Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 130/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 stycznia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych w Warszawie
przeciwko Prokom Investments S.A.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 stycznia 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku
Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 września 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od strony powodowej na
rzecz strony pozwanej kwotę 5 400 (pięć tysięcy czterysta) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Agencja Nieruchomości Rolnych w Warszawie (po częściowym cofnięciu
pozwu) dochodziła od strony pozwanej Prokom Investments S.A. ostatecznie
zasądzenia kwoty 228.100,61 zł i kwoty 192.398 zł z odsetkami, stanowiących
należność z tytułu rocznej opłaty za użytkowanie wieczyste gruntu w roku 2006
i 2007. Opłata ta została obliczona przy przyjęciu 3%-owej stawki opłat za to
użytkowanie.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo po dokonaniu następujących ustaleń
faktycznych.
Agencja Nieruchomości Rolnych (ANR) wypowiedziała w dniu 22 grudnia
2003 r. poprzednikowi prawnemu strony pozwanej opłatę roczną z tytułu
użytkowania wieczystego nieruchomości (opisanej bliżej w pozwie), zmieniając
stawkę procentową tej opłaty z 1% na 3%. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
potwierdziło zasadność stanowiska Agencji. Poprzednik prawny pozwanej Spółki
(KPNS sp. z o.o.) był użytkownikiem wieczystym nieruchomości do dnia 29 kwietnia
2002 r., natomiast nowy użytkownik wieczysty (nabywca tego prawa) został
ujawniony w księdze wieczystej w dniu 16 października 2003 r. Zdaniem
pozwanego, obowiązuje go nadal stawka 1%, ponieważ nie wypowiedziano mu
skutecznie tej stawki.
W ocenie Sądu Okręgowego, oświadczenie o wypowiedzeniu stawki
skierowano do niewłaściwego podmiotu, ponieważ już w październiku 2003 r. (kilka
miesięcy przed złożeniem oświadczenia woli) nastąpił wpis prawa użytkowania
wieczystego na rzecz pozwanej Spółki. Nie miał znaczenia fakt figurowania
w ewidencji gruntów spółki KPNS. Wskazując na treść art. 17b ust. 2a ustawy
z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP
(j.t. Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1700 ze zm., cyt. dalej jako „ustawa z dnia
19 października 1991 r.”, w brzmieniu obowiązującym w dacie wypowiedzenia
opłata w grudniu 2003 r.), Sąd Okręgowy przyjął, że pozwana Spółka nie została
skutecznie zawiadomiona o zmianie wysokości opłaty. Nieistotny pozostawał fakt,
3
że pozwany uiścił za rok 2005 opłatę według stawki 3%, ponieważ nie świadczy to
o akceptacji opłaty w tej wysokości za dalsze okresy.
Apelacja strony powodowej została oddalona. Według Sądu Apelacyjnego,
Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy i przyjął, że wobec strony pozwanej nie
zastosowano odpowiedniego reżimu zmiany składki przewidzianej w art. 176
ust. 2a ustawy z dnia 19 października 1991 r. Przepis ten nakazuje w razie
ustalenia nowej lub zmiany dotychczasowej wysokości opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego odpowiednie stosowanie przepisów ustawy i gospodarce
nieruchomościami z 1997 r., dotyczących wypowiadania wysokości opłaty rocznej.
Stosowne wypowiedzenia (zawiadomienie o zmianie opłaty rocznej) powinno być
skierowane wobec aktualnego użytkownika wieczystego. Umowa o zbycie
użytkowania wieczystego została zawarta w dniu 29 kwietnia 2002 r., wpis
użytkowania wieczystego (na rzecz pozwanej Spółki, nabywcy prawa) nastąpił
w dniu 16 października 2003 r. Nabycie prawa użytkowania wieczystego nastąpiło
jednak z mocą wsteczną, tj. od dnia złożenia wniosku o wpis (21 maja 2002 r.).
