Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 12/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Krzysztofa W.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "Starówka"
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 listopada 2010 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo o zapłatę odszkodowania,
dochodzonego przez powoda uprawnionego z tytułu spółdzielczego prawa do
lokalu użytkowego. Ustalił, ze powód zawarł ze spółką Żabką S.A. umowę najmu
przedmiotowego lokalu użytkowego, a wobec faktu, że pozwana ostatecznie
zgodziła się na sprzedaż alkoholu w lokalu należącym do powoda tylko na okres
1 roku, to spółka Żabka S.A. odstąpiła od wykonania umowy najmu tego lokalu,
łączącej ją z powodem. W ocenie Sądu I instancji działaniom pozwanej nie można
zarzucić bezprawności, a tym bardziej winy, a nadto brak jest normalnego związku
przyczynowego pomiędzy działaniami pozwanej a szkodą powoda, a to wyłącza
odpowiedzialność pozwanej na podstawie art. 416 k.c.
Apelację powoda oddalił Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 19 marca 2009 r.
W ocenie tego Sądu niezasadnym było przyjęcie, że między powodem a spółką
Żabka Polska S.A. doszło do zawarcia umowy najmu przedmiotowego lokalu,
ponieważ jej zawarcie miało nastąpić po uzyskaniu od Spółdzielni zgody na
sprzedaż napojów alkoholowych. Nadto Sąd ten ustalił, że brak jest dostatecznych
dowodów, aby przeszkodą do wydania zezwolenia na sprzedaż alkoholu było
usytuowanie w tym samym budynku kaplicy modlitewnej Związku Wyznania
Świadków Jehowy w Polsce, skoro uzasadnienie uchwał organów spółdzielni nie
nawiązują do tej kwestii.
Sąd Apelacyjny uznał, że w powyższym stanie faktycznym ocenianym na
podstawie art. 416 k.c. brak jest bezprawności działania pozwanej spółdzielni.
Nadto stwierdził, że od decyzji organów spółdzielni można się odwołać
w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, a następnie sądowym i w tym trybie
powód mógłby kwestionować zasadność odmowy udzielenia zgody. Tymczasem
powód nie wykazał, aby w trybie prawem przewidzianym skutecznie wzruszył
uchwałę Rady Nadzorczej nr 45/2006 r. z dnia 28 sierpnia 2006 r., uznającą za
bezskuteczną skargę powoda na decyzję Zarządu z dnia 5 czerwca 2006 r.
odmawiającą zgody na prowadzenie sklepu ogólnospożywczego. W ocenie Sądu
Apelacyjnego w niniejszym postępowaniu Sąd nie jest władny badać prawidłowości
decyzji organów Spółdzielni, skoro mogą być one kontrolowane w odrębnym trybie.
3
Zarazem Sąd ten uznał, że nie można zarzucać bezprawności, ponieważ żadnych
działań Spółdzielni nie można zakwalifikować jako sprzecznych z prawem lub
zasadami współżycia społecznego, natomiast argumentacja powoda powinna być
rozważana w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym, a więc nie w niniejszej
sprawie. Zdaniem Sądu odwoławczego nie jest on władny skontrolować w niniejszej
sprawie prawidłowości wydanych uchwał, a zatem wobec braku bezprawności
działania spółdzielni bezprzedmiotowe jest rozważanie pozostałych przesłanek
dochodzonego roszczenia.
Skarga kasacyjna powoda, zaskarżająca w całości wyrok Sądu
Apelacyjnego, oparta została na obu podstawach kasacyjnych. W ramach pierwszej
podstawy skarżący zarzucił naruszenie:
- art. 416 k.c. przez przyjęcie, że dochodzenie roszczenia odszkodowawczego
wobec Spółdzielni jest możliwe dopiero po wyczerpaniu postępowania
wewnątrzspółdzielczego;
- art. 18 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wskutek przyjęcia, że
Spółdzielni przysługuje prawo wyrażenia zgody na sprzedaż napojów
alkoholowych, podczas gdy prawo to przysługuje organom samorządu
terytorialnego;
- art. 12 ust. 2 i art. 14 ust. 5 ustawy z dnia 26 października 1982 r.
o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi poprzez
przyjęcie, że ustanowienie prawa własnościowego do lokalu użytkowego na
rzecz Związku Wyznaniowego jest wystarczającą przesłanką do
ograniczenia korzystania z innego lokalu.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej powód zarzucił naruszenie art. 233 §
1 k.p.c. przez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, a zatem błędną ocenę
dowodów i niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla sprawy okoliczności.
