Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 311/10
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku Renaty J.
przy uczestnictwie Gabrieli D., Haliny J., Romana J.
i Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta G.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 24 września 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu pozostawiając
temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego
Uzasadnienie
2
Renata J. wniosła 2 listopada 2004 r. o połączenie i zamknięcie dawnych
ksiąg 1721 i 172 oraz o założenie w ich miejsce księgi wieczystej i wpisanie
spadkobierców osób wpisanych w księdze dawnej 172.
Postanowieniem z dnia 5 stycznia 2006 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek
stwierdzając istnienie przeszkody w dokonaniu wpisu w zakresie wykazania
następstwa prawnego po spadkodawcy Klausie J.
W związku z usunięciem tej przeszkody, Sąd Okręgowy na skutek apelacji
wnioskodawczyni, postanowieniem z dnia 18 września 2006 r. uchylił
postanowienie Sądu Rejonowego i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego
rozpoznania. Sąd pierwszej instancji badając księgi wieczyste 171 i 172 ustalił, że
jako właściciel nieruchomości oznaczonych numerami działek 533 i 534 wpisany
jest Skarb Państwa. W 1934 r. ustanowiono na tym gruncie prawo zabudowy na
rzecz Franza J., Klausa J. oraz Manfreda J., co zostało ujawnione w założonej dla
tego prawa księdze 172. Na podstawie przedłożonych dokumentów nie można było
– według Sądu -jednoznacznie stwierdzić, iż osoby, które według wniosku mają być
wpisane jako uprawnione w księdze wieczystej, nabyły przedmiotowe prawa
w podanych przez wnioskodawczynię udziałach.
Tego stanowiska nie podzielił Sąd Okręgowy który postanowieniem z dnia
6 maja 2008 r. z apelacji wnioskodawczyni uchylił postanowienie Sądu pierwszej
instancji. W wyniku kolejnego, ponownego rozpoznania sprawy Sąd Rejonowy tak
samo negatywnie ocenił wniosek podkreślając, że wnioskodawczyni przedstawiła,
wbrew treści art. 31 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jedynie kserokopię
postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Marii J.
Postanowieniem z dnia 24 września 2009 r. Sąd okręgowy oddalił apelację
jaką wniosła wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 27
marca 2009 r. i to nie z przyczyn wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia. Biorąc pod uwagę stan rzeczy z chwili orzekania przez Sąd drugiej
instancji, przeniesienie wpisu prawa zabudowy ustanowionego na podstawie
przepisów kodeksu cywilnego niemieckiego, które obowiązywało na obszarze
Miasta G., i wpisanie wnioskodawczyni i uczestników postępowania jako
3
uprawnionych z tytułu prawa zabudowy stało się bezprzedmiotowe, albowiem
prawo to w dniu 4 czerwca 2009 r. wygasło i nie zostało przekształcone w
użytkowanie wieczyste. Jak wskazał Sąd Okręgowy, zgodnie z art. 209 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2004 r., Nr 261,
poz. 2603 ze zm.) osoby, które uzyskały prawo zabudowy nieruchomości
ustanowione przed dniem wejścia w życie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o
prawie zabudowy (Dz. U. Nr 50, poz. 280) mogą żądać przekształcenia tego prawa
w użytkowanie wieczyste. Przekształcenie to następuje w drodze decyzji
właściwego organu, która stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej. Takiej
decyzji wnioskodawczyni nie przedstawiła pomimo, iż na rozprawie przed Sądem
drugiej instancji wnosiła o ujawnienie jej, jak i uczestników postępowania jako
użytkowników wieczystych.
Wnioskodawczyni wniosła skargę kasacyjną od postanowienia Sądu
Okręgowego. Zarzuciła w niej naruszenie art. 29 ustawy o księgach wieczystych i
hipotece przez pominięcie, że wpis deklaratoryjny ma moc wsteczną od chwili
złożenia wniosku o jego dokonanie; naruszenie art. 6288
§ 1 i 2, art. 6269
k.p.c. oraz
§ 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 lipca 1986 r. w
sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych założonych przed dniem 1 stycznia 1947 r.
oraz utraty mocy prawnej niektórych takich ksiąg (Dz. U. Nr 28, poz. 141) przez ich
błędne zastosowanie a także naruszenie art. 40 ustawy z dnia 14 lipca 1961 r. o
gospodarce terenami w miastach i i osiedlach (Dz. U. Nr 22, poz. 159 - dalej jako
u.g.t.m.o.) oraz § 8 rozporządzenia Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 26
stycznia 1962 r. (Dz. U. 1962, Nr 15, poz. 67) w sprawie zmiany niektórych praw
gmin do gruntu na prawo wieczystego użytkowania lub użytkowania przez
pominięcie. że prawo zabudowy uległo przekształceniu w prawo użytkowania
wieczystego.
Na tej podstawie uczestnik wnosił o uwzględnienie skargi kasacyjnej
i uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia przedmiotowego wniosku
o założenie nowej księgi wieczystej oraz przeniesienie wpisu prawa zabudowy
i wpisanie jako uprawnionych wnioskodawczynię i uczestników postępowania ma
to, czy przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej decydujące
znaczenie ma zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. stan rzeczy z chwili orzekania czy też –
wobec szczególnego charakteru postępowania o wpis w księdze wieczystej –
należy na podstawie przytoczonych w skardze kasacyjnej: art. 29 ustawy z dnia
6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr
124, poz. 1361 ze zm.) w związku z art. 6266
§ 1, 6268
§ 2 k.p.c. uznać, że przy
wpisie do księgi wieczystej decyduje stan rzeczy z chwili złożenia wniosku.
