Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 272/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania J. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do wcześniejszej emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 23 marca 2010 r. Sąd Apelacyjny Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od
2
wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 maja
2009 r. zmieniającego decyzję tego organu rentowego z dnia 6 sierpnia 2008 r.,
odmawiającą ubezpieczonemu J. K. prawa do wcześniejszej emerytury w ten
sposób, że przyznał mu prawo do emerytury poczynając od dnia 9 maja 2008 r., tj.
od dnia złożenia wniosku emerytalnego oraz zasądził od organu rentowego na
rzecz ubezpieczonego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczonemu, urodzonemu 16 lutego 1946 r.,
organ rentowy uwzględnił 35 lat, 11 miesięcy i 18 dni okresów składkowych i
nieskładkowych oraz 5 lat i 13 dni okresów uzupełniających, łącznie 41 lat i 1 dzień
okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających. Od 1 stycznia 2001 r. do
31 marca 2003 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z
tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego, od 1 marca 2003 r. do 1 marca 2004 r.
zatrudniony był na umowę o pracę w firmie „R". Od 2 marca 2004 r. do 31 marca
2004 r. został objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznemu rolników na
podstawie decyzji KRUS z dnia 11 marca 2004 r., a od dnia 9 marca do 2004 r.
pobiera świadczenie przedemerytalne.
W dniu 2 marca 2004 r. ubezpieczony zgłosił się w Powiatowym Urzędzie
Pracy z zamiarem zarejestrowania jako osoba bezrobotna, gdzie został
poinformowany, że przysługuje mu świadczenie przedemerytalne. Z powodu braku
pieczątki pracodawcy na załączonym świadectwie pracy odmówiono rejestracji
ubezpieczonego w tym dniu, wzywając go do uzupełnienia braków w terminie 7 dni.
Uzupełnione świadectwo pracy ubezpieczony dostarczył w dniu 8 marca 2004 r.
Tego samego dnia zarejestrował się jako bezrobotny oraz złożył wniosek o
przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego i pozostałe niezbędne dokumenty,
poprawiając na nich datę wniosku z 2 na 8 marca 2004 r. W dniu 11 marca 2004 r.
ubezpieczony zwrócił się do KRUS o wydanie zaświadczenia o podleganiu
ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 stycznia 2001 r. do 31 marca
2003 r. celem dołączenia go do wniosku o świadczenie przedemerytalne,
zawiadamiając KRUS o ustaniu zatrudnienia w firmie „R". Decyzją z dnia 11 marca
2004 r. KRUS stwierdził ustawowe podleganie ubezpieczonego ubezpieczeniu
społecznemu rolników i obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie wypadkowe,
3
chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe od dnia 2 marca 2004 r. Od
11 marca 2004 r. został objęty przez KRUS ubezpieczeniem zdrowotnym.
Decyzją z dnia 16 lipca 2004 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił
ubezpieczonemu prawa do ustalenia wysokości emerytury w celu przyznania
świadczenia emerytalnego z uwagi na zbyt krótki staż ubezpieczeniowy. Na tej
podstawie urząd pracy decyzjami z dnia 29 lipca 2004 r. odmówił ubezpieczonemu
prawa do świadczenia przedemerytalnego oraz uznał go za osobę bezrobotną od 8
marca 2004 r., przyznając mu zasiłek dla bezrobotnych od 16 marca 2004 r. W
takich okolicznościach sprawy KRUS decyzją z dnia 11 sierpnia z 2004 r.
stwierdziła ustanie ubezpieczenia społecznego rolników ubezpieczonego z dniem 1
kwietnia 2004 r. i odpisała uiszczone przez niego składki za drugi kwartał 2004 r.
