Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 215/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 października 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Fundacji Domu Pomocy Społecznej
przeciwko Powiatowi K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 października 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 listopada 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 29 maja 2009 r. oddalił powództwo Fundacji
Domu Pomocy Społecznej przeciwko Powiatowi K. o zapłatę. Z ustaleń wynika, że
strony w dniu 29 grudnia 2004 r. zawarły umowę o realizację zadania z zakresu
pomocy społecznej, polegającego na prowadzeniu domu pomocy społecznej dla
osób w podeszłym wieku. Wykonywanie zadania było finansowane ze środków
własnych Powiatu, środków osób zobowiązanych do finansowania na podstawie
decyzji administracyjnych oraz z dotacji udzielanych przez Powiat. W umowie
strony uzgodniły kwotę dotacji celowej oraz cele, na które miały być wydatkowane
środki pieniężne. Dotacje miały być wypłacane w miesięcznych transzach. Na
realizację umowy w budżecie Powiatu zaplanowano dotację w wysokości 395.753
zł. Realizacja umowy przebiegała zgodnie z jej postanowieniami; transze były
wypłacane terminowo, odpowiednio do ilości mieszkańców domu pomocy
społecznej i określonej w umowie kwoty, choć współpraca stron nie układała się
prawidłowo. Podczas wykonywania umowy powstało zadłużenie powódki wobec
dostawcy pieczywa do domu pomocy społecznej oraz wobec ZUS z tytułu zaległych
składek od wynagrodzenia pracowników domu opieki. Wierzytelność Powiatu z
tytułu dotacji została zajęta przez komornika w toku egzekucji tych należności.
Fundacja nie zaskarżyła czynności komornika, ani nie zajęła w tej sprawie
stanowiska. Ze środków dotacji zaplanowanej na 2006 r. Powiat dokonał spłaty
zadłużenia Fundacji w łącznej kwocie 296.128,09 zł, przekazując tę kwotę
komornikowi, a na rachunek bankowy Fundacji przekazano dotację w wysokości
99.624,74 zł. W październiku i listopadzie 2007 r. Regionalna Izba Obrachunkowa
przeprowadziła kontrolę udzielania i rozliczania dotacji w Starostwie Powiatowym,
stwierdzając nieprawidłowości w rozdysponowaniu środków pieniężnych z dotacji
na rzecz powódki. Polegały one na przekazaniu tych środków na konto organów
egzekucyjnych, a nie bezpośrednio Fundacji. Zarzutem stawianym Staroście przez
Regionalną Izbę Obrachunkową było również nieskorzystanie z możliwości
rozwiązania umowy zawartej z Fundacją. Ostatecznie umowa została rozwiązana w
dniu 31 grudnia 2006 r.
Sąd Okręgowy uznał, że nie zachodzi w działaniu pozwanego bezprawność.
Pozwany wykonywał władczą decyzję komornika oraz ZUS. Powódka nie podjęła
3
jakichkolwiek skutecznych prawnie czynności w celu wzruszenia dokonanych zajęć.
Sąd pierwszej instancji uznał również, że powódka nie wykazała poniesienia
szkody, stanowiącej podstawę żądania powództwa.
Na skutek apelacji powódki Sąd Apelacyjny zaskarżonym wyrokiem z dnia
12 listopada 2009 r. oddalił apelację, nie obciążając powódki kosztami zastępstwa
procesowego pozwanego w postępowaniu apelacyjnym.
Podzielając ustalenia faktycznie oraz rozważania prawne Sądu pierwszej
instancji Sąd Apelacyjny uznał, że zarzut naruszenia normy wynikającej z art. 831
§ 1 pkt 2 k.p.c., stanowiącego o bezprawnym zachowaniu pozwanego, był
niezasadny. Obowiązywanie tego przepisu ogranicza się co do zasady tylko do
stypendiów i różnego rodzaju pomocy finansowej udzielanej przez Skarb Państwa.