Pozwana Spółka nie musiała zawiadamiać Agencji o zmianie użytkownika
wieczystego, ponieważ taka informacja mogła być uzyskana na podstawie analizy
treści księgi wieczystej.
W skardze kasacyjnej Agencji podnoszono zarzuty naruszenia przepisów
postępowania, tj. art. 386 § 4 k.p.c., art. 316 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw.
z art. 175 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r., a także w zw. z art. 78-81
i 221 ustawy o gospodarce nieruchomościami z 1997 r., art. 378 § 1 k.p.c. i art.
328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 385 k.p.c. Wskazywano też na
naruszenie przepisów art. 176 ust. 1 (obowiązującego do dnia 6 lutego 2003 r.), art.
17b ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 19 października 1991 r., art. 61 § 1 k.c. w zw. z art.
17b ust. 1 pkt 3 tej ustawy oraz art. 123 § 2 pkt 7 k.c. Skarżący wnosił o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o – zmianę tego wyroku poprzez uwzględnienie apelacji
i zmianę wyroku Sądu Okręgowego polegającą na zasądzeniu na rzecz Agencji
należności dochodzonych w pozwie.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Nie można podzielić stanowiska strony skarżącej, że Sąd Apelacyjny nie
rozpoznał istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.), skoro zasadnie przyjął (z właściwą
motywacją prawną), iż wobec strony pozwanej (obecnego użytkownika wieczystego
nieruchomości) nie zastosowano stosownej procedury aktualizacyjnej przewidzianej
w art. 17b ust. 2a ustawy z dnia 19 października 1991 r., To samo dotyczy zarzutów
naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. Przepis art. 385 k.p.c. należy do
tzw. przepisów kompetencyjnych, toteż zarzut jego naruszenia nie może być brany
pod uwagę w postępowaniu kasacyjnym. Nie było też powodów do stwierdzenia, że
wyrok Sądu Apelacyjnego wydany został z naruszeniem art. 316 § 1 k.p.c., skoro
w chwili jego wydania istniał stan prawny przewidujący zastosowanie stawki
procentowej w wysokości 3% dla ustalenia wysokości opłaty rocznej. W dalszej
części uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego wykazano, że zmiany ustawowe
dotyczące wysokości stawki procentowej opłaty rocznej powinny być również objęte
odpowiednią procedurą aktualizacyjną, przewidzianą w przepisach ustawy z dnia
19 października 1991 r. (pkt 2).
2. W dniu 6 lutego 2003 r. nastąpiła zmiana przepisu art. 17b ust. 1 pkt 3
ustawy z dnia 19 października 1991 r., zgodnie z którą opłata roczna z tytułu
użytkowania wieczystego w odniesieniu do nieruchomości zasobu wykorzystanych
„na inne cele” wynosi 3% wartości nieruchomości, ustalonej w sposób określony
w art. 30 ust. 1 tej ustawy (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 64). Nie można zgodzić się
jednak ze stanowiskiem strony powodowej, że ustawowa zmiana stawki
procentowej opłaty rocznej oznacza jednocześnie sytuację związania tą opłatą
ex lege użytkownika wieczystego już z chwilą wejścia w życie znowelizowanego
przepisu ustawy z dnia 19 października 1991 r.
Przepis art. 17b ust. 2a ustawy przewiduje, że o ustaleniu nowej lub zmianie
dotychczasowej wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego,
o której mowa w ust. 1 tej ustawy, Prezes Agencji zawiadamia na piśmie
użytkownika wieczystego. Do obu rodzajów zawiadomień (w ustaleniu nowej albo
o zmianie dotychczasowej wysokości opłaty rocznej) stosuje się odpowiednio
przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami, dotyczące postępowania w razie
5
wypowiedzenia opłaty z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej
(Dz. U. z 2003 r., nr 39, poz. 408, w brzmieniu obowiązującym od dnia 25 września
2003 r., tj. w czasie wypowiedzenia dokonanego przez Agencję w grudniu 2003 r.).
