Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 402/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa R. K.
przeciwko Skarbowi Państwa – Lasy Państwowe Nadleśnictwo N.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 4 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w O.
z dnia 20 marca 2009 r., sygn. akt IX Ca (…),
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w O. do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
R. K. wniósł przeciwko Skarbowi Państwa – Lasom Państwowym, Nadleśnictwu
N., powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Sąd Rejonowy w O. wyrokiem z dnia 15 października 2008 r. oddalił powództwo,
nie obciążając powoda kosztami procesu.
2
Sąd Rejonowy ustalił, że ojciec powoda, J. K., był właścicielem gospodarstwa
rolnego o powierzchni 74,13 ha w S.. W skład gospodarstwa wchodziła działka numer
170 o powierzchni 30,63 ha, składająca się w 1934 r. z gruntów rolnych o powierzchni
8,36 ha i gruntów leśnych o powierzchni 22,27 ha. Po wejściu w życie dekretu z dnia 8
marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.)
Skarb Państwa znacjonalizował i odebrał J. K. grunty leśne o powierzchni 19,50 ha.
Pisemne żądania J. K. zwrotu wskazanego gruntu, uzasadniane posiadaniem przez
niego obywatelstwa polskiego, Dyrektor Okręgu Lasów Państwowych w O. decyzją z
dnia 18 września 1952 r. załatwił odmownie, wskazując, że zachodzi przypuszczenie, iż
w dniu 27 grudnia 1944 r., tj. w dniu wejścia w życie dekretu Polskiego Komitetu
Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 grudnia 1944 r. o przejęciu niektórych lasów na
własność Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 15, poz. 82), w skład gospodarstwa rolnego J. K.
wchodziły lasy i grunty leśne o powierzchni ponad 25 ha. Minister Rolnictwa, po
rozpatrzeniu odwołania J. K., decyzją z dnia 11 marca 1953 r. utrzymał w mocy
zaskarżoną decyzję. Dyrektor Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w O. decyzją
z dnia 4 lipca 1961 r. orzekł o przejęciu na rzecz Skarbu Państwa, na podstawie art. 1
ust. 1 i ust. 2 lit. a dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu
Państwa, części działki numer 170 o powierzchni 11,13 ha. W uzasadnieniu wskazał, że
ponieważ w chwili wejścia w życie dekretu PKWN powierzchnia zalesiona na działce
170 wynosiła łącznie 30,63 ha, wcześniejszą decyzją z dnia 18 września 1952 r. został
przejęty las o powierzchni 19,50 ha, zatem przejąć należało oprócz gruntu przejętego w
1952 r. także pozostałą jego część. Postanowieniem z dnia 21 stycznia 1975 r. Sąd
Powiatowy w O. stwierdził, że spadek po J. K., zmarłym w dniu 10 marca 1957 r., nabyli
na podstawie ustawy żona W. K. w 1/4 części oraz dzieci H. K., R. K., A. K. i H. K. w
częściach po 3/16, z tym, że prawo do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku
gospodarstwa rolnego o powierzchni 54 ha zachowali W. K. w 1/4 części oraz R. K. i A.
K. w częściach po 3/8. W. K. dnia 14 września 1973 r. przeniosła na A. K. swoją część
gospodarstwa rolnego w zamian za rentę. Umową darowizny z dnia 22 lutego 1984 r. A.
K. przeniósł przysługujący mu udział we własności gospodarstwa rolnego na R. K.
Minister Środowiska decyzją z dnia 31 grudnia 2004 r. stwierdził nieważność decyzji
Dyrektora Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w O. z dnia 4 lipca 1961 r. jako
wydanej bez podstawy prawnej. W dniu 15 kwietnia 2005 r. Minister Środowiska
stwierdził z tego samego powodu nieważność decyzji Ministra Leśnictwa z dnia 11
marca 1953 r. i Dyrektora Okręgu Lasów Państwowych z dnia 18 września 1952 r.
3
Wyrokiem z dnia 18 września 2007 r. Sąd Rejonowy w O. oddalił powództwo R. K.
przeciwko Skarbowi Państwa – Nadleśnictwu N. o wydanie rzeczonych gruntów leśnych,
a Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 r. oddalił apelację powoda.
Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 20 marca 2009 r. oddalił apelację i nie
obciążył powoda kosztami procesu.
Zdaniem Sądu Okręgowego, kwestionowany wpis w księdze wieczystej jest
następstwem przejęcia na własność Skarbu Państwa gruntów na podstawie art. 1
dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. W ocenie
Sądu Okręgowego, prawidłowe jest stanowisko Sądu Rejonowego, że powód nie
dowiódł, iż w dniu ogłoszenia dekretu o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu
Państwa powierzchnia zalesionej działki, oznaczonej wówczas numerem 170, nie
przekraczała 25 ha. Sąd Okręgowy podkreślił, że mapa katastralna z 1934 r.
przedstawia stan sprzed 10 lat, a przez ten okres powierzchnia lasu mogła się
powiększyć. Przejęcie lasów nastąpiło z mocy prawa bez konieczności wydawania
decyzji, a brak protokołu przejęcia nie oznacza, iż nacjonalizacja nie nastąpiła.