Skarżący wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego
go wyroku Sądu pierwszej instancji.
4
Strona pozwana w piśmie procesowym z dnia 14 lipca 2010 r., błędnie
nazwanym „odpowiedź na skargę kasacyjną” z uwagi na uchybienie terminowi do
wniesienia takiej odpowiedzi określonemu w art. 3987
§ 1 k.p.c., wniosła
o oddalenie skargi kasacyjnej i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności jednego
z zarzutów mieszczących się w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej, co jednak
na obecnym etapie postępowania w niczym nie może przesądzać o ostatecznym
wyniku rozstrzygnięcia tej sprawy.
Oczywiście nieuzasadniony okazał się zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
oparty na twierdzeniach skarżącego dokonania przez Sąd błędnych ustaleń
faktycznych w następstwie błędnej oceny dowodów I niewyjaśnienia wszystkich
istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych. O bezzasadności tego zarzutu
przesądza przepis art. 3983
§ 3 k.p.c., z mocy którego podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Konsekwentnie i zgodnie przyjmuje się zatem w judykaturze, że przepis art. 233 § 1
k.p.c. nie może w ogóle wypełnić podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
(postanowienie SN z dnia 20 lutego 2008 r., V CSK 512/07, niepubl.; postanowienie
SN z dnia 23 września 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006, Nr 4, poz. 76; wyrok SN
z dnia 26 kwietnia 2006 r. V CSK 11/06, niepubl.). Ponadto powód nawet nie
wyartykułował zarzutu, aby twierdzone przejawy naruszeń art. 233 § 1 k.p.c. mogły
mieć istotny wpływ na wynik sprawy, a tylko stwierdzone naruszenia przepisów
procesowych wywołujące taki właśnie skutek stanowią o wystąpieniu drugiej
podstawy kasacyjnej z mocy art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.
Wobec braku podstaw do uznania wystąpienia drugiej podstawy kasacyjnej,
oceny zarzutów naruszenia prawa materialnego należało dokonać
z uwzględnieniem stanu faktycznego będącego podstawą rozstrzygania dla Sądu
drugiej instancji.
W tym stanie rzeczy zasadny okazał się zarzut naruszenia art. 416 k.c.
wobec co najmniej przedwczesnego przesądzenia o braku podstaw do jego
zastosowania, a to w następstwie wewnętrznie sprzecznych stanowisk wyrażonych
5
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku co do istnienia bądź braku bezprawności
działań organów pozwanej Spółdzielni i uprzedniej możliwości badania tej
okoliczności w postępowaniu sądowym lub też istnienia wyłączenia uprawnień
Sądu w tym przedmiocie. O istnieniu takiej wewnętrznej sprzeczności
w argumentacji Sądu odwoławczego świadczy stwierdzenie tego Sądu, że
zasadność odmowy zgody organów spółdzielni na sprzedaż alkoholu w lokalu
użytkowym powoda mógłby on badać w trybie postępowania
wewnątrzspółdzielczego, bo sąd nie jest władny badać prawidłowości uchwał
podejmowanych przez organy spółdzielni, które to uchwały mogą być kontrolowane
w odrębnym trybie, przy równoczesnym zarazem stwierdzeniu Sądu Apelacyjnego,
że pozwanej Spółdzielni nie można zarzucać bezprawności, ponieważ żadnych jej
działań nie można zakwalifikować jako sprzecznych z prawem bądź zasadami
współżycia społecznego. Następnie Sąd Apelacyjny wyraźnie wręcz stwierdza, że
nie jest władny skontrolować prawidłowości wydanych uchwał jako przesłanki
rozstrzygnięcia, by zaraz po tym „...w związku z tym...” przesądzić o braku
bezprawności działania pozwanej Spółdzielni, co czyni bezprzedmiotowym
rozważanie pozostałych przesłanek dochodzonego roszczenia.
