Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 19/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania J. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 21 lipca 2009 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego) na rzecz
radcy prawnego B. S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych)
podwyższoną o obowiązującą stawkę podatku od towarów i
usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej
ubezpieczonemu w postępowaniu kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 października 2008 r., po rozpoznaniu
odwołania J. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 lutego 2007
r. oraz odwołania od niewydania decyzji dotyczącej wniosku z 12 grudnia 2005 r.,
umorzył częściowo postępowanie w sprawie odwołania od decyzji z 7 lutego 2007 r.
– za okres od 1 maja 2007 r., oddalił odwołanie od tej decyzji w pozostałym
zakresie oraz oddalił odwołanie w przedmiocie wniosku z 12 grudnia 2005 r. o
przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 1 grudnia 2005 r. do 30
czerwca 2006 r.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony, ur. 25 września 1952 r., jest z
zawodu inżynierem mechanikiem, a ostatnio pracował jako brakarz. Ostatnim
okresem, w jakim J . W. pobierał świadczenie rentowe, był okres od 1 grudnia 2002
r. do 30 listopada 2005 r. W okresie od 14 stycznia 2006 r. do 13 stycznia 2007 r.
wnioskodawca pobierał zasiłek dla bezrobotnych. W dniu 10 czerwca 2005 r.
ubezpieczony złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, której
przyznania organ rentowy odmówił decyzją z 22 sierpnia 2005 r. wobec braku
niezdolności do pracy. Postępowanie sądowe toczące się z odwołania od tej decyzji
zostało umorzone postanowieniem Sądu Okręgowego z 24 kwietnia 2007 r.,
albowiem prawomocność uzyskał wcześniejszy wyrok tego Sądu z dnia 19 lutego
2004 r., na mocy którego J. W. uzyskał prawo do renty na okres od 1 grudnia 2002
r. do 30 listopada 2005 r. Pismem z dnia 4 listopada 2005 r. ZUS poinformował
ubezpieczonego, iż z dniem 30 listopada 2005 r. ustaje prawo do renty, na skutek
którego to pouczenia wnioskodawca złożył ponowny wniosek o rentę, do której
prawa odmówiono mu decyzją z 7 lutego 2007 r. wobec braku niezdolności do
pracy. Sąd Okręgowy, na podstawie opinii biegłych lekarzy ustalił, że ubezpieczony
jest zdolny do pracy, a poprzednio istniejąca u wnioskodawcy niezdolność ustała z
dniem 30 listopada 2005 r. Z uwagi na to, że kolejną decyzją z 4 lipca 2007 r. organ
rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na
okres od 1 maja 2007 r. do 30 czerwca 2009 r., Sąd pierwszej instancji umorzył
postępowanie w zakresie dotyczącym uprawnienia do tego świadczenia za okres
od 1 maja 2007 r., natomiast w pozostałej części, tj. co do renty za okres od 1
3
grudnia 2005 r. do 30 kwietnia 2007 r., oddalił odwołanie z uwagi na ustalenie
braku niezdolności do pracy w tym czasie.
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 21 lipca
2009 r. oddalił apelację wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego, akceptując
ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd pierwszej instancji i ich ocenę
prawną.
Ubezpieczony wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji,
zarzucając:
- nieważność postępowania przez naruszenie przez Sąd Apelacyjny art. 379
pkt 5 k.p.c. z uwagi na nieustanowienie – pomimo wniosku J. W. –
pełnomocnika z urzędu na etapie postępowania apelacyjnego, który to
wniosek był w pełni zasadny, o czym świadczy zła sytuacja majątkowa
wnioskodawcy, a nade wszystko fakt, iż pełnomocnik został mu przyznany
po zakończeniu postępowania odwoławczego;
- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie swobodnej oceny
dowodów i oparcie ustaleń faktycznych o dwie sprzeczne opinie co do stanu
zdrowia wnioskodawcy wydane w tym samym okresie przez biegłych
sądowych i lekarzy orzeczników ZUS oraz powołanie się na obie te
wykluczające się wzajemnie opinie w treści uzasadnienia skarżonego
wyroku;
- naruszenie art. 385 k.p.c. przez bezzasadne oddalenie apelacji
wnioskodawcy.
Opierając skargę na takiej podstawie, ubezpieczony wniósł o uchylenie
wyroku Sądu Okręgowego oraz uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, ewentualnie o
zmianę w całości tych wyroków poprzez uwzględnienie roszczeń wnioskodawcy i
przyznanie mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy za okres od 1 grudnia
2005 r. do 30 kwietnia 2007 r.
