Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 16/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 czerwca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Gminy B.
przeciwko Klubowi Sportowemu "W." w B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 czerwca 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 czerwca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo
w zakresie odsetek ustawowych za okres od 14 lutego 2004 r.
do dnia 16 listopada 2007 r. z ustawowymi odsetkami od dnia
doręczenia pozwu (pkt II) i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 29 grudnia 2008 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo o
zasądzenie 618 627,13 zł z tytułu zwrotu pożyczki wraz ze skapitalizowanymi
odsetkami umownymi i ustawowymi oraz zasądził od powódki na rzecz pozwanego
7 217 zł kosztów procesu.
Sąd ustalił, że dnia 11 stycznia 1994 r. strony zwarły umowę, na podstawie
której powódka zobowiązała się przenieść, po ustanowieniu hipoteki, na własność
pozwanego 1 500 000 000 zł (przed denominacją). Pozwany zobowiązał się
zwrócić tę samą ilość pieniędzy do dnia 30 kwietnia 1998 r., w piętnastu
kwartalnych ratach po 100 000 000 zł każda. Strony umowy uzgodniły, że pozwany
w terminie płatności wspomnianych rat zapłaci powódce także odsetki umowne
w wysokości 25% stopy kredytu refinansowego udzielanego przez NBP,
z uwzględnieniem rocznej kapitalizacji odsetek. Powódka wykonała wnikające
z przytoczonej umowy zobowiązanie.
Dnia 3 marca 1995 r. skarbnik powodowej gminy wysłał do pozwanej pismo,
w którym wezwał ją do terminowego spełniania wynikających z zawartej umowy
świadczeń.
Dnia 6 lipca 1999 r. prezes zarządu pozwanego Z. B. zwrócił się do powódki
z prośbą o umorzenie pożyczki w wysokości 150 000 zł. Następnie W. S. i M. W. w
wysłanym do powódki piśmie z dnia 15 kwietnia 2005 r. potwierdzili istnienie
wynikającego z umowy pożyczki zobowiązania w wysokości 150 000 zł. W
kolejnym piśmie z dnia 14 lutego 2007 r. K. N. zwrócił się do powódki z prośbą o
umorzenie odsetek od zaciągniętej pożyczki.
Sąd Okręgowy uznał, że dokonana przez strony w dniu 11 stycznia 1994 r.
czynność prawna jest umową pożyczki (art. 720 § 1 k.c.). Z zawartej umowy wynika
też obowiązek zapłaty przez pozwaną odsetek za korzystanie z pieniędzy (odsetek
kapitałowych) w wysokości określonej w umowie.
Sąd pierwszej instancji podzielił jednak zarzut pozwanej, że umowa pożyczki
jest nieważna z powodu zawarcia jej przez zarząd powódki bez wymaganej zgody
3
Rady Miejskiej, wyrażonej w postaci stosownej uchwały (art. 18 ust. 2 pkt 10
ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, Dz. U. Nr 16, poz. 95
ze zm., w wersji obowiązującej w chwili zawarcia umowy). Jednocześnie Sąd nie
znalazł podstaw – ze względu na art. 321 k.p.c. – do uwzględnienia powództwa na
podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sąd pierwszej
instancji w ten sposób, że zasądził od pozwanej na rzecz powódki 188 063,75 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 17 listopada 2007 r., oddalił powództwo w
pozostałej części i zasądził od pozwanej na rzecz powódki 22 339 zł tytułem
częściowego zwrotu kosztów procesu za obie instancje.
Sąd odwoławczy uznał – po uzupełnieniu materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji przez przeprowadzenie dowodów z uchwał
Rady Miejskiej w B. z dnia 6 grudnia 1993 r. i dnia 31 marca 1994 r. oraz protokołu
sesji Rady Miejskiej z dnia 6 grudnia 1993 r. – że nie zachodzi wskazana przez Sąd
Okręgowy podstawa nieważności umowy pożyczki, ponieważ z dokonanych na
podstawie przytoczonych dowodów ustaleń wynika, że umowa pożyczki została
zawarta za wyrażoną w odpowiedni sposób zgodą Rady Miejskiej.
Przyjmując, że dziesięcioletni termin przedawnienia roszczenia o zwrot
pieniędzy z tytułu zawartej umowy pożyczki rozpoczął bieg w dniu 30 września
1998 r., Sąd nie podzielił zarzutu pozwanej, iż dochodzone roszczenie uległo
przedawnieniu. Uznał bowiem, że pozwana przed upływem terminu przedawnienia
co najmniej dwukrotnie uznała roszczenie (pismo z dnia 5 lipca 1999 r. i z dnia
12 kwietnia 2005 r.). Bieg terminu przedawnienia roszczenia głównego uległ zatem
przerwaniu (art. 123 § 1 pkt 2 k.c.).
Sąd uwzględnił także w całości żądnie zasądzenia odsetek kapitałowych.
Podlegające trzyletniemu terminowi przedawnienia roszczenie z tego tytułu nie
uległo przedawnieniu, ponieważ pozwana w piśmie procesowym z dnia 12 lutego
2007 r. uznała to roszczenie. Żądanie zasądzenia odsetek za opóźnienie
w spełnieniu świadczenia jest natomiast uzasadnione częściowo. Świadczenie
z tego tytułu stało się – zdaniem Sądu – wymagalne dopiero z upływem terminu
wskazanego w wezwaniu do jego spełnienia, tj. z dniem 16 listopada 2007 r.
