwalniała od bieżącej płatności
należności składkowych. Nie ma normy, która wyłączałaby odpowiedzialność
członka zarządu spółki z o.o. za składki na podstawie art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej w związku z art. 31 i 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
należne za okres po zawarciu układu. Po zatwierdzeniu układu dłużnik odzyskiwał
całkowitą możność zarządzania i rozrządzenia swoim majątkiem i umorzeniu
podlegały jedynie egzekucje co do wierzytelności objętych postępowaniem
układowym (art. 70 rozporządzenia z 24 października 1934 r. Prawo o
postępowaniu układowym). Do odpowiedzialności za składki z późniejszego
okresu, czyli z okresu po zawarciu układu, obowiązywały zatem zwykłe reguły ich
realizacji. Należy więc zauważyć, że do wskazanej odpowiedzialności za składki
wystarcza stwierdzenie bezskuteczności egzekucji składek i pełnienie obowiązków
4
członka zarządu spółki w spornym okresie (objętym decyzją). Natomiast upadłość
ogłoszona we właściwym czasie lub niezgłoszona bez winy we właściwym czasie
jest warunkiem uwalniającym od odpowiedzialności i zależy od członka zarządu,
stąd wierzyciel (organ ubezpieczeń społecznych) nie musi jej wykazywać. Problem
sprowadza się więc tylko do pytania, czy w okresie układu mógł być zgłoszony
wniosek o upadłość. Odpowiedź jest pozytywna, zresztą tak też się stało - Sąd
Apelacyjny ustalił, że jeszcze w toku postępowania upadłościowego Sąd Rejonowy
postanowieniem z 9 listopada 2004 r. ogłosił upadłość spółki i określił sposób
prowadzenia jako likwidacyjny. Analiza ta wykracza jednak poza potrzebę
argumentacji, gdyż to wpierw skarżący powinien sformułować i odpowiednio
przedstawić problem prawny, który stanowiłby odniesienie do rozważań czy stanowi
istotne zagadnienie prawne. Wniosek i jego uzasadnienie uprawnia stwierdzenie,
że przedstawiona kwestia sprowadza się tylko do zwykłej wykładni prawa i jedynie
hasłowego odwołania się do podstawy przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Druga wskazana w wniosku podstawa (przesłanka) przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt
4 k.p.c. ma mankamenty metodyczne, które nie pozwalają stwierdzić, że skarga
kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Zdaniem skarżącego powołane zarzuty
„kasacji" są w pełni uzasadnione. Rzecz w tym, że skarga kasacyjna przysługuje od
prawomocnego wyroku i na etapie przedsądu nie ocenia się podstaw kasacyjnych,
nawet gdy ocena ta dotyczy szczególnej przesłanki przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4
k.p.c. Wniosek winien samodzielnie i odrębnie od podstaw kasacyjnych wskazywać
i wykazywać, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona. Podstawy
kasacyjne i wniosek o przyjęcie skargi z jego uzasadnieniem stanowią odrębne
elementy skargi i taka też jest ich funkcja (art. 3984
§ 1 pkt 2 i § 2 k.p.c. ). Innymi
słowy brakującego uzasadnienia podstawy (przesłanki) wniosku o przyjęcie skargi
nie zastępuje uzasadnienie podstaw kasacyjnych. O ile uzasadniona podstawa
może prowadzić nawet do uwzględnienia skargi (wniosek a contrario z art. 39814
k.p.c.), to w podstawie przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. chodzi nie o zwykłą
zasadność, ale o to, że skarga jest „oczywiście uzasadniona".
Dla potwierdzenia takich wymagań można odwołać się kilku ostatnich orzeczeń
Sądu Najwyższego.
Jeśli przesłanką wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania jest
5
twierdzenie skarżącego, iż skarga jest oczywiście uzasadniona, to powinien on w
uzasadnieniu wniosku zawrzeć wywód prawny wskazujący, w czym wyraża się ta
„oczywistość" i przedstawić argumenty wskazujące, że rzeczywiście skarga jest
oczywiście uzasadniona (postanowienie z 5 września 2008 r., I CZ 64/08, LEX nr
512050).
Nawet jeżeli podstawy lub argumenty uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi
kasacyjnej do rozpoznania są częściowo zbieżne z podstawami kasacyjnymi i ich
uzasadnieniem, skarżący musi zawrzeć w skardze kasacyjnej dwa odrębne
wywody prawne: jeden nawiązujący do art. 3983
§ 1 k.p.c. i określający podstawy
kasacyjne oraz ich uzasadnienie i drugi zawierający uzasadnienie wniosku o
przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania, nawiązujący do art. 3989
§ 1 k.p.c.
