Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 180/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania R. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 grudnia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 stycznia 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
2
Decyzją z dnia 24 grudnia 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
R. C. prawa do emerytury na podstawie art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i
rentach) w związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.,
powoływanego dalej jako rozporządzenie), uznając, że stanowisko operatora
wózków widłowych nie mieści się w wykazie B dział IV poz. 2 załącznika do tego
rozporządzenia.
Wyrokiem z dnia 11 marca 2009 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do
emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach poczynając od 1
października 2008 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca zatrudniony był w okresie od 25 sierpnia 1989 r. do 31
stycznia 1995 r. w TWB „E.", a od dnia 1 lutego 1995 r. do 30 września 1999 r. w
spółce z o.o. „E. – Z." na stanowisku operatora wózka widłowego bezpośrednio na
hali produkcyjnej akumulatorów. Do jego obowiązków należało wyłącznie
kierowanie wózkiem widłowym na terenie hali produkcyjnej przeróbki ołowiu i
produkcji akumulatorów. Woził różne materiały wykorzystywane przy produkcji
płytek ołowiowych akumulatorowych oraz półprodukty z tlenku ołowiu potrzebne do
produkcji ogniw i baterii. Pracę wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
na terenie zamkniętej hali, w najbliższym sąsiedztwie pieców do wytopu ołowiu i
pieców suszarniczych, utrząsalni, cementacji ołowiu oraz w bezpośrednim
sąsiedztwie pracowników produkcyjnych przy przetwórstwie ołowiu i produkcji
akumulatorów. Będąc narażonym na działanie pyłu ołowiowego i opary ołowiu
pracował stale w masce ochronnej, używał rękawic ochronnych, a w razie potrzeby
także kwasoodpornego fartucha. Nie wykonywał nigdy pracy poza tą halą, w
szczególności na innych wydziałach zakładu czy też na zewnątrz.
W ocenie Sądu Okręgowego, we wskazanym okresie wnioskodawca stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy pracował jako pracownik transportu
3
technologicznego - operator wózków widłowych bezpośrednio na hali przeróbki
ołowiu i produkcji akumulatorów na stanowisku wymienionym w wykazie B dział IV
poz. 2 załącznika do rozporządzenia. Ponieważ równocześnie wnioskodawca
posiada „wymagany okres emerytalny" ponad 33 lat oraz ukończył 55 rok życia, a
warunki te spełnił do dnia 31 grudnia 2008 r., spełnia przesłanki do nabycia prawa
do żądanego świadczenia z mocy art. 24, 32, 100 i 129 ustawy o emeryturach i
rentach w związku z § 8 rozporządzenia.
Wyrokiem z dnia 7 stycznia 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od powyższego wyroku, podzielając ocenę Sądu pierwszej instancji, że
stan faktyczny sprawy jednoznacznie wskazuje, iż wnioskodawca był zatrudniony
nie tylko w stałym kontakcie z ołowiem, ale bezpośrednio przy jego produkcji,
uczestniczył bowiem jako pracownik transportu wewnętrznego we wszystkich
etapach produkcji ołowiu. Na trafność takiego osądu wskazuje także wykaz
stanowisk prac wykonywanych bezpośrednio przy przetwórstwie ołowiu, zawarty w
załączniku nr 2 do zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa z dnia 30 marca 1985 r., w
którym pod poz. 8a nr 6 wymieniono pracowników transportu wewnętrznego z
czynnościami międzystanowiskowego transportu kratek, detali, rdzeni, płyt, ogniw,
akumulatorów i baterii ołowianych, a zatem czynności, które wykonywał
wnioskodawca. Wprawdzie z akt osobowych wynika, że wnioskodawca powinien
był być odsunięty od kontaktu z ołowiem w okresie od 29 listopada 1993 r. do 11
stycznia 1994 r. (okres pomiędzy badaniem zalecającym takie odsunięcie a
możliwością powrotu na dotychczasowe stanowisko), jednakże w okresie od 1 do
11 stycznia 1994 r. korzystał z urlopu wypoczynkowego, który to okres podlega
zaliczeniu jako okres wykonywania pracy wymienionej w wykazie B. W rezultacie
okres od 29 listopada do 31 grudnia 1993 r. wynoszący 33 dni powoduje, że okres
pracy wykonywanej w bezpośrednim kontakcie z ołowiem wynosi 10 lat i 4 dni (10
lat, 1 miesiąc i 7 dni - 33 dni).
W dalszych rozważaniach Sąd drugiej instancji stwierdził jednakże, że przy
rozstrzyganiu sprawy pominął okoliczność, iż w okresie zatrudnienia w „E.-Z." S.A.
w latach 1995-1999 wnioskodawca korzystał z 9 dni urlopu bezpłatnego w okresie
od 22 do 26 marca i od 29 marca do 1 kwietnia 1999 r., a jako pracownik TWB „E."
