Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 28/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSA Jan Kremer
w sprawie z powództwa Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. w W.
przeciwko Energetyce Cieplnej O.(...) S.A. w O.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 1 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 27 sierpnia
2009 r., sygn. akt I ACa (…),
oddala skargę kasacyjną; oddala wniosek strony powodowej o zasądzenie
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony
pozwanej - Energetyka Cieplna O.(...) S.A. z siedzibą w O. od wyroku Sądu
2
Okręgowego w W. z dnia 2 marca 2009 r., którym utrzymano w mocy nakaz zapłaty
tegoż Sądu z dnia 20 listopada 2008 r. zasądzający od pozwanej na rzecz strony
powodowej - Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. z siedzibą w W. kwotę 199 237,99 zł wraz
z kosztami procesu.
Sąd Apelacyjny ustalił, że powodowa Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w dniu 6
lipca 1998 r. zawarła z Przedsiębiorstwem Usług Techniczno-Socjalnych (później
zmianie uległa jego nazwa na Przedsiębiorstwo Usług Ciepłowniczych) umowę pożyczki
na wsparcie realizacji programu restrukturyzacji i modernizacji ciepłowni. W dniu 24
sierpnia 2007 r. nastąpiła sprzedaż w/w Przedsiębiorstwa na rzecz pozwanej Energetyki
Cieplnej O.(...) S.A. W dniu 25 września 2007 r. pozwana dokonała spłaty kapitału
pożyczki w kwocie 1.166.000 zł. Do spłaty pozostały jeszcze naliczone przez powodową
Agencję odsetki za zwłokę w płatności sumy pożyczki. Odsetki te - na dzień 31
października 2007 r. - zamknęły się kwotą 440.104,16 zł. Pozwana dokonała częściowej
spłaty w wysokości 240.866,17 zł, a do spłaty pozostała jeszcze kwota 199.237,99 zł
stanowiąca naliczoną na dzień 31 października 2007 r. należność z tytułu odsetek za
opóźnienie. Kwoty tej dochodziła strona powodowa w postępowaniu sądowym i została
ona zasądzona nakazem zapłaty wydanym przez Sąd Okręgowy. Sąd Okręgowy
utrzymał nakaz zapłaty w mocy, a Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony pozwanej
uznając, że strony w umowie wyraźnie dopuściły możliwość kumulacji dwóch rodzajów
odsetek, tj. odsetek za opóźnienie i odsetek od kapitału.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną złożyła strona pozwana,
wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i zmianę wyroku Sądu Okręgowego w W.
przez uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa w całości. Skarżąca powołała się
na obie podstawy kasacyjne. Wskazała w szczególności na naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 378 § 1 k.p.c. przez nierozważenie i
nieustosunkowanie się do wszystkich zarzutów apelacyjnych, a także art. 65 § 2 k.c.
oraz art. 58 § 2 i 3 k.c. w zw. z art. 3531
k.c. przez przyjęcie, że strony w umowie
dopuściły możliwość łącznego naliczania odsetek od zaległej kwoty kapitału. Na
wypadek natomiast podzielenia tego poglądu, wniosła o uznanie tego postanowienia
umowy za sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż powołane w niej
podstawy okazały się nieuzasadnione.
3
W pierwszej kolejności należy wskazać, że poza kontrolą Sądu Najwyższego
pozostaje kwestia poczynionych przez sądy meriti ustaleń faktycznych. Sąd Najwyższy
rozpoznający skargę kasacyjną związany jest ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.), zarzuty zaś dotyczące
ustalenia faktów i oceny dowodów nie mogą być w ogóle rozpoznawane w ramach
postępowania kasacyjnego (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Z tego względu co do samej zasady
chybiony był zarzut polegający na zakwestionowaniu ustalonej przez Sąd Apelacyjny
treści umowy. Z poczynionych ustaleń wynika natomiast, że strony w przepisie § 5 ust. 5
umowy wyraźnie dopuściły możliwość kumulatywnego naliczania odsetek od
niespłaconej części kapitału, z jednej strony przez należne stronie powodowej z mocy
ustawy odsetki za opóźnienie, z drugiej zaś - odsetki kapitałowe ustalone w umowie.