Powód w skardze kasacyjnej zarzucił naruszenie prawa materialnego, mianowicie
art. 1 ust. 1 dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa, §
2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 20 stycznia 1945 r.
w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12
grudnia 1944 r. (Dz. U. Nr 4, poz. 16) i art. 6 k.c., a także naruszenie przepisów
postępowania, mianowicie art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2 oraz art. 328 § 2 w
związku z art. 233 § 1 i 2, art. 382, art. 230, art. 245 i art. 258 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1 ust. 1 dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność
Skarbu Państwa, lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha, stanowiące własność lub
współwłasność osób fizycznych i prawnych, przeszły na własność Skarbu Państwa. Na
podstawie art. 8 dekretu jego wykonanie zostało poruczone Kierownikowi Resortu
Rolnictwa i Reform Rolnych, który w rozporządzeniu wydanym dnia 20 stycznia 1945 r.
stwierdził m. in., że o terminie przejęcia należy powiadomić właściciela lub jego
pełnomocnika (§ 2 ust. 1), a z czynności przejęcia miał być spisany protokół w
obecności dotychczasowego właściciela lub jego pełnomocnika, jeżeli się stawią, oraz
dwóch świadków, w miarę możności członków powiatowej lub gminnej rady narodowej.
4
Ta procedura w niniejszej sprawie nie została zachowana. Nastąpiło nieformalne
przejęcie gruntów leśnych o powierzchni 19,5 ha, następnie zaś wydano bez podstawy
prawnej decyzje administracyjne (w 1952 r. i 1953 r., a później w 1961 r. o przejęciu
dodatkowo 11,13 ha), których nieważność została stwierdzona odpowiednio w 2005 r. i
2004 r. Zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na
własność Skarbu Państwa oraz § 2 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego do tego
dekretu jest zatem uzasadniony.
Uzasadniony jest również zarzut naruszenia art. 6 k.c. Zgodnie z art. 1 ust. 1
dekretu o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa, lasy i grunty leśne o
obszarze ponad 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i
prawnych, przeszły na własność Skarbu Państwa ex lege, a protokół przejęcia,
sporządzany w trybie § 1 i 2 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia
20 stycznia 1945 r., stanowił jedynie dowód tego, że dana nieruchomość przeszła na
własność Skarbu Państwa (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1994 r.,
III CZP 50/94, OSNCP 1994, nr 11, poz. 212, oraz z dnia 27 kwietnia 1994 r., III CZP
54/94, OSNCP 1994, nr 11, poz. 215, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22
kwietnia 2005 r., II CK 653/04, OSNC 2006, nr 3, poz. 56). Z uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 27 kwietnia 1994 r. wynika ponadto, że dopuszczalne jest badanie
przez sąd w procesie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 ustawy z
dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.),
czy Skarb Państwa stał się z mocy prawa właścicielem lasów i gruntów leśnych na
podstawie dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa. W
niniejszej sprawie brak jest dowodu świadczącego o tym, że J. K. był w dniu wejścia w
życie dekretu o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa właścicielem
lasów lub gruntów leśnych o powierzchni przekraczającej 25 ha. Oczywiście nie stanowi
takiego dowodu przypuszczenie, że w dniu 27 grudnia 1944 r. w skład gospodarstwa
rolnego J. K. wchodziły lasy i grunty leśne o powierzchni ponad 25 ha ani przyjęte przez
Sąd Okręgowy założenie, iż w ciągu 10 lat powierzchnia lasu mogła się powiększyć. Nie
było zatem podstawy do wpisania w księdze wieczystej Skarbu Państwa jako właściciela
spornych lasów lub gruntów leśnych. Według art. 6 k.c., ciężar udowodnienia faktu
spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Niewątpliwie zatem w
sytuacji, gdy nie został sporządzony protokół przejęcia lasu lub gruntu leśnego, ciężar
5
dowodu, że określone lasy lub grunty leśne przeszły ex lege na własność Skarbu
Państwa, spoczywa nie na dotychczasowym właścicielu, ale na Skarbie Państwa.
Nie są natomiast uzasadnione zarzuty naruszenia przepisów postępowania, które
zmierzają do kwestionowania albo ustaleń faktycznych lub oceny dowodów, co w
postępowaniu przed Sądem Najwyższym jest niedopuszczalne (art. 3983
§ 3 k.p.c.),
albo uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może
stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy uzasadnienie
zaskarżonego orzeczenia nie zawiera wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera
tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4, poz. 83,
oraz z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN
718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 11862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN
65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/2005).
Takich zaś zarzutów z pewnością nie można postawić zaskarżonemu wyrokowi Sądu
Okręgowego.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.