Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 202/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSA Maria Szulc
w sprawie z powództwa Syndyka masy upadłości Przedsiębiorstwa Budownictwa
Specjalistycznego S. Sp. z o.o. w K.
przeciwko S. Sp. z o.o. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 w części
uwzględniającej powództwo oraz w punkcie 4 i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Strona powodowa po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa wnosiła
o zasądzenie od strony pozwanej kwoty 1 399 935,67 zł z ustawowymi odsetkami
i kosztami procesu tytułem zapłaty należności za sprzedane pozwanej towary
i wykonane na jej rzecz usługi, objęte sześcioma fakturami załączonymi do pozwu.
Strona pozwana wnosząc o oddalenie powództwa wskazała, że zapłaciła
całą dochodzoną należność w ten sposób, że na zlecenie strony powodowej
spłaciła jej zadłużenie w stosunku do osób trzecich do kwoty 1 399 935,67 zł.
Wyrokiem z dnia 16 lutego 2009 r. (wydanym po ponownym rozpoznaniu
sprawy po uchyleniu przez Sąd Apelacyjny pierwszego wyroku Sądu Okręgowego
uwzględniającego powództwo) Sąd Okręgowy oddalił powództwo i orzekł o
kosztach procesu.
Sąd Okręgowy ustalił między innymi, że Przedsiębiorstwo Budownictwa
Specjalistycznego „S.” sp. z o.o. w K., obecnie w upadłości (dalej nazywane „stroną
powodową”) nabyło od osób trzecich materiały budowlane, w związku z czym
sprzedawcy tych materiałów wystawili faktury zobowiązujące Przedsiębiorstwo do
zapłaty ceny. Następnie strona powodowa odsprzedała stronie pozwanej te
materiały i wystawiła za nie faktury zobowiązujące pozwaną do zapłaty. Wykonała
też na rzecz pozwanej prace instalacyjne w obiekcie Carrefour w Z. oraz obiekcie
Hellman w R., za co również wystawiła faktury zobowiązujące do zapłaty. Łączna
należność z tytułu wystawionych w związku z powyższą sprzedażą towarów i usług
sześciu faktur wynosiła 1 399 935,67 zł.
Rozliczenia strony powodowej z jej wierzycielami oraz ze stroną pozwaną
dokonywane były w ten sposób, że na zlecenie strony powodowej strona pozwana
płaciła obciążające ją długi wobec powódki spłacając niektórych wierzycieli strony
powodowej i niektóre jej długi, do wysokości długu, jaki pozwana miała wobec
powódki.
Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy prowadzący
postępowanie upadłościowe powodowego Przedsiębiorstwa zatwierdził listę
wierzytelności, na której pod pozycją 38 znalazła się wierzytelność w kwocie
3
433 459,74 zł przysługująca Firmie Produkcyjno-Handlowo-Usługowej „H.-O.”
Mariusza D. w K., który w oświadczeniu z dnia 28 listopada 2008r. stwierdził, że
pozwana uregulowała w 2006 r. zobowiązania strony powodowej wobec jego Firmy.
Oceniając roszczenie strony powodowej Sąd pierwszej instancji stwierdził,
że postępowanie dowodowe wykazało, iż strona pozwana wykonała w całości
swoje zobowiązanie wobec powódki dochodzone w sprawie poprzez spłatę, na
zlecenie strony powodowej, jej zobowiązań wobec niektórych wierzycieli – osób
trzecich, skutkiem czego zobowiązania strony powodowej wobec tych jej wierzycieli
wygasły oraz wygasły także zobowiązania strony pozwanej wobec strony
powodowej objęte fakturami stanowiącymi podstawę roszczeń pozwu.
Stwierdzając, że ten sposób rozliczeń nie był kwestionowany przez stronę
powodową i odnosząc się do jedynego jej zarzutu wskazującego, że skoro na liście
wierzytelności w postępowaniu upadłościowym została umieszczona wierzytelność
Mariusza D. w kwocie 433 459,74 zł, to znaczy, że strona pozwana nie spłaciła tej
należności strony powodowej, Sąd Okręgowy uznał, że postępowanie dowodowe
przeprowadzone w sprawie potwierdziło spłatę także tej wierzytelności przez stronę
pozwaną, a złożona przez stronę powodową kserokopia postanowienia
zatwierdzającego listę wierzytelności oraz kserokopia wyciągu z listy wierzytelności
nie są przekonującymi dowodami na to, że wierzytelność ta nie została spłacona,
gdyż nie wskazują podstawy i chwili powstania wierzytelności.