Tak sformułowane zagadnienie prawne rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale
składu siedmiu sędziów z dnia 16 grudnia 2009 r. (sygn. akt III CZP 80/09, OSNC
2010, z. 6, poz. 84), której nadał moc zasady prawnej. Sąd Najwyższy przyjął,
że sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem
rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu. Sąd
Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną stanowisko to akceptuje
i nie zamierza od niego odstąpić (art. 62 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.). Słusznie zatem zarzuca
się Sądowi drugiej instancji, iż odmówił wpisu terminowego prawa zabudowy,
ustanowionego na podstawie rozporządzenia Rządu Rzeszy z dnia 15 stycznia
1919 r. o prawie zabudowy (Dz. U. Rzeszy str. 72), tylko dlatego, że prawo to,
istniejące w chwili złożenia wniosku, w chwili zamknięcia rozprawy w drugiej
instancji już wygasło.
Postępowanie wieczystoksięgowe jest uregulowane w kodeksie postępowania
cywilnego jako odrębna kategoria postępowania nieprocesowego z zakresu prawa
rzeczowego. W braku przepisów szczególnych, z mocy art. 13 § 2 k.p.c., mają do
niego odpowiednie zastosowanie przepisy o procesie. Oznacza to między innymi
obowiązywanie w postępowaniu wieczystoksięgowym przed Sądem drugiej instancji
wynikającego z art. 383 zd. 1 k.p.c. zakazu rozszerzania żądania wniosku bądź
występowania z nowymi wnioskami. Jest to wystarczający argument
usprawiedliwiający odmowę uwzględnienia wniosku o wpis współuprawnionych do
5
użytkowania wieczystego, przekształconego w ten sposób dopiero w postępowaniu
apelacyjnym, bez względu na jego merytoryczną zasadność.
Sąd drugiej instancji odniósł się jednak do kwestii przekształcenia prawa
zabudowy w użytkowanie wieczyste a pozostałe zarzuty skargi kasacyjnej
zmierzają do wykazania, że doszło do normatywnego przekształcenia prawa
zabudowy ustanowionego przed wejściem w życie dekretu z dnia 26 października
1945 r. o prawie zabudowy (Dz. U. Nr 50, poz. 280) w prawo użytkowania
wieczystego. W związku z tym trzeba podnieść, że według art. 40 u.g.t.m.o.
istniejące w dniu wejścia w życie ustawy prawa własności czasowej, prawa
zabudowy i prawa wieloletniej dzierżawy stają się prawem użytkowania wieczystego
w przypadkach i na warunkach określonych w rozporządzeniu wykonawczym.
Rozporządzenie Ministra Gospodarki Komunalnej z dnia 26 stycznia 1962 r.
w sprawie zmiany niektórych praw do gruntu na prawo wieczystego użytkowania lub
użytkowania (Dz. U. Nr 15, poz. 67) określiło warunki i przypadki zmiany prawa
zabudowy w prawo użytkowania wieczystego. Jak trafnie wskazał Naczelny Sąd
Administracyjny w Warszawie w uchwale z dnia 14 października 1996 r. (sygn. akt
OPK 21/96, ONSA 1997/2/57), rozporządzenie ustaliło dwa tryby zmiany prawa
zabudowy w prawo użytkowania wieczystego: zmianę tych praw z mocy prawa
stosownie do przepisu § 2 w stosunku do prawa zabudowy ustanowionego
na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o prawie zabudowy (Dz. U. Nr
50, poz. 280) i dekretu z dnia 26 października 1945 r. o tzw. gruntach warszawskich
oraz zmianę na podstawie decyzji organu gospodarki mieszkaniowej
(§ 8 rozporządzenia), co dotyczyło prawa zabudowy ustanowionego przed dniem
26 października 1945 r., czyli prawa, o którego wpisanie ubiega się
wnioskodawczyni w niniejszej sprawie. Według cytowanego w skardze kasacyjnej
§ 8 rozporządzenia, wydanie decyzji w sprawie zmiany prawa powinno nastąpić
z urzędu, ale po ustaleniu, że zmiana ta nie narusza planu zagospodarowania
przestrzennego. Konieczne zatem było w każdym wypadku badanie, czy dokonanie
zmiany prawa zabudowy w prawo użytkowania wieczystego nie koliduje z planem
zagospodarowania przestrzennego, a następnie - po dokonaniu odpowiednich
ustaleń faktycznych - wydanie decyzji merytorycznej, która miała charakter
konstytutywny. Brak takiej decyzji oznaczał niedokonanie zmiany praw. Podobny
6
tryb przekształcenia w drodze decyzji właściwego organu, który określa także
warunki użytkowania wieczystego, został przyjęty w art. 209 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r.,
Nr 102, poz. 651 ze zm.). Jak ustalił Sąd drugiej instancji wnioskodawczyni nie
przedstawiła dowodu, że w czasie obowiązywania ustawy z dnia 14 lipca 1961 r.
o gospodarce terenami, to jest do dnia 1 sierpnia 1985 r., upoważniony organ
administracji wydał decyzję w przedmiocie zmiany prawa zabudowy w prawo
użytkowania wieczystego, w związku z czym, o ile w późniejszym okresie nie
wydano w tym przedmiocie decyzji administracyjnych lub nie doszło do innych
zdarzeń prawnych, które mogły mieć wpływ na istnienie lub przekształcenie prawa
zabudowy, do tego prawa mają zastosowanie zasady określone w art. XXXVII i XL
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny
(Dz. U. Nr 16, poz. 94 ze zm.).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.