(w latach 1988-95) korzystał z zasiłku chorobowego w okresach od 1 do 6 marca
4
1994 r. i od 2 do 30 sierpnia 1994 r., łącznie przez 35 dni, które to okresy - jako
okresy niewykonywania pracy w szczególnych warunkach - winny zostać odliczone
zgodnie z art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach. Powoduje to, że
wnioskodawca ostatecznie nie wykazał co najmniej 10-letniego okresu
wykonywania pracy w szczególnych warunkach, o których mowa w wykazie B, gdyż
okres ten wynosi faktycznie 9 lat, 10 miesięcy i 20 dni, a w rezultacie nie spełnił
przesłanek do wcześniejszej emerytury określonych w art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o
emeryturach i rentach w związku z § 8 ust. 1 rozporządzenia. Rozstrzygnięcie Sądu
Apelacyjnego jest zatem nieprawidłowe, gdyż należało zmienić zaskarżony wyrok i
oddalić odwołanie wnioskodawcy.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego, a to art. 32 ust. 1 i 4 ustawy o emeryturach i
rentach w związku z § 8 rozporządzenia, poprzez niesłuszne przyjęcie, że
wnioskodawca legitymuje się 10-letnim okresem pracy w warunkach szczególnych
uprawniającym do uzyskania emerytury w wieku 55 lat.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości, jak również uchylenie poprzedzającego go wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania,
ewentualnie uchylenie obu zaskarżonych wyroków i oddalenie odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W świetle poczynionego przez Sąd drugiej instancji ustalenia, że
wnioskodawca legitymuje się okresem pracy w warunkach szczególnych
(wymienionej w wykazie B stanowiącym załącznik do rozporządzenia) w łącznym
wymiarze 9 lat, 10 miesięcy i 20 dni, skarga kasacyjna jest oczywiście
uzasadniona.
Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, ubezpieczonym
urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których
mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1.
Prawo to przysługuje z mocy art. 46 ustawy również ubezpieczonym urodzonym po
dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli między innymi
warunki do przyznania emerytury określone w art. 32 spełnią do dnia 31 grudnia
5
2008 r. W myśl art. 32 ust. 2, dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust.
1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się
pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagający wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast
stosownie do ust. 4 art. 32, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac
lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i
3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów
dotychczasowych. Za dotychczasowe przepisy należy uważać przepisy
rozporządzenia w zakresie regulowanym przez ustawę o emeryturach i rentach, a
więc wieku emerytalnego, rodzaju prac lub stanowisk, oraz warunków, na jakich
osobom wykonującym prace określone w ust. 2 i 3 art. 32 tej ustawy przysługuje
prawo do emerytury (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 243 oraz
uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P
17/03, OTK-A 2004 nr 6, poz. 57).
Według § 8 ust. 1 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w
szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV wykazu B (między innymi prace
wykonywane bezpośrednio przy produkcji ołowiu - poz. 2), nabywa prawo do
emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny
wynoszący 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres
zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV
wykazu B. Za wymagany okres zatrudnienia (po zmodyfikowaniu definicji tego
pojęcia ustawą z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o
zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.) uważa się okresy składkowe oraz podlegające uwzględnieniu
okresy nieskładkowe i okresy uzupełniające wynoszące 20 lat dla kobiet i 25 lat dla
mężczyzn (§ 3 rozporządzenia), natomiast za okresy pracy uzasadniające prawo
do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu - okresy, w których
praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy
(§ 2 ust. 1 rozporządzenia).
6
Z dniem 1 lipca 2004 r. do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach został
dodany ust. 1a, zgodnie z którym przy ustalaniu okresu zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się
okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada
1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa. Zastosowanie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i
rentach do osób, które przed dniem 1 lipca 2004 r. nie spełniły wszystkich
warunków nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze zostało w judykaturze Sadu Najwyższego uznane
za nienaruszające konstytucyjnych zasad równości i sprawiedliwości społecznej
(por. między innymi wyroki z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr
21-22, poz. 328; z dnia 22 lutego 2008 r., I UK 228/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz.
149; z dnia 21 maja 2009 r., II UK 370/08 (LEX nr 509021), a Trybunał
Konstytucyjny orzekł o zgodności wymienionego unormowania z art. 2 i art. 32
ustawy zasadniczej (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2008 r.,
K 33/06, OTK-A 2008, nr 6, poz. 106).
Jeśli by zatem wnioskodawca nie spełnił wszystkich warunków do
wcześniejszej emerytury przed dniem 1 lipca 2004 r. przy uwzględnieniu
obowiązującego wówczas stanu prawnego, to po tej dacie okresy niezdolności do
pracy z powodu choroby przypadające po dniu 14 listopada 1991 r. nie mogą
zostać zaliczone do okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39815
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.