Rozpoznając apelację strony powodowej Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd
pierwszej instancji prawidłowo ustalił sposób rozliczeń między stronami, nie
wyjaśnił jednak kwestii istnienia lub nieistnienia długu strony powodowej wobec
Mariusza D. Załączone do akt oświadczenie Mariusza D. o zaspokojeniu przez
pozwaną zadłużenia strony powodowej nie wskazywało wysokości zadłużenia i
dlatego Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe przesłuchując Mariusza
D. w charakterze świadka. Ustalił w oparciu o jego zeznania, że strona pozwana nie
spłaciła całej jego wierzytelności wobec strony powodowej, a jedynie jej część w
wysokości 8 500 zł i tej spłaty dotyczyło oświadczenie Mariusza D. z dnia 28
listopada 2008 r. W tej sytuacji Sąd Apelacyjny uznał za błędne ustalenie Sądu
pierwszej instancji, że pozwana w całości uregulowała zadłużenie strony
4
powodowej wobec Mariusza D. i mogła przedstawić jej do potrącenia także kwotę
433 459.74 zł, którą Mariusz D. zgłosił do masy upadłości.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że strona powodowa zasadnie
żądała zasądzenia na swoją rzecz kwoty 433 459,74 zł, gdyż takiego długu strona
pozwana za nią nie spłaciła i w rezultacie nie nabyła takiej wierzytelności w
stosunku do powódki, którą mogłaby skutecznie skompensować ze swoim długiem
wobec niej. Dlatego zaskarżonym wyrokiem z dnia 29 grudnia 2009 r. zmienił
częściowo wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że zasądził od strony
pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 433 459,74 zł z ustawowymi odsetkami
od dnia 26 października 2007 r. a w pozostałej części oddalił powództwo i zasądził
od strony powodowej na rzecz strony pozwanej kwotę 53 092,39 zł kosztów
procesu. W pozostałej części oddalił apelację strony powodowej i orzekł o kosztach
postępowania apelacyjnego.
W skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach strona pozwana
zarzucając naruszenie przepisów postępowania wskazała na naruszenie art. 321
§ 1 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. przez orzeczenie ponad żądanie w wyniku wydania
wyroku na podstawie faktycznej nie objętej przedmiotem postępowania, co
doprowadziło do naruszenia art. 382 k.p.c. przez bezpodstawne pominięcie
dowodów zgromadzonych w obu instancjach oraz naruszenia art. 4794
§ 2 i art. 383
k.p.c. przez orzeczenie w wyroku Sądu drugiej instancji o roszczeniu dodatkowym,
nie objętym pozwem. Zarzuciła też naruszenie art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1
k.p.c. przez nie wskazanie w uzasadnieniu podstaw faktycznych i prawnych
rozstrzygnięcia, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną. Wskazała, że nie twierdziła, iż
spłaciła wszystkie długi strony powodowej wobec jej wierzycieli ani że spłaciła cały
jej dług wobec firmy Mariusza D., przeciwnie, wskazywała, że spłaciła jedynie
niektóre długi strony powodowej, w sumie do wysokości swojego zadłużenia wobec
niej dochodzonego w sprawie, w tym spłaciła dług wobec Mariusza D. jedynie
w zakresie kwoty 8 500 zł, reszta długu wobec tej firmy nie została przez nią
spłacona, fakt jego istnienia nie ma jednak żadnego wpływu na rozliczenia stron
i nie ma podstaw by spłata tego długu obciążała stronę pozwaną.
5
W ramach pierwszej podstawy skarżąca zarzuciła naruszenie art. 498 § 2
k.c. przez jego niezastosowanie do rozliczeń stron.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ustalony przez Sądy obu instancji i niekwestionowany przez strony sposób
ich rozliczeń wskazuje, że rozliczenia te dokonywały się w ramach przekazu,
zgodnie z zasadami określonymi w art. 9211
– 9215
k.c. Strona powodowa, jako
przekazujący, upoważniała stronę pozwaną (przekazanego) do spełnienia
określonego świadczenia pieniężnego na rzecz osoby trzeciej (odbiorcy przekazu)
będącej wierzycielem przekazującego, a osoba trzecia świadczenie to przyjmowała
na rachunek przekazującego, likwidując w ten sposób jego dług wobec siebie.
Ponieważ strona pozwana (przekazany) była dłużnikiem strony powodowej
(przekazującego), to łączący je stosunek pokrycia powodował, że świadczenie
pozwanego na rzecz osoby trzeciej (odbiorcy przekazu) było zarachowywane na
dług strony pozwanej u strony powodowej i likwidowało ten dług do wysokości sumy
zapłaconej odbiorcy przekazu. Przekaz w takiej formie nie prowadzi do wzajemnych
potrąceń (kompensat) w rozumieniu art. 498 k.c. między przekazującym
a przekazanym, bowiem przekazujący (strona powodowa) nie jest dłużnikiem
przekazanego (strony pozwanej), a jedynie dłużnikiem odbiorcy przekazu, zaś
przekazany, który jest dłużnikiem przekazującego, spłacając jego dług wobec
odbiorcy przekazu, likwiduje również do tej wysokości własny dług wobec
przekazującego. Z tych względów nie może być uznany za skuteczny kasacyjny
zarzut naruszenia art. 498 § 2 k.c. przez jego niezastosowanie do rozliczeń stron.