Ostatecznie decyzjami z dnia 4 sierpnia 2004 r. oraz z dnia 3 września 2004 r. ZUS
ustalił wysokość emerytury dla potrzeb ustalenia wysokości świadczenia
przedemerytalnego, uchylając równocześnie decyzję odmowną z dnia 16 lipca
2004 r. Do stażu pracy uprawniającego do przyznania świadczenia
przedemerytalnego ZUS uwzględnił łącznie 36 lat, 9 miesięcy i 24 dni okresów
składkowych, nieskładkowych i uzupełniających. Na podstawie tej decyzji urząd
pracy wznowił postępowanie i decyzją z dnia 23 września 2004 r. przyznał
ubezpieczonemu prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 9 marca 2004
r., które ubezpieczony pobiera do chwili obecnej. Decyzja KRUS z dnia 11 sierpnia
2004 r., wyłączająca ubezpieczonego z ubezpieczenia społecznego dla rolników z
dniem 1 kwietnia 2004 r. nie została zmieniona.
W dniu 9 maja 2008 r. ubezpieczony wystąpił o przyznanie prawa do
wcześniejszej emerytury. Zaskarżoną decyzją z dnia 6 sierpnia 2008 r. organ
rentowy odmówił mu prawa do emerytury utrzymując, że ostatnim ubezpieczeniem,
któremu podlegał nie było ubezpieczenie z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy
o pracę, lecz z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego.
Sąd Apelacyjny w pełni podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, który w
oparciu wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2004 r., III UK 77/04,
stwierdził, że osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne nie traci statusu
„ubezpieczonego będącego pracownikiem" w rozumieniu art. 29 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
4
(jednolity tekst Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., zwanej dalej ustawą o
emeryturach i rentach z FUS), a okoliczność, że ubezpieczony przez 7 dni (od 2
marca 2004 r. do 8 marca 2004 r.) nie podlegał innemu ubezpieczeniu poza
rolniczym, nie może stanowić podstawy do pozbawienia go prawa do wcześniejszej
emerytury. Jak słusznie uznał Sąd pierwszej instancji, przerwa w ubezpieczeniu
pracowniczym nie została spowodowana chęcią prowadzenia gospodarstwa
rolnego, lecz koniecznością skompletowania niezbędnych dokumentów i
uzupełnienia braków formalnych wniosku o świadczenie przedemerytalne. Złożenie
wniosku o emeryturę miało miejsce w okresie pobierania świadczenia
przedemerytalnego, które zgodnie z art. 7 pkt. 3 ustawy o emeryturach i rentach z
FUS jest okresem nieskładkowym i wyłącza podleganie ubezpieczeniu
społecznemu rolników. Prawo do świadczenia przedemerytalnego związane było z
podleganiem pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu, zaś biorąc pod rozwagę
cel i funkcję tego świadczenia jako zbliżonego do świadczenia z ubezpieczenia
społecznego, należało uznać, że osoba pobierająca świadczenie przedemerytalne
jest z tego tytułu ubezpieczonym „będącym pracownikiem" w rozumieniu art. 29
ustawy o emeryturach rentach z FUS. W konsekwencji wszystkie przesłanki
nabycia przez ubezpieczonego prawa do emerytury (wiek i staż pracy) związane są
z ubezpieczeniem pracowniczym. Statusu ubezpieczonego „będącego
pracownikiem" nie pozbawia podleganie przez osobę pobierającą świadczenie
przedemerytalne obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników przez 7
dni. Okres podlegania temu ubezpieczeniu „był krótki i wymierzony okolicznościami
niezależnymi od ubezpieczonego”. W takich okolicznościach sprawy odczytywany
dosłownie art. 29 tej ustawy oznaczałby, że bezpośrednio przed złożeniem wniosku
(na dzień przed) ubezpieczony powinien być pracownikiem. Tak nie interpretowano
nawet poprzedniego brzmienia przepisu (zwrotu "będący pracownikami"). Za trafne
trzeba uznać stanowisko, że stosunek pracy ubezpieczonego może - względem
daty złożenia wniosku - ustać (być rozwiązanym) w przeszłości, choć limitowanej