Nastąpiło zatem odpowiednie odesłanie do art. 78-81 ustawy z dnia 23 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami w zakresie procedury aktualizacji
o wysokości opłaty rocznej należnej od użytkownika wieczystego gruntu. Oznacza
to, że Agencja Nieruchomości Rolnych, wykonująca na rzecz Skarbu Państwa
przysługujące mu prawa własności i inne prawa rzeczowe m.in. w stosunku do
mienia, które tworzą Zasób Własności Rolnej – SP (art. 5 ust. 1 i art. 12 ust. 1
ustawy z dnia 19 października 1991 r.), także pozostaje związana wspomnianą
procedurą aktualizacji wysokości opłat rocznych. Odpowiednie zastosowanie art.
78-81 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. (a nie wprost) wynika przede wszystkim
z odmienności instrumentu prawnego, który inicjuje (otwiera) stosowne
postępowanie aktualizacyjne („zawiadomienie na piśmie” – w ustawie z 1991 r.
i „wypowiedzenie wysokości opłaty rocznej” w ustawie z 1997 r.). W każdym razie
w obu sytuacjach odpowiednie „zawiadomienie” lub „wypowiedzenie” powinno być
skierowane do aktualnego użytkownika wieczystego i dopiero wówczas można
mówić o skutecznym rozpoczęciu stosownego postępowania aktualizacyjnego,
zmierzającego do ustalenia nowej lub zmiany dotychczasowej wysokości opłaty
rocznej. Należy także zwrócić uwagę na tę właśnie funkcję prawną „zawiadomienia”
lub „wypowiedzenia” jako niezbędnego instrumentu otwierającego postępowanie
aktualizacyjne. Wbrew stanowisku skarżącej Agencji, taki efekt prawny nie może
być osiągnięty jedynie na podstawie wiedzy aktualnego użytkownika wieczystego
o wystosowaniu „zawiadomienia” z art. 17b ust. 2a ustawy z 1991 r. wobec jego
poprzednika prawnego. Należy przy tym podkreślić, że w rozpatrywanej sprawie
Agencja posłużyła się formułą wypowiedzenia (opłaty rocznej) skierowanego do
poprzedniego użytkownika wieczystego gruntu rolnego, powołując się
jednocześnie i na to, że wartość nieruchomości (oznaczonej w pozwie) została
ustalona na podstawie wyceny rzeczoznawcy majątkowego (s. 29-39 akt).
Uruchomienie omawianej procedury aktualizacyjnej w wyniku wystosowanego do
obecnego użytkownika wieczystego stosownego „zawiadomienia” lub
„wypowiedzenia” (także w zakresie nieruchomości objętych zasobem własności
6
Rolnej Skarbu Państwa), umożliwia właściwą ochronę interesów
prawnomajątkowych użytkownika wieczystego w zakresie prawnej weryfikacji
wysokości opłaty rocznej, określanej przez właścicieli gruntu, powołującego się
nawet na przepisy wprowadzające nową wysokość stawki procentowej opłaty
rocznej.
3. O ostatecznej wysokości (rozmiarze) opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego decydują dwa kryteria: wysokość „stawki procentowej” (ustalonej ex
lege, art. 72 ust. 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. i art. 17b ust. 1 ustawy z dnia
19 października 1991 r.) i wartość nieruchomości obciążonej użytkowaniem
wieczystym (kryterium prawne i kryterium ekonomiczne). Przepisy ustawy mogą
wskazywać na sposób ustalania wartości nieruchomości dla celów obliczenia opłaty
rocznej (por. art. 67 ustawy z 1997 r., i art. 30 ustawy z 1991 r.). Informacja
o ustalonej wartości nieruchomości powinna być dołączana do wypowiedzenia
opłaty rocznej (zawiadomienia o jej zmianie, art. 78 ust. 1 ustawy z 1997 r. i art. 17b
ust. 2a ustawy z 1991 r.). O wysokości „stawki procentowej” decydują
skatalogowane ustawowo ogólnie cele, na jakie oddano nieruchomość
w użytkowanie wieczyste.