Wykładnia dokonanego i jednobrzmiącego postanowienia umowy nie nasuwa żadnych
zastrzeżeń z punktu widzenia treści normatywnej zawartej w art. 65 § 2 k.c. W tym
stanie rzeczy kontroli Sądu Najwyższego może być poddane jedynie zagadnienie, czy
takie postanowienie umowne nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego
(art. 58 § 2 i 3 k.c.), a w konsekwencji dotknięte sankcją nieważnością.
Rozpatrując powyższe zagadnienie, stwierdzić należy, że w aktualnym porządku
prawnym nie powinno budzić wątpliwości, iż strony mogą w umowie przewidzieć
zarówno kumulację obu rodzajów odsetek należnych wierzycielowi, jak i możliwość
ustania obowiązku uiszczania odsetek kapitałowych i zastąpienia ich, od chwili, gdy
dłużnik opóźnia się ze spełnieniem swojego świadczenia pieniężnego, odsetkami
przewidzianymi w art. 481 § 1 k.c. (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 17 października
2008 r., I CSK 187/08, niepubl.). Dopuszczalność takiej kumulacji, jak miało to miejsce w
niniejszej sprawie, pozostaje w granicach swobody kontraktowej stron zagwarantowanej
ustawowo w art. 3531
k.c. Strony mogą zatem swobodnie ukształtować łączący je
stosunek prawny także w zakresie ukształtowania wysokości i rodzaju naliczanych
odsetek. Ograniczenie co do wysokości odsetek umownych zawiera jedynie art. 359 §
21
k.c. przez ustanowienie odsetek maksymalnych. Teoretycznie kwestię ujmując, w
razie kumulacji odsetek przepis ten w niektórych sytuacjach mógłby oczywiście znaleźć
zastosowanie. W literaturze można co prawda spotkać się z poglądem, że uprawnienie
wierzyciela do odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 k.c. eliminuje co do zasady
możliwość pobierania odsetek kapitałowych uregulowanych w art. 359 § 1 k.c. ale
pogląd ten jest trafny tylko w wypadku, gdy strony nie uregulują tej kwestii odmiennie w
umowie. Tymczasem strony niniejszej sprawy wyraźnie przewidziały, że od zaległych rat
4
kapitałowych, jak i zaległych odsetek od kapitału będą pobierane odsetki za opóźnienie,
co nie wstrzymuje – stosownie do umowy - „naliczania bieżącego oprocentowania od
kapitału”.
Omawiane postanowienie umowne nie może być również, w okolicznościach
sprawy, uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Brak w tym zakresie
jakichkolwiek ustaleń faktycznych Sądów rozpoznających sprawę. Samo powołanie się
przez skarżącego na argument, że sprzeczność ta wynika z faktu, iż pożyczkodawcą
jest podmiot działający w imieniu Skarbu Państwa i dysponujący środkami Skarbu
Państwa a pożyczkobiorcą przedsiębiorstwo objęte restrukturyzacją nie jest
wystarczające. Nie wynika bowiem z niego, że sposób ukształtowania wzajemnych praw
i obowiązków stron w kontekście całej umowy jest nie do pogodzenia z zasadami
współżycia społecznego. Wniosek taki nie wynika także ze szczegółowej analizy treści
zawartej między stronami umowy. Strony zawierające umowę działały jako podmioty
profesjonalne zajmujące się obrotem gospodarczym i powinny przewidywać
konsekwencje prawne dokonywanych przez nie czynności. W szczególności odnosi się
to do strony pozwanej.
Podstawa skargi kasacyjnej dotycząca naruszenia przepisów postępowania
ogranicza się do zarzutu nierozważenia i nieuzasadnienia przez Sąd drugiej instancji
zarzutu apelacji naruszenia art. 58 § 1 i 2 oraz art. 3531
k.c. Wobec zaistniałej
niezasadności dalej idącej podstawy kasacyjnej dotyczącej naruszenia przepisów
kodeksu cywilnego, a zatem zarzutu naruszenia prawa materialnego, twierdzenie to
należy uznać za nietrafne.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną
pozwanego jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).
Sąd Najwyższy oddalił wniosek strony powodowej o zwrot kosztów postępowania
kasacyjnego, albowiem odpowiedź na skargę kasacyjną została złożona po upływie
ustawowego terminu. Tym samym wniosek ten był bezskuteczny.