warunkiem określonym w art. 29 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS
(w praktyce na 1,5 roku przed złożeniem wniosku, jeżeli trwał co najmniej przez 6
miesięcy). Rygorystyczna wykładnia art. 29 ustawy uznająca, że pomiędzy
ustaniem stosunku pracy a złożeniem wniosku o emeryturę wystarczy wystąpienie
5
jakiegokolwiek (nawet bardzo krótkiego) okresu podlegania niepracowniczemu
tytułowi ubezpieczenia, aby utracić możliwość nabycia prawa do emerytury z art. 29
ustawy o emeryturach i rentach prowadziłaby do wystąpienia trudnych do
racjonalnego uzasadnienia przypadków, w których ubezpieczeni nie mogliby
skutecznie ubiegać się o emeryturę w obniżonym wieku, pomimo legitymowaniem
się dłuższym niż normalny stażem ubezpieczeniowym. Dotyczyłoby to wszystkich
osób, które po rozwiązaniu stosunku pracy - nawet na bardzo krótki okres -
zawarłyby umowę zlecenia (lub inną umowę cywilnoprawną), bądź przed złożeniem
wniosku o wcześniejszą emeryturę pobierały zasiłek, świadczenie integracyjne lub
stypendium dla bezrobotnych, stypendium sportowe, uposażenie posła lub
senatora itp. Ostatecznie Sąd Apelacyjny przyjął, iż „okoliczność, że przez okres 7
dni ubezpieczony nie podlegał innemu ubezpieczeniu poza rolniczym, nie może
stanowić podstawy do pozbawienia goprawa do wcześniejszej emerytury”.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach rentach z
FUS przez niesłuszne przyjęcie, że ubezpieczony, który bezpośrednio przed
złożeniem wniosku o emeryturę nie był pracownikiem, lecz podlegał ubezpieczeniu
społecznemu rolników, ma prawo do wcześniejszej emerytury przewidzianej w tym
przepisie. Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
jest zarówno „istnienie istotnego zagadnienia prawnego - czyli interpretacji art. 29
ust. 2 pkt 1 ustawy o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych", jak i niejednolite orzecznictwo sądowe w zakresie interpretacji
zapisu „bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli zatrudnieni na
podstawie stosunku pracy". Skarżący prezentuje stanowisku, że art. 29 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS jest przepisem wyjątkowym, gdyż daje prawo do
świadczenia emerytalnego w obniżonym wieku, a zatem przepis ten powinien być
wykładany ściśle. Jedną z przesłanek uzyskania prawo do tej emerytury jest
wymaganie, aby ubezpieczony bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę był zatrudniony na podstawie stosunku pracy. Dlatego zdaniem
skarżącego kontrowersyjny jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 12
sierpnia 2004 r. III UK 77/04, na który powołały się Sądu obu instancji, że osoba
pobierająca świadczenie przedemerytalne nie traci statusu „ubezpieczonego
6
będącego pracownikiem" w rozumieniu art. 29 tej ustawy. Dlatego skarżący wniósł
o uchylenie zaskarżonego w całości i poprzedzającego do wyroku Sądu
Okręgowego i oddalenie odwołania oraz przyznanie kosztów zastępstwa
procesowego za wszystkie instancje według norm przepisanych, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa procesowego za
wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, a zaskarżony wyrok zapadł
przedwcześnie bez wyjaśnienia wszystkich okoliczności niezbędnych do
prawidłowego wyrokowania. W szczególności Sąd Apelacyjny przyjął, że pomiędzy
ustaniem pracowniczego zatrudnienia a przyznaniem prawa do świadczenia
przedemerytalnego z pracowniczego zatrudnienia „nastąpiła 7 dniowa przerwa, w
której objęto ubezpieczonego obowiązkowym ubezpieczeniem rolniczym”, tyle że
następnie takie ustalenie Sąd ten zdawał się kontestować i tłumaczyć tym, że
„jednakże ta przerwa nie została spowodowana chęcią prowadzenia gospodarstwa
rolnego, lecz koniecznością skompletowania niezbędnych dokumentów i
uzupełnienia braków formalnych wniosku o świadczenie przedemerytalne”.
