Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 19 listopada 2010 r., III CZP 92/10
Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Marta Romańska
Sędzia SA Jan Kremer
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Jacka K. przeciwko Skarbowi
Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa o pozbawienie tytułu wykonawczego
wykonalności, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 19
listopada 2010 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Gliwicach postanowieniem z dnia 14 lipca 2010 r.:
„Czy skuteczne złożenie wniosku o wyjawienie majątku stanowi w rozumieniu
art. 123 § 1 pkt 1 k.c. czynność przedsięwziętą bezpośrednio w celu zaspokojenia
roszczenia i czy przerywa ono bieg przedawnienia?"
podjął uchwałę:
Złożenie wniosku o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku (art. 913 i
nast. k.p.c.) nie przerywa biegu przedawnienia roszczenia stwierdzonego
prawomocnym orzeczeniem sądu.
Uzasadnienie
W pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa, Ministrowi Skarbu
Państwa powód Jacek K. wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
tj. nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Rejonowy w Gliwicach w dniu 11 stycznia
1993 r., zobowiązującego powoda do zapłaty na rzeczy Funduszu Rozwoju Rynku i
Demonopolizacji Handlu w likwidacji w W. kwoty 450 991 500 zł sprzed
denominacji, zaopatrzonego w dniu 15 października 1993 r. w klauzulę
wykonalności, „przeniesioną” postanowieniem z dnia 18 lipca 2007 r. na
pozwanego.
Sąd Rejonowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 28 stycznia 2010 r. uwzględnił
powództwo, stwierdzając przedawnienie roszczenia objętego tytułem. Ustalił
również, że wprawdzie pierwotny wierzyciel wszczął postępowanie egzekucyjne
przeciwko powodowi, ale uległo ono umorzeniu z mocy prawa (art. 823 k.p.c.), w
związku z czym czynność ta, podobnie jak wniosek o wyjawienie majątku, oddalony
postanowieniem z dnia 25 kwietnia 2002 r., nie przerwała biegu 10-letniego terminu
przedawnienia przewidzianego w art. 125 k.c. Oceniając skutki wniosku o
wyjawienie majątku z punktu widzenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c., Sąd Rejonowy uznał,
że nie jest to czynność przedsiębrana bezpośrednio w celu dochodzenia lub
ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
Rozpoznając apelację Skarbu Państwa, w której podniesiono m.in., że
wniosek o wyjawienie majątku spowodował przerwę biegu przedawnienia
roszczenia określonego w tytule wykonawczym, Sąd Okręgowy powziął poważne
wątpliwości, którym dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W doktrynie prawa procesowego cywilnego dominuje pogląd, podzielany
przez Sąd Najwyższy orzekający w niniejszej sprawie, że wyjawienie majątku jest
pomocniczym środkiem egzekucji, pozwalającym uzyskać bezpośrednio od
dłużnika – przy ewentualnym zastosowaniu przymusu – informacje o jego stanie
majątkowym, niezbędne do wszczęcia albo prowadzenia toczącej się już egzekucji.
Tworzy ono zamkniętą całość, nie mając zasadniczego, bezpośredniego wpływu na
zainicjowanie lub tok postępowania egzekucyjnego, a jego podstawowym i jedynym
celem jest ustalenie, czy dłużnik dysponuje mieniem nadającym się do egzekucji i
gdzie się ono znajduje.
Zważywszy na treść art. 123 § 1 pkt 1 k.c., rozstrzygnięcie przedstawionego
zagadnienia prawnego zależy od ustalenia, czy wniosek o nakazanie dłużnikowi
wyjawienia majątku, składany – co oczywiste – do sądu (art. 914 § 1 k.p.c.), jest
czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Najistotniejsza jest ocena prawna
sformułowania „przedsięwziąć bezpośrednio w celu”, budzącego zarówno w
piśmiennictwie, jak i w judykaturze najwięcej kontrowersji. Poglądy wyrażane w tym
zakresie można zgrupować wokół dwu podstawowych tez.
Twierdzi się, że czynność zostaje przedsięwzięta bezpośrednio w określonym
celu – w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c. – wtedy, gdy jej dokonanie jest dla
osiągnięcia tego celu niezbędne. Inaczej mówiąc, dochodzenie, ustalenie,
zaspokojenie lub zabezpieczenie roszczenia nie jest bez podjęcia tej czynności
możliwe. Przy takim ujęciu nie ma znaczenia, czy przedsięwzięcie określonej
czynności jest wystarczające do osiągnięcia celu; istotne jest to, aby podjęcie
czynności było z prawnego punktu widzenia dla osiągnięcia tego celu konieczne.
Zgodnie z innym poglądem, bardziej liberalnym, określenie czynności
przedsięwziętej bezpośrednio w celu określonym w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. jest oparte
na założeniu obiektywnej skuteczności, a więc możliwości – nie konieczności –
osiągnięcia zamierzonego celu za pomocą dokonywanej czynności. W takim ujęciu
czynnością przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia,
zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia jest tylko taka czynność, która może
doprowadzić do jednego z wymienionych celów.
Niezależnie od tego, który z przedstawionych poglądów jest trafny, uznanie
złożenia wniosku o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku za czynność
powodującą przerwę biegu przedawnienia roszczenia stwierdzonego prawomocnym
orzeczeniem sądu nie może być uznane za uzasadnione; wyjawienie majątku, jako
pomocniczy środek egzekucji pozwalający jedynie uzyskać od dłużnika informacje o
jego stanie majątkowym, nie jest ani niezbędne do osiągnięcia celu w postaci
zaspokojenia roszczenia, ani nie może do tego doprowadzić, gdyż w tym wypadku
konieczne jest wystąpienie z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.
Przy uwzględnieniu, że funkcję podobną do wyjawienia majątku pełnią w
postępowaniu egzekucyjnym – niejednokrotnie bardziej efektywnie – czynności
przewidziane w art. 761, 7971
i 801 k.p.c., a nie może być wątpliwości, że ich
podjęcie nie powoduje skutku unormowanego w art. 123 § 1 pkt 1 k.c., należało
orzec, jak na wstępie.