Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 79/10
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Hubert Wrzeszcz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Piotra B.
przeciwko Witoldowi P.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2011 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie o kosztach zawarte
w wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 grudnia 2009 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z 29 grudnia 2009 r. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
apelacjami obu stron wyrok Sądu Okręgowego z 17 grudnia 2009 r. w ten sposób,
że zasądził od pozwanego na rzecz powoda 80.854,38 zł z ustawowymi odsetkami,
a w pozostałej części powództwo oddalił i rozstrzygnął o kosztach postępowania
pierwszoinstancyjnego (pkt I), oddalił apelację powoda (pkt II) i w pozostałej części
apelację pozwanego (pkt III), wzajemnie zniósł między stronami koszty
postępowania apelacyjnego (pkt IV) oraz nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa
od powoda kwotę 187 zł (pkt V), a od pozwanego 6.892 zł (pkt VI) tytułem kosztów
sądowych. Uzasadniając rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego
Sąd wskazał, że zostało ono wydane na podstawie art. 100 k.p.c., co wiązało się z
obciążeniem stron po połowie wydatkami poczynionymi w sprawie i na podstawie
art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (u.k.s.c), przy
uwzględnieniu wysokości zaliczek wpłaconych przez obie strony na koszty dowodu
z opinii biegłego, orzekł o obowiązku zwrotu do budżetu wynagrodzenia
wypłaconego biegłego
Rozstrzygnięcie zawarte w pkt VI wyroku Sądu Apelacyjnego z 29 grudnia
2009 r., zobowiązujące go do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa wypłaconej
części wynagrodzenia biegłego, zaskarżył pozwany. Pozwany zarzucił,
że zaskarżone postanowienie wydane zostało z naruszeniem art. 98 k.p.c. i art. 102
k.p.c. poprzez przyznanie biegłemu wynagrodzenia w wysokości nieodpowiadającej
nakładowi pracy i jakości sporządzonej opinii w związku z treścią postanowienia
dowodowego z 4 września 2008 r. Skarżący zarzucił też, że opinia biegłych nie była
rzetelna, wymagała szerokiego uzupełnienia na rozprawie w formie ustnej.
Sąd Apelacyjny mimo to przyznał biegłym wynagrodzenie w żądanej przez nich
wysokości, a brak uzasadnienia tego rozstrzygnięcia uniemożliwia jego
skontrolowanie. Pozwany zarzucił nadto, że w świetle poglądu ustalonego uchwałą
Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997 r., III CZP 11/97, do kosztów
przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego w postępowaniu cywilnym nie wlicza się
podatku od towarów i usług, tymczasem Sąd przyznał Zespołowi Rzeczoznawców
wynagrodzenie obejmujące także ten podatek.
3
Z powołaniem się na zarzuty streszczone wyżej, pozwany wniósł o zmianę
zaskarżonego postanowienia i odstąpienie od obciążania go kosztami sądowymi
należnymi z tytułu wypłacenia biegłemu wynagrodzenia za sporządzoną
w postępowaniu apelacyjnym opinię oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz
kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Z akt sprawy wynika, że w postępowaniu apelacyjnym z inicjatywy obu
stron (k. 1223-1224) Sąd dopuścił dowód z uzupełniającej opinii biegłego,
a sporządzenie opinii zlecił Zespołowi Rzeczoznawców Polskiego Związku
Inżynierów i Techników Budownictwa w G. (k. 1289). Opinię opracowało dwóch
biegłych zrzeszonych w Zespole Rzeczoznawców i postanowieniem z 5
października 2009 r. Sąd Apelacyjny przyznał Zespołowi wynagrodzenie w kwocie
21.408,93 zł (k. 1401). Podstawą orzeczenia o wynagrodzeniu była zweryfikowana
rachunkowo faktura VAT nr 132/2009 (k. 1413) na kwotę 21.560 zł. Po
skorygowaniu błędnie zastosowanego mnożnika, Sąd przyznał Zespołowi
wynagrodzenie w wysokości określonej netto na 17.548,30 zł, i brutto – wraz z
kwotą 3.860,63 zł podatku od towarów – na 21.408,93 zł (k. 1412). Następnie
Przewodniczący wezwał strony o uzupełnienie wpłaconych uprzednio zaliczek na
koszty opinii biegłego (po 4.000 zł), kwotami po 6.705 zł. Powód uzupełnił wpłatę
(k. 1410). Zarzuty stron do złożonej opinii były przez Sąd badane na rozprawie 17
grudnia 2009 r., zaś biegłemu, który uczestniczył w tej rozprawie i odpowiadał na
pytania dotyczące opracowanej opinii, za co złożył rachunek na kwotę 502,38 zł (k.
1461), przyznane zostało wynagrodzenie w wysokości 375,04 zł, w tym
odprowadzony podatek od wynagrodzenia w wysokości 54 zł (k. 1454).