Ostatecznie jednak Sąd ten pozostał przy ustaleniu, że „przez okres 7 dni
ubezpieczony nie podlegał innemu ubezpieczeniu poza rolniczym”, co sprawia, że
trafny jest kasacyjny zarzut, iż to nie ubezpieczenie pracownicze, ale ubezpieczenie
rolnicze było ostatnim okresem ubezpieczenia. Takie ustalenie wykluczało
przyznanie ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury pracowniczej
wobec niespełnienia wymagania z art. 29 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i
rentach, skoro ubezpieczony ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, nie
był pracownikiem oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu
społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, nie pozostawał w
stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy - wobec objęcia go na 7 dni
ustawowym obowiązkiem podlegania ustawowym społecznym ubezpieczeniom
rolniczym.
Jurydyczne kontrowersje i rozbieżności dotyczące podlegania pracowniczym
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym przez osobę pobierającą świadczenie
7
przedemerytalne, która - wedle tezy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia
2004 r., III UK 77/04 (OSNP 2005 nr 6, poz. 86) - jakoby nie traci statusu
„ubezpieczonego będącego pracownikiem”, zostały poddane weryfikacji i
wyjaśnione w późniejszej wykładni przyjmującej, że pobieranie świadczenia
przedemerytalnego nie stanowi tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2010 r., I UK 41/09, LEX nr 589953).
Pracownik bowiem nabywa prawo do świadczenia przedemerytalnego w związku z
rozwiązaniem stosunku pracy, przeto po rozwiązaniu stosunku pracy ustaje tytuł
pracowniczego ubezpieczenia społecznego, chociaż okres pobierania zasiłku lub
świadczenia przedemerytalnego jest nieskładkowym okresem ubezpieczenia, tyle
że nie jest okresem podlegania pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu także
dlatego, że świadczenie przedemerytalne jest finansowane ze środków Funduszu
Pracy (art. 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych,
Dz.U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.) i nie podlega dalej składkowemu obowiązkowi
ubezpieczenia. Warto także zwrócić uwagę, że nabycie prawa do świadczenia
przedemerytalnego, które przysługuje po rozwiązaniu stosunku pracy i bez
świadczenia pracy, jest sui generis przywilejem płatnym ze środków Funduszu
Pracy, który przysługuje ze względu na utratę zatrudnienia do dnia osiągnięcia
powszechnego wieku emerytalnego. Oznacza to, że kontrowersyjne byłoby
nierozważne przyznawanie osobom pobierającym świadczenia przedemerytalne
kolejnych przywilejów, jakim jest niewątpliwie możliwość uzyskania prawa do
emerytury pracowniczej w obniżonym wieku emerytalnym przed datą osiągnięcia
powszechnego wieku emerytalnego, w której ustaje prawo do pobierania
świadczenia przedemerytalnego.
Wprawdzie pobieranie świadczenia przedemerytalnego przez osobę, która
przed nabyciem prawa do tego świadczenia była pracownikiem, nie stoi na
przeszkodzie uznaniu, iż przed złożeniem wniosku o emeryturę taka osoba była
pracownikiem, tzn. że ostatnim tytułem jej podlegania ubezpieczeniom społecznym
było pozostawanie w stosunku pracy, ale jest to możliwe tylko wtedy, gdy taka
osoba nie zostaje następnie na jakikolwiek okres objęta niepracowniczym
ustawowym obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, np. ubezpieczeniem
rolniczym, co sprawia, że taki niepracowniczy tytuł staje się ostatnim tytułem
8
podlegania ubezpieczeniom społecznym, bez względu na jakikolwiek, choćby krótki
okres podlegania temu innemu (niepracowniczemu) ubezpieczeniu społecznemu.