Dopiero pojawia się postulat, aby objąć działaniem tego przepisu także takie formy
finansowania jak środki przyznane na postawie umowy przez powiat na realizację
jego zadań własnych, obejmujących sferę opieki społecznej. Ponadto, pozwany
w zakresie dokonanych zajęć nie miał możliwości, ani obowiązku podnoszenia
argumentów dotyczących ograniczeń egzekucji wynikających z przepisu art. 831
k.p.c. Zajęcia dokonane przez ZUS w postępowaniu administracyjnym –
stanowiące większość zadłużenia – korzystają z pierwszeństwa zaspokojenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, powódka, zawiadamiana przez pozwanego i przez
organ egzekucyjny o zajęciach wierzytelności, była uprawniona do kwestionowania
dokonywanych czynności i obrony przed egzekucją, jednak żadnych czynności nie
podjęła. Strona powodowa również nie przedstawiła na czym miałaby polegać
szkoda i nie wykazała jej istnienia, co wymagane jest dla zaistnienia
odpowiedzialności odszkodowawczej. W ocenie Sądu drugiej instancji, szkoda
w ogóle nie wystąpiła, ponieważ pozwany przekazując zajęte środki pieniężne
spowodował, że zmniejszyła się ilość pasywów powódki, tym samym spłacił jej
zadłużenie. Co więcej, w postępowaniu egzekucyjnym nastąpiła spłata wierzycieli
powódki, których roszczenia wiązały się ściśle z realizacją przez nią świadczeń
związanych z prowadzeniem domu pomocy społecznej.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosła powódka, opierając
ją na naruszeniu prawa materialnego w postaci art. 417 § 1 k.c. oraz art. 35 ust. 1
ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 249,
4
poz. 2104 z późn. zm.), poprzez przyjęcie, że działanie Powiatu K., polegające na
przekazaniu sądowym i administracyjnym organom egzekucyjnym kosztem
powódki kwoty 296.128,09 zł, przeznaczonej na mocy umowy łączącej strony na
zadania specjalne w zakresie pomocy społecznej (dotacja celowa), nie
spowodowało szkody majątkowej u powódki i nie miało ono charakteru działania
bezprawnego.
W konsekwencji skarżąca wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości, przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Pozwany w piśmie procesowym wniósł o oddalenie skargi kasacyjnej
i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej nie są zasadne. Dochodzone
w sprawie roszczenie ma charakter odszkodowawczy, nie budzi zatem
wątpliwości, że sprawa ma charakter sprawy cywilnej, rozpoznawanej na drodze
sądowej. Zarzucając pozwanemu popełnienie czynu niedozwolonego określonego
w art. 417 k.c., skarżący miał obowiązek wykazać niezgodne z prawem działanie
lub zaniechanie pozwanego, będącego organem władzy publicznej, szkodę oraz
związek przyczynowy pomiędzy tym działaniem lub zaniechaniem a poniesioną
szkodą. Istnienia tych przesłanek jednak nie wykazał, co trafnie przyjęły orzekające
w sprawie Sądy.
Kwestionując ocenę, że zachowanie pozwanego nie było bezprawne,
skarżący zarzucał naruszenie art. 417 k.c. oraz art. 35 ust. 1 ustawy o finansach
publicznych dnia 30 czerwca 2005 r. (Dz. U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.). Zarzuty te
opierają się na założeniu, że dotacja na prowadzenie domu pomocy społecznej
w świetle art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. nie podlega egzekucji, oraz, że przekazanie na
rzecz komornika niepodlegającej zajęciu wierzytelności stanowi o popełnieniu
czynu niedozwolonego.
Rozważając te zarzuty, należy wstępnie zwrócić uwagę, że Sąd Najwyższy
związany jest granicami skargi kasacyjnej, wyznaczonej jej podstawami i granicami
zaskarżenia, podstawę kasacyjną stanowią zaś konkretnie przytoczone przepisy
5
prawa materialnego lub procesowego (art. 3983
oraz art. 39813
§ 1 k.p.c.). Ocenie
Sądu Najwyższego zatem podlegają tylko zarzuty naruszenia tych przepisów, które
zostały w podstawach przytoczone. Zarzucając, że dotacja na prowadzenie domu
pomocy społecznej nie podlega egzekucji, skarżący powołał, jak wyżej wskazano,
przepis art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. Przepis ten stanowi, że nie podlegają egzekucji
sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności
stypendia, wsparcia), chyba, że wierzytelność egzekwowana powstała w związku
z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego. Wbrew
jednak zarzutom skargi, w hipotezie tego przepisu nie mieszczą się dotacje na
świadczenia z tytułu pomocy społecznej. Świadczeń z pomocy społecznej dotyczy
bowiem art. 831 § 1 pkt 6 k.p.c., a chodzi w nim o świadczenia w rozumieniu
przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r.