2. Stosownie do art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c., zażalenie do Sądu Najwyższego
przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji co do kosztów procesu, które
nie były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Z przepisu tego
niewątpliwie wynika, że rozstrzygnięcie o kosztach postępowania powstałych przed
sądem pierwszej instancji nie może być przedmiotem zaskarżenia do Sądu
Najwyższego.
4
Na koszty postępowania drugoinstancyjnego podlegające rozliczeniu między
stronami w niniejszej sprawie składały się opłaty od apelacji, wynagrodzenia
pełnomocników oraz wydatek pokrywający koszty dowodu z opinii biegłego.
Sąd Apelacyjny uznał, że wynik postępowania uzasadnia zastosowanie w sprawie
art. 100 k.p.c. i stosownie do reguły ustalonej w tym przepisie zniósł wzajemnie
między stronami koszty postępowania apelacyjnego. Pozwany w zażaleniu zgłosił
zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny art. 98 § 1 k.p.c. i art. 102 k.p.c., nie zaś
naruszenia art. 100 k.p.c., ale nie wskazał na jakąkolwiek okoliczność, która
by mogła uzasadniać ustalenie właściwej reguły dla rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego według art. 98 § 1 k.p.c. Pozwany nie przytoczył też
takich okoliczności, które by mogły uzasadniać odstąpienie od obciążania go
kosztami postępowania w całości lub w części, stosownie do art. 102 k.p.c.
Wynik postępowania w pełni usprawiedliwiał wzajemnie zniesienie między stronami
jego kosztów. Argumentacja, którą przytoczył żalący się wskazuje na to, że nie
godzi się on nie tyle z zasadą, według której Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach
postępowania apelacyjnego, co z wysokością kosztów, które ostatecznie obciążyły
obie strony postępowania, a w części nieuiszczonej w toku postępowania mają
podlegać ściągnięciu od nich, na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. Pozwany
kwestionuje wysokość w zasadzie jednej tylko pozycji, która złożyła się na koszty
postępowania apelacyjnego, a mianowicie wynagrodzenia przyznanego biegłym
w części z zaliczek wpłaconych przez strony, a w części ze środków budżetowych.
Zgodnie z art. 394 § 1 pkt 9 k.p.c., zażalenie przysługuje na postanowienie
sądu pierwszej instancji, którego przedmiotem jest wynagrodzenie biegłego.
Dowód z uzupełniającej opinii biegłego w niniejszej sprawie został dopuszczony
przez Sąd drugiej instancji, a wydane na podstawie art. 288 k.p.c. postanowienie
o przyznaniu biegłym wynagrodzenia, jako niezaskarżalne samodzielnie, zostało
doręczone bez uzasadnienia. Strony nie miały zatem możliwości zakwestionowania
tego rozstrzygnięcia, choć niewątpliwie dotyczyło ono znaczącej pozycji kosztów
postępowania apelacyjnego. W przypadku, gdy orzeczenie wydane w toku
postępowania, nie jest z woli ustawodawcy zaskarżalne samodzielnie, lecz jego
treść wpływa i kształtuje rozstrzygnięcie w innej kwestii merytorycznej czy
procesowej, to w związku z zaskarżeniem kolejnego rozstrzygnięcia możliwa jest
5
kontrola orzeczenia, które zaważyło na jego treści. Z art. 380 k.p.c. wynika, że sąd
drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu
pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Skoro do postępowania zażaleniowego stosuje
się odpowiednio przepisy o postępowaniu apelacyjnym (art. 397 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c.), to wypada przyjąć, że Sąd Najwyższy w postępowaniu
zażaleniowym, dotyczącym kosztów postępowania, które nie były przedmiotem
rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji, może – na wniosek strony – zbadać
te postanowienia wydawane w toku postępowania drugoinstancyjnego, które
zadecydowały o ostatecznej wysokości kosztów tego postępowania, a nie były
samodzielnie zaskarżalne zażaleniem. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa,
rozpoznanie w postępowaniu apelacyjnym tych postanowień, które nie były
przedmiotem samodzielnego zaskarżenia, wymaga wyraźnego wniosku
skarżącego, oznaczenia postanowienia zapadłego w toku postępowania, którego
kontroli domaga się skarżący i sformułowania zarzutów przeciwko temu
rozstrzygnięciu, przy wskazaniu, w jaki sposób jego treść wpłynęła na orzeczenie
zaskarżone samodzielnie.
Pozwany w zażaleniu nie spełnił wszystkich oznaczonych wymagań
warunkujących spowodowanie w trybie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 397 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c. kontroli postanowienia o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia.
