Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 272/10
POSTANOWIENIE
Dnia 10 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Remontowo - Budowlanego
Spółki z o.o. w O.
przeciwko Skarbowi Państwa - Lasom Państwowym Nadleśnictwu N.
w N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 10 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 30 listopada 2009 r.,
odrzuca skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 8 października 2009 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo
Przedsiębiorstwa Remontowo-Budowlanego spółki z.o.o. w O. przeciwko Skarbowi
Państwa - Lasom Państwowym Nadleśnictwu N. w N. o zasądzenie kwoty
65 395,68 zł. z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.
Sąd Okręgowy w wyniku apelacji strony powodowej zaskarżonym wyrokiem
z dnia 30 listopada 2009 r. zmienił jedynie rozstrzygnięcie o kosztach procesu, a w
pozostałej części oddalił apelację i orzekł o kosztach postępowania odwoławczego.
Sądy obu instancji uznały, że rozpoznawana sprawa, w której strona
powodowa domagała się zasądzenia dochodzonej pozwem kwoty jako
wynagrodzenia za roboty dodatkowe wykonane przy realizacji umowy o budowę
leśniczówki, jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 4791
§ 1 k.p.c. i stwierdziły,
iż strona powodowa nie udowodniła wykonania robót dodatkowych, gdyż nie
zgłosiła odpowiednich dowodów w pozwie, a dopiero w toku procesu,
z naruszeniem 47912
§ 1 k.p.c.
W skardze kasacyjnej opartej na drugiej podstawie kasacyjnej strona
powodowa zarzuciła naruszenie art. 4791
w zw. z art. 4792
§ 1 oraz art. 47912
k.p.c.
przez rozpoznanie sprawy w postępowaniu przewidzianym dla spraw
gospodarczych, mimo że sprawa nie ma charakteru sprawy gospodarczej oraz
naruszenie art. 217 § 1 i 2 w zw. z art. 227 k.p.c. przez bezpodstawne oddalenie
wniosków dowodowych strony powodowej, a także naruszenie art. 230 w zw. z art.
221 k.p.c. przez ich niezastosowanie.
Strona pozwana reprezentowana przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa przyłączyła się do stanowiska skarżącej, iż rozpoznawana sprawa nie ma
charakteru sprawy gospodarczej i wobec tego powinna być rozpoznana
w postępowaniu zwykłym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
W pierwszej kolejności podlega ocenie zarzut naruszenia art. 4791
§ 1 k.p.c.
przez uznanie sprawy za gospodarczą w rozumieniu tego przepisu i rozpoznanie jej
w postępowaniu przewidzianym dla rozpoznawania spraw gospodarczych.
Ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia nie przekraczającą 75 000 zł,
jedynie przy podzieleniu tego zarzutu, skarga kasacyjna będzie mogła być
rozpoznana merytorycznie, w przeciwnym wypadku podlega odrzuceniu na
podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 3982
§ 1 k.p.c.
Przepis art. 4791
§ 1 k.p.c. zawiera definicję „sprawy gospodarczej”
stanowiąc, że przepisy o postępowaniu w sprawach gospodarczych stosuje się
w sprawach ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami, w zakresie
prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. O tym czy w rozumieniu
powyższego przepisu sprawa ma charakter sprawy gospodarczej decydują zatem
łącznie trzy przesłanki: 1. sprawa jest sprawą ze stosunków cywilnych, 2. toczy się
między przedsiębiorcami, 3. jest sprawą w zakresie prowadzonej przez nich
działalności gospodarczej.
Nie ulega wątpliwości, że rozpoznawana sprawa spełnia pierwszą
przesłankę, gdyż jako sprawa o wynagrodzenie za roboty dodatkowe wykonane
przy realizacji umowy o budowę leśniczówki, jest sprawą ze stosunków cywilnych.
Rozważenia wymaga, czy spełnione są także pozostałe dwie przesłanki
powyższego przepisu, a więc, czy strony są przedsiębiorcami oraz czy sprawa
wynika z prowadzonej przez nie działalności gospodarczej
Zgodnie z art. 4792
§ 1 k.p.c. przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba
prawna albo jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa
przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność
gospodarczą lub zawodową.
Definicję działalności gospodarczej zawiera art. 2 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (jedn. tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 220,
poz. 1447 ze zm.) stanowiący, że działalnością gospodarczą jest zarobkowa
działalność wytwórcza, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie
i wyodrębnianie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana
w sposób zorganizowany i ciągły.
4
Nie ulega wątpliwości, że strona powodowa jest przedsiębiorcą
w rozumieniu powyższych przepisów oraz że przedmiot sprawy wynika
z prowadzonej przez nią działalności gospodarczej.
Oceny wymaga natomiast, czy strona pozwana jest przedsiębiorcą, a jeżeli
tak, to czy przedmiot sprawy mieści się w zakresie prowadzonej przez nią
działalności gospodarczej.