(postanowienie z 19 czerwca 2008 r., II UZ 18/08, LEX nr 496392).
Z przepisu art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. wynika, że odwołanie się do przesłanki
oczywistej zasadności skargi kasacyjnej wymaga nie tylko powołania się na
okoliczność, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, ale również
wykazania, że przesłanka ta rzeczywiście zachodzi. Oznacza to, że skarżący musi
wskazać, w czym - w jego ocenie - wyraża się „oczywistość" zasadności skargi oraz
podać argumenty wykazujące, że rzeczywiście skarga jest oczywiście uzasadniona.
Sam zarzut naruszenia (nawet oczywistego) określonego przepisu (przepisów) nie
prowadzi bowiem wprost do oceny, że skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona (postanowienie z 9 czerwca 2008 r., II UK 38/08, LEX 494134).
Samodzielne i odrębne uzasadnienie wniosku (art. 3984
§ 1 pkt 3 k.p.c.) ma
wykazać, że skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona, co oznacza, że ta
oczywistość na etapie przedsądu nie powinna być wątpliwa ale że ma być
zdecydowanie jeśli nie jednoznacznie oczywista. Na etapie przedsądu ocenie
podlegają tylko wskazywane podstawy z art. 3989
§ 1 k.p.c., a nie podstawy skargi
z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. (postanowienie z 9 maja 2008 r., II PK 11/08, LEX nr
490364; także postanowienie z 9 maja 2008 r., II PK 15/08, LEX 490359).
Jeżeli więc przyjąć, że na oczywistą zasadność skargi ma się składać zarzut,
„iż Sąd nie zajął się istotnymi kwestiami dla prawidłowego wydania wyroku
pomijając ustalenia kiedy należało ogłosić upadłość", to nie można nie stwierdzić, iż
zarzut ten pomija, że ogłoszenie upadłości zależało i było w interesie skarżącego i
6
Sąd nie musiał określać kiedy należało ogłosić upadłość. Skarżący zdaje się
utrzymywać, że nie powinien (czy nie musiał) występować o upadłość w okresie
układu. Zauważono już wyżej, że wystarczające pozytywne przesłanki
odpowiedzialności to bezskuteczność egzekucji składek z okresu pełnienia funkcji
w zarządzie, natomiast przesłanki negatywne (w tym upadłość) zależą od
obciążanego odpowiedzialnością i są w jego interesie. Z kolei co do daty końcowej
funkcji w zarządzie, to Sąd Apelacyjny wyraźnie to zauważył i ocenił następująco:
„Sporny pomiędzy stronami był natomiast okres od 1.07.2004 r. do 28.09.2004 r.,
gdyż wnioskodawca (skarżący) podnosił, że był Prezesem Zarządu do 30.06. 2004
r. Wnioskodawca jednak winien tę okoliczność udowodnić, tymczasem z odpisów
Krajowego Rejestru Sądowego, w tym przedłożonego na rozprawie apelacyjnej
przez pełnomocnika wnioskodawcy, wynika, że funkcję prezesa wnioskodawca
sprawował do 28.09.2004 r. Wprawdzie wpis do KRS-u ma co do zasady charakter
deklaratoryjny, jednak wobec braku innych dowodów z dokumentów
potwierdzających stanowisko wnioskodawcy, m.in. uchwały o odwołaniu z funkcji
Prezesa, Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął datę 28.09.2004 r., jako datę końcową
kadencji L. T. na stanowisku Prezesa Zarządu Przedsiębiorstwa Budownictwa
Ogólnego Sp. z o.o. ". Uzasadnienie przesłanki nie wykazuje, iżby przyjęte przez
Sąd założenie co do daty końcowej funkcji w zarządzie było wadliwe, skoro
potwierdza je odpis z rejestru a skarżący nie wykazał zdarzenia które podważałoby
przyjęte ustalenie (na etapie postępowania przed tym Sądem).
Z tych motywów nie można było przyjąć, że wniosek wykazał podstawy
(przesłanki) przedsądu z art. 3989
§ 1 pkt 1 i 4 k.p.c. i dlatego orzeczono stosownie
do art. 3989
§ 2 k.p.c.