Takie stanowisko w ocenie cechy „krótkotrwałości” podlegania innemu ostatniemu
niepracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego zajął Sąd Najwyższy w
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 17 grudnia 2009 r., I UZP 7/09 (OSNP 2010
nr 11-12, poz. 141), przyjmując, że ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia
1949 r., którzy po rozwiązaniu stosunku pracy do czasu złożenia wniosku o
wcześniejsza emeryturę otrzymywali świadczenie przedemerytalne i w okresie jego
pobierania zawarli umowę zlecenia, z tytułu której podlegali ubezpieczeniom
społecznym, nie mogą być uznani za ubezpieczonych, którzy ostatnio, przed
zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami w rozumieniu art. 29 ust. 2
pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wykładnię tę skład powiększony
uzasadniał już historycznie tym, że uprawnienie do wcześniejszego przejścia na
emeryturę przysługiwało wyłącznie pracownikom, którzy legitymowali się
określonym okresem zatrudnienia, rozumianym jako wykonywanie pracy w ramach
stosunku pracy (zakres przedmiotowy). Uprawnienie to miało zatem pracowniczy, a
nie powszechny charakter. Także w aktualnie obowiązującym stanie prawnym
utrzymane zostały dotychczasowe (poprzednie) zasady wcześniejszego
przechodzenia na emeryturę osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,
wymagające spełnienia kryterium podlegania ubezpieczeniom pracowniczym, co
sprawia, że emerytura przyznawana na podstawie art. 29 ustawy emerytalnej ma
charakter uprawnienia pochodnego od pracowniczego ubezpieczenia społecznego.
Wynika to z samej treści tego przepisu stanowiącego, że prawo do wcześniejszej
emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy łącznie spełniają następujące
warunki: ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz
w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co
najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są
uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy (ust. 2 pkt 1 i 2). Warunków tych
nie muszą spełniać osoby, które przez cały wymagany okres podlegały
ubezpieczeniu z tytułu pozostawania w stosunku pracy (ust. 3). Prawo do
wcześniejszej emerytury (emerytury w niższym wieku emerytalnym) z art. 29
9
ustawy przysługuje zatem wyłącznie ubezpieczonemu z tytułu zatrudnienia
(pozostawania w stosunku pracy). Takie świadczenie nie przysługuje natomiast
ubezpieczonym z innych tytułów, w tym z tytułu wykonywania pracy na podstawie
umów cywilnoprawnych lub z tytułu rolniczego podlegania ubezpieczeniom
społecznym. Wprawdzie w orzecznictwie nie ma już wątpliwości, że prawo do
emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS może nabyć
także ubezpieczony, który w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego nie pozostawał
w ubezpieczeniu pracowniczym, bowiem przyjmuje się, że ubezpieczenie
pracownicze czasowo nie musi być znaczące w stosunku do całego okresu
ubezpieczenia, z tym tylko, że musi poprzedzać wystąpienie z wnioskiem o
emeryturę, chyba że wypełnia cały wymagany okres ubezpieczenia. Nie stawia się
zatem warunku, że emerytura przysługuje tylko tym ubezpieczonym, którzy byli
pracownikami w chwili osiągnięcia wieku emerytalnego. Z wykładni językowej norm
zawartych w art. 29 ustawy emerytalnej wynika jednak, że istnieje ścisły związek
między ubezpieczeniem pracowniczym a prawem do wcześniejszej emerytury
przewidzianym jedynie dla tej kategorii ubezpieczonych z tytułu pracowniczego
zatrudnienia, co wymaga podlegania ubezpieczeniu z tytułu pozostawania w
stosunku pracy przez cały okres wymagany dla nabycia tego uprawnienia (ust. 3),
albo pozostawania w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w okresie
ostatnich (przed złożeniem wniosku) 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniom
społecznym i równoczesnego posiadania ostatnio przed złożeniem wniosku statusu
ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2 pkt 1 i 2). Ostatecznie Sąd
Najwyższy w składzie powiększonym uznał, że przesłanka z art. 29 ust. 2 pkt 1
ustawy emerytalnej jest spełniona tylko wówczas, gdy pomiędzy ustaniem
ostatniego stosunku pracy a złożeniem wniosku o emeryturę nie wystąpił żaden
okres podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu niezwiązanego z
zatrudnieniem w charakterze pracownika. Pobieranie po ustaniu stosunku pracy
świadczenia przedemerytalnego nie niweczy zatem możliwości spełnienia
omawianego warunku dopóty, dopóki osoba je otrzymująca nie zostaje objęta
obowiązkiem podlegania ubezpieczeniom społecznych z innego tytułu niż
pracowniczy. Oznacza to, że ubezpieczonego, który ostatnio przed złożeniem
wniosku o wcześniejszą emeryturę pracowniczą został objęty ustawowym tytułem
10
podlegania ubezpieczeniom społecznym niezwiązanym z zatrudnieniem w
charakterze pracownika (w rozpoznawanej sprawie rolniczym tytułem
ubezpieczenia społecznego) nie można uznać za tego, który spełnił warunek z art.