Stroną pozwaną jest Skarb Państwa reprezentowany przez jednostkę
organizacyjną, którą są Lasy Państwowe - Nadleśnictwo N. Skarb Państwa jest
osobą prawną, działającą w sferze cywilnoprawnej przez odpowiednie jednostki
organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, którym przepisy szczególne
określają zakres zadań wykonywanych w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa.
Jest to własna działalność Skarbu Państwa, wykonywana przez uprawnione do
tego statio fisci.
Zadania i przedmiot działalności Skarbu Państwa wykonywanej
w odniesieniu do lasów państwowych przez odpowiednie jednostki organizacyjne
określają przepisy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (jedn. tekst: Dz. U.
z 2005 r., Nr 45, poz. 435 ze zm.).
Zgodnie z art. 4 ust. 1 oraz art. 32 tej ustawy lasami stanowiącymi własność
Skarbu Państwa zarządza Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe
nieposiadające osobowości prawnej, którego jednostki organizacyjne wymienione
w ustawie reprezentują Skarb Państwa w stosunkach cywilnoprawnych, każda
w zakresie swojej właściwości. W rozpoznawanej sprawie tą jednostką jest
Nadleśnictwo, kierowane przez nadleśniczego (art. 35 ust. 1 pkt 1).
W ramach sprawowanego zarządu Lasy Państwowe prowadzą gospodarkę
leśną oraz gospodarkę gruntami i innymi nieruchomościami oraz ruchomościami
związanymi z gospodarką leśną (art. 4 ust. 3), zaś zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1
gospodarką leśną jest działalność leśna w zakresie urządzania, ochrony
i zagospodarowania lasu, utrzymania i powiększania zasobów i upraw leśnych,
gospodarowania zwierzyną, pozyskiwania- z wyjątkiem skupu - drewna i innych
produktów leśnych a także sprzedaż tych produktów oraz realizacja
pozaprodukcyjnych funkcji lasu. Lasy Państwowe mogą też nabywać lasy i inne
5
grunty stanowiące własność osób fizycznych i prawnych, jeżeli jest to uzasadnione
potrzebami gospodarki leśnej i nie narusza interesów Skarbu Państwa (art. 37
ust. 1) oraz sprzedawać lasy, grunty i inne nieruchomości Skarbu Państwa
pozostające w ich zarządzie (art. 38 ust. 1), a także sprzedawać nieruchomości
zabudowane budynkami mieszkalnymi i samodzielne lokale mieszkalne oraz grunty
z budynkami mieszkalnymi, nieprzydatne Lasom Państwowym (art. 40a ust. 1).
Zgodnie z art. 50 Lasy Państwowe prowadzą działalność na zasadzie
samodzielności finansowej i pokrywają koszty działalności z własnych przychodów.
Samodzielną gospodarkę leśną, o której mowa wyżej oraz bezpośredni
zarząd lasami, gruntami i innymi nieruchomościami Skarbu Państwa pozostającymi
w zarządzie Lasów Państwowych prowadzą nadleśniczy kierujący nadleśnictwami,
które są podstawową jednostka organizacyjną Lasów Państwowych (art. 35 ust. 1
ustawy o lasach).
W świetle powyższych regulacji należy uznać, że Skarb Państwa
reprezentowany przez odpowiednie jednostki organizacyjne Lasów Państwach,
w tym Nadleśnictwa, prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Choć niewątpliwie
głównym zadaniem Skarbu Państwa-Lasów Państwowych w zakresie działalności
leśnej jest urządzanie, ochrona, zagospodarowanie, utrzymanie i powiększanie
zasobów i upraw leśnych oraz gospodarowanie zwierzyną, a nie zarobkowa
działalność wytwórcza czy handlowa w tym zakresie, jednak nie ulega wątpliwości,
że wykonując te zadania prowadzi on działalność zarobkową wytwórczą i handlową
i środkami finansowymi osiągniętymi z tej działalności zarobkowej pokrywa wydatki
związane ze swoją podstawową działalnością, którą jest ochrona i rozwój lasów.
Jak wielokrotnie wskazywał Sąd Najwyższy okoliczność, że prowadzona
przez dany podmiot działalność wytwórcza, handlowa czy usługowa nie jest
w głównej mierze lub w ogóle nastawiona na zysk, lecz zmierza jedynie do
pokrywania kosztów własnymi dochodami, nie wyklucza przyjęcia, że podmiot ten
prowadzi działalność gospodarczą (porównaj między innymi uchwałę składu
siedmiu sędziów z dnia 6 grudnia 1991 r. III CZP 117/91, OSNC 1992/5/65, z dnia
30 listopada 1992 r. III CZP 134/92, OSNC 1993/5/79, z dnia 6 sierpnia 1996 r.
6
III CZP 84/96, OSNC 1996/11/150, z dnia 26 kwietnia 2002 r. III CZP 21/02, OSNC
2002/12/149 i z dnia 11 maja 2005 r. III CZP 11/05, OSNC 2006/3/48).
Stanowisko to należy uznać za aktualne także na gruncie art. 2 wskazanej
wyżej ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.