Przy formalnym wskazaniu, że zażalenie dotyczy rozstrzygnięcia o kosztach
zamieszczonego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie, ograniczył się
tylko do przytoczenia takich zarzutów, które wskazują na zakwestionowanie
wysokości wynagrodzenia przyznanego biegłym i rozliczonego w orzeczeniu
kończącym postępowanie, bez zgłoszenia formalnego wniosku o objęcie kontrolą
postanowienia z 5 października 2009 r. Skoro jednak wymagania formalne
zażalenia są liberalniejsze niż wymagania stawiane apelacji, to Sąd Najwyższy
rozważył zarzuty zgłoszone przez żalącego się w odniesieniu do rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania w związku z wysokością przyznanego biegłemu
wynagrodzenia. Ocenę tych zarzutów trzeba zacząć od wskazania, że biegły ma
prawo do wynagrodzenia za sporządzoną opinię, a wysokość wynagrodzenia jest
ustalana przez sąd stosownie do stopnia skomplikowania opinii, kwalifikacji
6
biegłego i nakładu pracy potrzebnego dla opracowania problemu, według stawek
oznaczonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 18 grudnia 1975 r.
w sprawie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych w postępowaniu
sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445 ze zm.). Rachunek złożony przez Zespół
Rzeczoznawców został zweryfikowany i stosownie skorygowany, a o merytorycznej
wartości opinii świadczy okoliczność, że została ona wykorzystana przy
rozstrzyganiu o istocie sprawy i wydany z jej uwzględnieniem wyrok uprawomocnił
się. Nie sposób jest podważać wartość opracowania z tej przyczyny, że po
zgłoszeniu uwag i pytań do opinii jeden z jej autorów na rozprawie, ustnie
dopowiadał na pytania i odnosił się do zarzutów zgłoszonych do opinii.
Trafnie natomiast pozwany zwrócił uwagę na to, że w uchwale z 22 kwietnia
1999 r., III CZP 11/97, OSNC 1997, nr 8, poz. 102 oraz z 21 grudnia 2006 r.,
III CZP 127/06, OSNC 2007, poz. 10, poz. 150, Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż sąd
przyznaje biegłemu będącemu podatnikiem w zakresie podatku od towarów i usług
wynagrodzenie bez uwzględnienia tego podatku. W motywach obu uchwał Sąd
Najwyższy wskazał, że przepis § 1 rozporządzenia 18 grudnia 1975 r. stanowi,
że do kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych należy wynagrodzenie
za wykonaną pracę, koszty zużycia materiałów oraz inne wydatki niezbędne do
wydania opinii. Do kategorii „inne wydatki” nie można zaliczyć podatku od towarów
i usług i przyznając wynagrodzenie biegłemu, sąd nie ma podstawy do
uwzględnienia tego podatku. Sytuację tę Sąd ocenił jako niekorzystną dla biegłych,
podkreślając, że jej zmiana może być dokonana tylko przez zmianę obowiązującej
regulacji prawnej, dotyczącej wynagrodzenia biegłych. Taka zmiana regulacji
prawnej nastąpiła na podstawie art. 1 ustawy z 5 listopada 2009 r. o zmianie
dekretu o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym,
Dz. U. Nr 221, poz. 1739. Przepisem tym ustawodawca w art. 10 dekretu z 26
października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu
sądowym, Dz. U. Nr 49, poz. 445 ze zm. dodał ust. 2a w brzmieniu:
„Wynagrodzenie biegłego, będącego podatnikiem podatku od towarów i usług,
podwyższa się o stawkę podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu
orzekania o tym wynagrodzeniu”. Podstawą do ostatecznego określenia wysokości
wynagrodzenia należnego biegłemu może być tylko prawomocne postanowienie
7
o przyznaniu wynagrodzenia, wydane na podstawie art. 288 k.p.c.
Skoro postanowienie sądu drugiej instancji o przyznaniu biegłemu wynagrodzenia,
wydane w związku z prowadzeniem postępowania dowodowego przed tym sądem,
nie jest samodzielnie zaskarżalne, a zatem kontrola jego zasadności jest możliwa
tylko na podstawie art. 380 k.p.c. przy okazji rozpoznawania zażalenia na
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania drugoinstancyjnego (art. 3941
§ 1 pkt 2
k.p.c.), to do ich uprawomocnienia się może dojść według zasad oznaczonych
w art. 363 § 2 k.p.c. Zmiana stanu prawnego w zakresie podstaw do przyznania
Zespołowi Rzeczoznawców wynagrodzenia uwzględniającego należny od tej
jednostki organizacyjnej podatek od towarów i usług nastąpiła zatem przed
uprawomocnieniem się rozstrzygnięcia określającego ostateczną wysokość tego
wynagrodzenia i z tej przyczyny trzeba przyjąć, że postanowienie Sądu
Apelacyjnego z 5 października 2009 r. odpowiada prawu. Rozliczenie pomiędzy
stronami wynagrodzenia należnego biegłym nastąpiło zgodnie z art. 100 k.p.c.,
a nakazanie ściągnięcia od pozwanego brakującej części zaliczki na pokrycie
wynagrodzenia biegłego znajduje podstawę w art. 113 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 38814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.