Reprezentujący wnioskodawcę z urzędu w postępowaniu kasacyjnym
pełnomocnik wniósł o przyznanie kosztów udzielonej ubezpieczonemu pomocy
prawnej, oświadczając iż nie zostały one uiszczone ani w całości, ani w części.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Konstruując skargę kasacyjną i nadając jej charakter nadzwyczajnego
środka zaskarżenia, ustawodawca dokonał istotnych zmian w stosunku do kasacji,
wprawdzie specjalnego, ale jednak zwyczajnego środka odwoławczego,
przysługującego w toku instancji od orzeczeń nieprawomocnych. Jedną z takich
zmian jest wyraźne ograniczenie podstaw, gdyż jakkolwiek - zgodnie z art. 3983
§ 1
k.p.c. - skarga kasacyjna może być oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz na
podstawie naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy, to jednak podstawy te zostały w sposób doniosły
zreformowane. W stosunku do wszystkich podmiotów wnoszących skargę,
wyłączono możliwość oparcia jej na zarzutach dotyczących ustalenia faktów lub
oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). W ten sposób doszło do ścisłego
zharmonizowania podstaw kasacyjnych z charakterem postępowania kasacyjnego i
zakresem rozpoznania skargi, oznaczonym w art. 39813
§ 2 k.p.c. Treść i
kompozycja art. 3983
k.p.c. wskazują więc, że jakkolwiek generalnie dopuszczalne
jest oparcie skargi kasacyjnej na podstawie naruszenia przepisów postępowania, to
jednak z wyłączeniem zarzutów dotyczących ustalenia faktów lub oceny dowodów,
choćby naruszenie odnośnych przepisów mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy. Inaczej mówiąc, niedopuszczalne jest oparcie skargi kasacyjnej na
podstawie, którą wypełniają takie właśnie zarzuty. Przepis art. 3983
§ 3 k.p.c.
wprawdzie nie wskazuje expressis verbis konkretnych przepisów, których
naruszenie, w związku z ustalaniem faktów i przeprowadzaniem oceny dowodów,
nie może być przedmiotem zarzutów wypełniających drugą podstawę kasacyjną,
nie ulega jednak wątpliwości, że obejmuje on art. 233 k.p.c., bowiem właśnie ten
przepis określa kryteria oceny wiarygodności i mocy dowodów. Z tych względów
sformułowany w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może
być uwzględniony.
Brak jest również podstaw do uznania, że usprawiedliwiony jest zarzut
naruszenia art. 385 k.p.c. Przytoczony przepis - jak wskazywał już na to Sąd
Najwyższy - jest adresowany do sądu drugiej instancji i przesądza o tym, w jaki
sposób ma on rozstrzygnąć sprawę, jeżeli stwierdzi, że apelacja jest bezzasadna.
5
O jego naruszeniu mogłaby być zatem mowa jedynie wtedy, gdyby Sąd Apelacyjny
stwierdził, że apelacja jest zasadna, a jej nie uwzględnił, czego skarżący nie
zarzuca. Natomiast sąd drugiej instancji nie narusza art. 385 k.p.c., jeżeli oddali
apelację na podstawie oceny, że jest ona bezzasadna, niezależnie od twierdzenia
strony, iż była zasadna (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia
1997 r., I PKN 403/97, OSNP 1998 nr 20, poz. 602, czy wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 7 lipca 2000 r., I PKN 711/99, OSNP 2002 nr 1, poz. 13).
Niezasadny jest także zarzut nieważności postępowania. Sąd orzekający w
postępowaniu cywilnym nie jest bezwzględnie związany wnioskiem strony o
ustanowienie dla niej adwokata lub radcy prawnego. W myśl art. 117 § 4 k.p.c. w
brzmieniu obowiązującym do 18.04.2010 r. sąd uwzględnia taki wniosek, jeżeli
udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. W niektórych
przypadkach nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z urzędu - mimo spełnienia
określonych warunków - może być kwalifikowane jako powodujące nieważność
postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2006 r., II CSK 51/06, Monitor Prawniczy 2006
nr 13, s. 680). Dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem
wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność, prowadzącą do
tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie
wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 2 marca 2005 r., III CK 533/04, LEX nr 197647 oraz z dnia 25
maja 2005 r., I CK 773/04, LEX nr 180833). Co do zasady jednak odmowa
ustanowienia dla strony adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności
postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony swych praw (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UKN 102/98, OSNAPiUS
1999 nr 12, poz. 408; z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, LEX nr 461625; z
dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 564/07, LEX nr 424339 oraz z dnia 19 czerwca
2008 r., V CSK 50/08, LEX nr 424321). Niniejsza sprawa nie była skomplikowana ani pod
względem prawnym, ani pod względem faktycznym, albowiem sporne w kontekście
prawa do renty było tylko istnienie niezdolności do pracy. Analiza przebiegu postępowania
w rozpoznawanej sprawie prowadzi zaś wniosku, że ubezpieczony, urodzony w roku 1952,
będący z zawodu inżynierem mechanikiem, nie wykazywał nieznajomości
6
zasad postępowania lub nieporadności, prowadzących do tego, że nie był w stanie
wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Postępowanie
toczyło się w zasadzie w formie pisemnej (pisemne opinie biegłych), a na
rozprawach nie prowadzono żadnych dowodów ze środków osobowych.
Ubezpieczony otrzymywał pisemne opinie, a także złożył apelację. Odmowa
ustanowienia dla ubezpieczonego pełnomocnika z urzędu nie może być uznana za
nieprawidłową z uwagi na ustanowienie radcy prawnego z urzędu po zakończeniu
postępowania odwoławczego, albowiem dla złożenia skargi kasacyjnej konieczne
jest profesjonalne zastępstwo strony, które to wymaganie nie dotyczy postępowania
apelacyjnego. W konsekwencji nie ma podstaw do stwierdzenia, że odmowa
ustanowienia pełnomocnika z urzędu w postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym
doprowadziła do pozbawienia ubezpieczonego możności obrony jego praw, wobec
czego nie ma możliwości uznania trafności zarzutu o nieważności tego
postępowania.
Z tych względów Sąd Najwyższy w oparciu o art. 39814
k.p.c. orzekł jak w
sentencji.