W tej sytuacji, w przedstawionej wewnętrznej sprzeczności stanowiska Sądu,
co do istnienia lub braku bezprawności zachowań pozwanej, w sytuacji rozbieżnych
poglądów Sądu, co do jego kompetencji w przedmiocie badania tej przesłanki
w płaszczyźnie podejmowanych przez organy pozwanej Spółdzielni uchwał, co
najmniej przedwczesnym było stanowcze przesądzanie o braku podstaw do
zastosowania art. 416 k.c.
Zważyć bowiem należy, że z mocy art. 32 § 1 ustawy z dnia 16 września
1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. 2003 r., Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
postępowanie wewnątrzspółdzielcze przewidziane statutem spółdzielni ma
charakter fakultatywny, a z mocy art. 32 § 3 tej ustawy postanowienia statutu
dotyczącego tego postępowania nie mogą ograniczać dochodzenia przez członków
ich praw na drodze sądowej. Co więcej, ustawodawca zakłada nawet
dopuszczalność równoległego zaskarżania uchwał w postępowaniu
wewnątrzspółdzielczym i sądowym, przewidując w takiej sytuacji umorzenie
pierwszego z wymienionych postępowań. Oznacza to zatem kontynuację wówczas
6
wyłącznie postępowania sądowego w przedmiocie oceny zgodności z prawem
uchwały organu spółdzielni, a zatem i dokonania w tym sądowym postępowaniu
oceny bezprawności zachowania tej osoby prawnej jako działającej poprzez swoje
organy.
W judykaturze wyrażono jednoznaczne stanowisko o braku stosunków
spółdzielczych sprzeciwiających się stosowaniu wprost przepisów k.c., co sprawia,
że w sprawach ze stosunków prawnych nieuregulowanych w Prawie spółdzielczym
przepisy k.c. w zasadzie stosuje się wprost, chyba że występuje wyraźne odesłanie
do stosowania innych ustaw (zob. wyrok SN z dnia 17 września 2008 r., III CSK
79/08, niepubl.). Oznacza to, że z mocy art. 416 k.c. także spółdzielnia jako osoba
prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody, jeżeli została ona wyrządzona
z winy statutowego organu spółdzielni, prawidłowo powołanego i umocowanego do
działania, a także działającego w granicach swych kompetencji. Oparcie
odpowiedzialności osoby prawnej w art. 416 k.c. na winie jej organu nie oznacza
jednak aby szkoda była następstwem zawinionego zachowania wszystkich
członków kolegialnego organu, a wystarczające jest zawinione zachowanie jednej
z tych osób, jeśli tylko działała ona w wykonywaniu funkcji tego organu (v. wyrok
SN z dnia 5 grudnia 2007 r., I CSK 304/07, niepubl.).
Wobec braku w uzasadnieniu zaskarżonego o wyroku jednoznacznych
i stanowczych ustaleń w przedmiocie bezprawnego zachowania organów
pozwanej Spółdzielni przy podejmowaniu kwestionowanych przez powoda uchwał,
co najmniej przedwczesne było stanowisko Sądu Apelacyjnego o braku podstaw do
zastosowania art. 416 k.c., co oczywiście na tym etapie postępowania nie
przesądza także o tym, aby takie podstawy istniały.
Chybione natomiast okazały się zarzuty naruszenia w skardze kasacyjnej
przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości
przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. 2007, Nr 70, poz. 473). Skarżący nie
wskazuje w skardze kasacyjnej ani na konkretne przejawy ich naruszenia (błędną
wykładnię czy niewłaściwe zastosowanie), ani też nie zamieszcza w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej żadnej pogłębionej argumentacji mającej wskazywać na czym
miałoby polegać zarzucane naruszenie tych przepisów, co przesądza o tym, że
7
sformułowane we wstępnej części skargi kasacyjnej zarzuty wymykają się spod
kontroli Sądu Najwyższego. Również w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd
Apelacyjny ani nie dokonuje wykładni przepisów wskazanej ustawy, ani też nie
wypowiada się w kwestii ich subsumcji co także przesądza o bezzasadności
zarzutów naruszenia przepisów tej ustawy wskazanych w skardze kasacyjnej.
Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.