4
Opóźnienie należy zatem liczyć od dnia 17 listopada 2007 r. W aktach sprawy nie
ma bowiem dowodów potwierdzających odebranie przez pozwaną wcześniejszych
wezwań do zapłaty odsetek za opóźnienie.
Wyrok zaskarżyła powódka w części oddalającej powództwo co do kwoty
68 095,89 z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwu. W skardze
kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, zarzuciła naruszenie art. 455, 481, 65
k.c. Powołując się na tę podstawę, wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania albo „o zmianę wyroku
w zakresie pkt II i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki 68 095,89 zł
z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwu oraz oddalenie powództwa
w pozostałej części” oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naruszenie art. 455 i 381 k.c. polega – zdaniem skarżącej – na błędnym
ustaleniu w sprawie wymagalności odsetek za opóźnienia w spełnieniu
świadczenia. Sąd odwoławczy uznał, że dochodzone przez powódkę odsetki za
opóźnienie w spełnieniu świadczenia z tytułu zwrotu pożyczki, którego termin został
oznaczony w umowie, stało się wymagalne z chwilą z wezwania dłużnika do ich
zapłaty. Tymczasem wymagalność wspomnianych odsetek – według skarżącej –
należy liczyć od pierwszego dnia po upływie terminu do zwrotu pożyczki.
W konsekwencji uzasadnione jest roszczenie o odsetki za opóźnienie – po
uwzględnieniu przedawnienia – także za okres od 14 lutego 2004 r. do 16 listopada
2007 r.
Kwestia wymagalności odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia
pieniężnego, którego termin został oznaczony, była przedmiotem rozważań Sądu
Najwyższego w wyroku z dnia 8 marca 2002 r., III CKN 548/00 (OSNC 2003, nr 5,
poz. 60).
Sąd Najwyższy wyjaśnił w tym orzeczeniu, że przepis art. 455 k.c. rozróżnia
zobowiązania terminowe i bezterminowe, a z jego treści wynika,
iż o przekształceniu zobowiązań bezterminowych w terminowe decyduje wierzyciel
przez wezwanie dłużnika do jego wykonania. Z chwilą nadejścia terminu spełnienia
świadczenia, który został oznaczony w umowie, wierzyciel uzyskuje możliwość
5
żądania od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien to żądanie spełnić.
Skutkiem niespełnienia świadczenia w terminie jest opóźnienie dłużnika,
a w każdym wypadku opóźnienia się ze spełnieniem świadczenia wierzyciel – jak
wynika z art. 481 k.c. – może żądać świadczenia ubocznego w postaci odsetek za
opóźnienie. Wspomniane odsetki należą się za cały okres opóźnienia, począwszy
od dnia wymagalności długu. Przepis art. 481 § 1 k.c. obciąża dłużnika
obowiązkiem zapłaty odsetek bez względu na przyczyny uchybienia terminowi
płatności sumy głównej. Sam fakt opóźnienia przesądza więc o tym,
że wierzycielowi należą się odsetki. Odsetki te stają się wymagalne pierwszego
dnia po upływie terminu wymagalności roszczenia głównego, z tym że w pierwszym
dniu opóźnienia powstaje roszczenie tylko o odsetki za ten dzień. W razie dalszego
opóźnienia proces powstawania tego roszczenia toczy się dalej; wierzyciel nabywa
prawo do odsetek oddzielnie za każdy kolejny dzień przez cały okres opóźnienia.
Odsetki uzyskują tym samym samodzielność w zakresie wymagalności roszczenia
i jego przedawnienia. Roszczenie to staje się wymagalne osobno w każdym dniu
opóźnienia i w związku z tym przedawnia się osobno za każdy dzień opóźnienia
(por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 5 kwietnia 1991 r., III CZP 20/91, OSNCP
1991, nr 10-12, poz. 120, i z dnia 5 kwietnia 1991, III CZP 21/91, OSNCP 1991,
nr 10-12, poz. 121).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę podziela stanowisko
wyrażone przytoczonym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2002 r.
To oznacza, że omawiany zarzut naruszenia prawa materialnego jest uzasadniony.
Nie można bowiem podzielić poglądu Sądu odwoławczego, że odsetki za
opóźnienie w spełnieniu świadczenia, którego termin został oznaczony, stają się
wymagalne dopiero od chwili wezwania dłużnika do ich zapłaty.
Naruszenia art. 65 k.c. skarżąca dopatrzyła się – jej zdaniem – w błędniej
wykładni, że oświadczenie o uznaniu odsetek, o którym mowa w piśmie pozwanego
z dnia 12 lutego 2007 r., dotyczy jedynie odsetek kapitałowych, a nie również
odsetek za opóźnienie.
Uszło uwagi skarżącej, że zarzut naruszenia art. 65 k.c. w sposób wyżej
wskazany nie miał wpływu na rozstrzygniecie w przedmiocie odsetek
6
za opóźnienie. Sąd oddalił bowiem roszczenie z tego tytułu za okres od 14 lutego
2004 r. do 16 listopada 2007 r. nie z powodu przedawnienia roszczenia, którego
bieg nie został przerwany przez uznanie roszczenia, ale na skutek błędnego
uznania, że świadczenie z tytułu odsetek za opóźnienie stało się wymagalne
z chwilą wezwania do jego spełnienia. Kwestia ewentualnego sporu co do oceny
zakresu uznania roszczenia o odsetki może zatem nabrać znaczenia dopiero przy
ponownym rozpoznawaniu sprawy.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).