Skuteczny jest natomiast zarzut naruszenia art. 382 oraz art. 321 § 1 k.p.c.
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
Sąd Apelacyjny (podobnie jak Sąd pierwszej instancji) przeoczył bowiem, że
bezsporne między stronami było, iż strona pozwana na zlecenie strony powodowej
spłaciła tylko niektóre długi strony powodowej wobec osób trzecich, a także, że nie
wszystkie długi strony powodowej wobec osób trzecich spłaciła w całości – niektóre
z tych długów spłaciła jedynie w części – w sumie spłaciła długi strony powodowej
jedynie do wysokości własnego zadłużenia wobec strony powodowej, wynikającego
z załączonych do pozwu faktur, stanowiących podstawę roszczeń strony
6
powodowej. Nie ulega przy tym wątpliwości, że strona pozwana miała jedynie
obowiązek spłacić własny dług wobec strony powodowej, wynikający z powyższych
faktur i spłacała go w formie przekazu. Nie miała więc obowiązku spłacenia także
pozostałych długów strony powodowej wobec osób trzecich, ponad kwotę własnego
zadłużenia wobec powódki. Przyjęty przez strony sposób spłaty długów strony
pozwanej wobec strony powodowej nie doprowadził zatem i nie mógł doprowadzić
do wygaśnięcia wszystkich zobowiązań strony powodowej wobec osób trzecich.
Strona pozwana wskazując, które długi strony powodowej wobec osób
trzecich i w jakiej wysokości spłaciła w ramach przekazu, na zlecenie strony
powodowej, regulując tym samym także swój dług wobec powódki dochodzony
pozwem, podała, że między innymi spłaciła dług strony powodowej wobec firmy
Mariusza D. Nie twierdziła jednak, że spłaciła na zlecenie strony powodowej cały jej
dług w stosunku do tego wierzyciela, lecz twierdziła, że na polecenie strony
powodowej spłaciła na rzecz tego wierzyciela jedynie kwotę 8 500 zł i spłatę tylko
takiej kwoty wykazała dowodami na k. 671, 782. W piśmie procesowym z dnia
30 stycznia 2009 r. (k. 780-781) oraz w odpowiedzi na apelację strony powodowej,
strona pozwana jednoznacznie stwierdziła, że zapłaciła na rzecz Mariusza D.
jedynie kwotę 8 500 zł stanowiącą tylko część wierzytelności jego firmy wobec
strony powodowej i nie miała obowiązku spłaty całej jego wierzytelności, bowiem
miała wobec strony powodowej dług w określonej wysokości i na zlecenie strony
powodowej regulowała jej długi wobec osób trzecich tylko do wysokości własnego
zadłużenia wobec powódki.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny nie odniósł się do
tych twierdzeń i dowodów strony pozwanej, nie wskazał w jaki sposób dokonał
oceny materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji, nie
odniósł się również do przedstawionych przez stronę pozwaną dowodów mających
wykazać, że poprzez przekazy spłaciła całe swoje zadłużenie wobec powódki
i w ramach rozliczeń miała obowiązek spłacić zadłużenie powódki wobec M. D.
jedynie w kwocie 8 500 zł. Nie zostało także ustalone w jakim stosunku pozostaje
wierzytelność Mariusza D. w kwocie 433 459,74 zł do dochodzonego pozwem
zadłużenia strony pozwanej w wysokości 1 399 935,67 zł ani jaka jest relacja
między rozliczeniami stron a powyższą wierzytelnością Mariusza D., jak również na
7
jakiej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że strona pozwana obowiązana była
wierzytelność tę spłacić w całości w ramach spłaty własnego zadłużenia wobec
strony powodowej w wysokości 1 399 935,67 zł.
Wszystko to uzasadnia kasacyjne zarzuty naruszenia art. 328 § 2 w zw.
z art. 391 § 1 oraz art. 382 k.p.c., bowiem powyższe braki uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną. Nie pozwalają też odeprzeć zarzutu, iż w tych okolicznościach
zasądzenie przez Sąd Apelacyjny od strony pozwanej na rzecz strony powodowej
kwoty 433 459,74 zł mogło prowadzić do naruszenia art. 321 § 1 w zw. z art. 391
§ 1 k.p.c. przez wyrokowanie co do przedmiotu nie objętego żądaniem lub wyjście
ponad żądanie.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
k.p.c. uchylił wyrok
Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego
(art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).