Z ustaleń faktycznych dokonanych w rozpoznawanej sprawie wynika to,
że nowa wysokość opłaty rocznej za okres objęty pozwem spowodowana została
wzrostem ceny nieruchomości (jej wartości) i zmianą wysokości stawki
procentowej określonej w art. 17b ust. 1 pkt 3 ustawy z 1991 r. (z 1% do 3%).
Powstaje w związku z tym kwestia przedmiotowego zakresu wspomnianej
procedury aktualizacyjnej (pkt 2 uzasadnienia).
Jeżeli w przepisie art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. wspomina
się ogólnie o „aktualizacji opłaty rocznej”, „wypowiedzeniu wysokości
dotychczasowej opłaty” i przesłaniu „oferty przyjęcia jej nowej wysokości” (podobnie
też w art. 17b ust. 2a ustawy z 1991 r.), to z pewnością procedurą aktualizacyjną
objęte są dwa wspomniane kryteria wyznaczające ostateczny rozmiar opłaty
rocznej. Stanowisko takie prezentowane jest już także w orzecznictwie Sądu
Najwyższego (por. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego
2008 r., I CSK 418.07, niepubl.; przyjęto tam trafnie, że przedmiotem sporu przed
7
sądem „może być zarówno sama zasadność zmiany stawki rocznej, jak i jej
wysokość oraz wysokość stawki procentowej, a także okres obowiązywania nowej
stawki lub opłaty”, ponieważ chodzi tu o zasadniczy element umowy o użytkowanie
wieczyste). Oznacza to, że bez przeprowadzenia przewidzianej w art. 17b ust. 2a
ustawy z 1991 r. i art. 78-81 ustawy z 1997 r. procedury aktualizacyjnej
użytkownika wieczystego nie może wiązać wysokość opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego, nawet wówczas, gdy ex lege zmianie uległa stawka
procentowa tej opłaty w okresie trwania prawa użytkowania wieczystego. Takiego
związania nie przesądza, oczywiście, treść art. 238 k.c., który stwierdza jedynie
obowiązek zapłaty rocznej w ramach istniejącego stosunku prawno-rzeczowego
i umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Powoływanie się przez Agencję na oceny prawne zawarte
w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2008 r., V CSK 569/09
(Biuletyn SN z 2008 r., z. 7, z. 11) w celu uzasadnienia stanowiska o konieczności
„zastosowania przez Sąd nowej stawki (procentowej) z urzędu” (s. 6 skargi),
należy uznać za nietrafne, ponieważ – jak wynika z uzasadnienia tego
rozstrzygnięcia i wyeksponowanej tezy – w powołanej sprawie doszło wcześniej do
zainicjowania stosownego postępowania aktualizacyjnego w wyniku
„wypowiedzenia dotychczasowej stawki procentowej opłaty rocznej.
Sąd Apelacyjny trafnie przyjął, że zapłata przez stronę pozwaną opłaty
rocznej w rozmiarze wskazanym przez Agencję za okres wcześniejszy nie
świadczy o uznaniu roszczenia pieniężnego objętego sporem (art. 123 § 1 pkt 2
k.c.). Niezależnie od tego, nawet przyjęcie uznania roszczenia powodowej Agencji
we wspomnianym zakresie nie wywołuje skutku w postaci obowiązku zapłaty
rocznej opłaty w nowej wysokości za okres objęty pozwem z racji deklaratoryjnego
charakteru uznania.
Z przedstawionych względów nietrafne okazały się także wszystkie
wskazane w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia prawa materialnego. W tej
sytuacji należało oddalić skargę kasacyjną jako nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).