29 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej.
W rozpoznawanej sprawie jedynie zatem potencjalne zakwestionowanie
legalności krótkotrwałego (7-dniowego) objęcia ubezpieczonego rolniczym tytułem
podlegania ubezpieczeniom społecznym mogłoby prowadzić do przyjęcia, że
ostatnim tytułem jego ubezpieczenia było ubezpieczenie pracownicze. Nawet
jednak w razie potencjalnego - ze względu na szczególne okoliczności spóźnionego
przyznania ubezpieczonemu prawa do świadczenia przedemerytalnego, które
wyłączało go z objęcia rolniczym tytułem ubezpieczenia społecznego, i uznania za
„ostatni” tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym stosunku pracy („bycia
pracownikiem”) - ubezpieczony, który pobierał świadczenie przedemerytalne
niewątpliwie z pracowniczego tytułu, powinien wykazać, że w okresie liczonym
względem daty złożenia przezeń wniosku o emeryturę jego stosunek pracy (będący
potencjalnie jego ostatnim tytułem podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i
rentowym) został rozwiązany w przeszłości limitowanej (ograniczonej) warunkami
określonymi w art. 29 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach. Warunki te
pozostają w koniunkcji określonej łącznikiem (spójnikiem) „oraz”, co oznacza, że
prawo do wcześniejszej emerytury pracowniczej przysługuje ubezpieczonym, którzy
nie tylko ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę byli pracownikami (pkt
1), ale także - co wynika z zastosowanej koniunkcji (łącznika) „oraz” - w okresie
ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6
miesięcy. Przyjmuje się, że w praktyce wymagałoby to wykazania, że na 1,5 roku
przed złożeniem wniosku o emeryturę ubezpieczony pozostawał w stosunku pracy
trwającym co najmniej 6 miesięcy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5
maja 2009 r., I UK 352/08, LEX nr 513014). Prawo do wcześniejszej emerytury
pracowniczej zostało bowiem powiązane z kryterium podlegania pracowniczemu
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym w okresie poprzedzającym złożenie
wniosku o emeryturę. Posiadanie przez ubezpieczonego pracowniczego statusu
przed złożeniem wniosku o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury
11
pracowniczej wynika ze szczególnych zasad nabywania tego świadczenia, które nie
powstaje z mocy prawa z chwilą spełnienia przesłanek dotyczących wieku oraz
okresu składkowego i nieskładkowego, lecz wymaga złożenia wniosku o przyznanie
tego świadczenia (art. 116 ust. 1 in principio ustawy o emeryturach i rentach z
FUS), a co za tym idzie, wymaga wykazania, między innymi, pracowniczego
statusu ubezpieczeniowego w okresie przed złożeniem wniosku o wcześniejszą
emeryturę pracowniczą (poza sytuacją określoną w art. 29 ust. 3 ustawy o
emeryturach i rentach, jeżeli przez cały okres wymagany do nabycia prawa do
emerytury ubiegający się o świadczenie podlegał ubezpieczeniom społecznym z
tytułu pozostawania w stosunku pracy). W celu zweryfikowania możliwych do
ujawnienia wątpliwości i wydania prawidłowego wyroku Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.