Nr 175, poz. 1362 ze zm.). Świadczeniem z pomocy społecznej są m.in. pobyt
i usługi w domu pomocy społecznej (art. 36 ust. 2 lit. o)., a prowadzenie i rozwój
infrastruktury domów pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym oraz
umieszczanie w nich skierowanych osób należy do zadań własnych powiatów
(art. 19 pkt 10). Zgodnie zaś z art. 33 ustawy, uchylonym z dniem 12 marca 2010 r.,
ale obowiązującym w stanie faktycznym sprawy, organ zlecający realizację zadania
(zatem także powiat zlecający innemu podmiotowi realizację zadania własnego
m.in. z zakresu pomocy społecznej), w umowie zobowiązuje się do przekazania
określonych środków finansowych w formie dotacji. Skoro zatem dotacja
przeznaczona jest na świadczenie pomocy społecznej, to ograniczenia egzekucji
z takiej dotacji określone są w art. 831 § 1 pkt 6 k.p.c., naruszenia zaś tego
przepisu skarżący w podstawach skargi kasacyjnej, ani nawet w ich uzasadnieniu,
nie zarzucił. W uzasadnieniu podstaw skarżący wskazał także przepis art. art. 8 § 1
pkt 15 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji jedn. tekst (Dz. U. z 2005 r., Nr 229, poz. 1954), jednak przepis ten
nie ma w sprawie zastosowania, bowiem przy zbiegu egzekucji administracyjnej
i sądowej obie egzekucje prowadzi organ egzekucyjny wskazany przez sąd
w trybie dla niego właściwym (art. 773 § w związku z art. 838 1 k.p.c.). Egzekucję
zaś prowadził komornik sądowy, zastosowanie zatem miały przepisy kodeksu
postępowania cywilnego o egzekucji.
6
W konsekwencji powyższych rozważań nie można uznać, aby skarżący
wykazał w skardze skutecznie naruszenie art. 417 k.c. przez wadliwe uznanie, że
art. 831 § 1 pkt 2 k.p.c. nie wykluczał egzekucji przedmiotowej należności i tym
samym nie wykluczał zajęcia na podstawie art. 896 k.p.c. wierzytelności z tego
tytułu.
Drugi zarzut oparty jest na twierdzeniu, że przekazanie zajętych
wierzytelności na rachunek komornika sądowego stanowiło czyn niedozwolony
określony w art. 417 k.c., było to bowiem zachowanie niezgodne z art. 35 ust. 1
ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z tym przepisem, wydatki publiczne mogą
być ponoszone na cele i w wysokości ustalonych w ustawie budżetowej, uchwale
budżetowej jednostki samorządu terytorialnego i terytorialnego planie finansowym
jednostki sektora finansów publicznych. Dotacja na prowadzenie przez skarżącego
domu pomocy społecznej była zaś uwzględniona w uchwale budżetowej, dlatego
też nie mogła być przeznaczona na inny cel. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że
pozwany nie przeznaczył samowolnie tej dotacji na inny cel, lecz wykonał władczą
decyzję organu egzekucyjnego stosownie do wymogów art. 896 k.p.c., wykonanie
zaś takiej decyzji nie może być uznane za działanie niezgodne z prawem.
Zastrzeżenia Regionalnej Izby Obrachunkowej, na jakie powoływał się skarżący,
dotyczą jedynie niezgodności tej czynności z umową o prowadzenie domu pomocy
społecznej i nie stanowią podstawy do stwierdzenia niezgodności z prawem
stanowionym, a tylko o taką niezgodność z prawem chodzi w art. 417 k.c.
Trafnie także zwróciły uwagę orzekające w sprawie Sądy, że prowadzona
przez komornika sądowego egzekucja dotyczyła wierzytelności ściśle związanych
z celem, na jaki udzielono dotacji (dostawa pieczywa dla pensjonariuszy domu
pomocy społecznej i składki na ZUS od wynagrodzeń zatrudnionych w tym domu
pracowników), spłata zatem takich należności nie może być źródłem szkody.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.
md