Wprawdzie w definicji pojęcia „działalność gospodarcza” w przepisie tym zawarty
jest element działalności „zarobkowej”, jednak zastosowanie tej definicji do
stosunków cywilnoprawnych wymaga uwzględnienia specyfiki tych stosunków oraz
wypracowanego na ich gruncie we wskazanych wyżej orzeczeniach Sądu
Najwyższego i utrwalonego rozumienia pojęcia zarówno działalności
„gospodarczej”, jak i jego elementu, którym jest działalność „zarobkowa”.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy we wskazanej wyżej uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 6 grudnia 1991 r. III CZP 117/91, każda działalność gospodarcza powinna
być podporządkowana zasadom racjonalnego gospodarowania, w myśl których
wszelka działalność gospodarcza powinna być prowadzona tak, by przy użyciu
minimum środków osiągnąć maksymalny stopień realizacji celu lub tak, by dla
danego stopnia realizacji celu użyć minimalnego nakładu środków. Kwestia, czy
podmioty prowadzące działalność gospodarczą zakładają osiąganie zysku, czyli
nadwyżki wpływów nad wydatkami, czy tylko pokrywanie kosztów swojej
działalności własnymi dochodami, łączy się z rodzajem realizowanych przez nie
zadań i statutowo określonym celem prowadzonej działalności, a nie z samym
pojęciem działalności gospodarczej.
Należy więc przyjąć, że również na gruncie art. 2 ustawy o swobodzie
działalności gospodarczej, działalność wytwórcza, budowlana, handlowa czy
usługowa także wtedy, gdy przynosi dochód w całości przeznaczony na pokrycie
kosztów tej działalności, jest działalnością gospodarczą w rozumieniu art. 4792
§ 1
k.p.c.
Z tych względów trafne jest stanowisko Sądów obu instancji, że Skarb
Państwa reprezentowany przez odpowiednie Nadleśnictwo Lasów Państwowych
prowadzi działalność gospodarczą i jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 4792
§ 1
k.p.c. Podobne stanowisko można wywieść z orzecznictwa Sądu Najwyższego
dotyczącego działalności Lasów Państwowych w tym z wyroków z dnia 2 kwietnia
7
2009 r. IV CSK 505/08, niepubl. i z dnia 5 listopada 2008 r. III SK 5/08, OSNP
201/11-12/152 oraz z uchwał z dnia 14 października 1994 r. III CZP 16/94, OSNC
1995/3/40 i z dnia 3 września 1993 r. III CZP 111/93, niepubl.).
Zazwyczaj najwięcej wątpliwości budzi ocena, czy spełniona została
trzecia, funkcjonalna przesłanka konieczna do zakwalifikowania sprawy jako
gospodarczej na podstawie art. 4791
§ 1 k.p.c. Jak słusznie wskazał Sąd
Najwyższy w powołanym wyżej wyroku z dnia 2 kwietnia 2009 r. IV CSK 505/08,
ze względu na różnorodność sytuacji jakie mogą wystąpić uznaje się, że przesłankę
tę należy ujmować elastycznie, przyjmując, że sprawa pozostaje w zakresie
działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę, gdy dotyczy działań
przedsiębiorcy stanowiących przejaw wykonywania prowadzonej przez niego
działalności gospodarczej.
Skoro zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy o lasach nadleśniczy prowadzi
samodzielną gospodarkę leśną w nadleśnictwie, bezpośrednio zarządza lasami,
gruntami i innymi nieruchomościami Skarbu Państwa pozostającymi w zarządzie
Lasów Państwowych oraz kieruje nadleśnictwem jako podstawową jednostką
organizacyjną Lasów Państwowych, to należy uznać, że budowa leśniczówki
pozostaje w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.
Budowa ta pozostaje bowiem w ścisłym związku z możliwością realizowania przez
nadleśnictwo jego podstawowego zadania- prowadzenia gospodarki leśnej -
w ramach której jest prowadzona działalności gospodarczej. Budynek leśniczówki
pozostaje w zasobach gruntów państwowych zarządzanych bezpośrednio przez
nadleśnictwo, mieści się w nim nie tylko mieszkanie służbowe leśniczego lecz
przede wszystkim biuro służące do prowadzenia gospodarki leśnej, w tym
działalności gospodarczej oraz realizowania innych zadań nadleśnictwa.
Należy zatem uznać, że sprawa o rozliczenie kosztów budowy leśniczówki jest
związana funkcjonalnie z działalnością gospodarczą prowadzoną przez
nadleśnictwo, a tym samym sprawa taka tocząca się między przedsiębiorcą
budowlanym a Skarbem Państwa reprezentowanym przez odpowiednie
Nadleśnictwo Lasów Państwowych jest sprawą gospodarczą w rozumieniu art. 4791
§ 1 k.p.c.
8
Z tych przyczyn rozpoznawana sprawa jest sprawą gospodarczą,
co sprawia, że ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia nie przekraczającą
75 000 zł, skarga kasacyjna jest w niej niedopuszczalna (art. 3981
§ 1 k.p.c.),
a to prowadzi do jej odrzucenia na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c.