Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 294/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 lutego 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z wniosku W. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne lub emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 lutego 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 kwietnia 2010 r.,
1. odrzuca skargę kasacyjną w części oddalającej apelację od
pkt 1 wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych,
2. uchyla zaskarżony wyrok w pozostałej części i sprawę w
tym zakresie przekazuje Sądowi Apelacyjnemu Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22
kwietnia 2010 r. oddalił apelację wnioskodawcy W. K. od wyroku Sądu Okręgowego
- Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 czerwca 2009 r., oddalającego
odwołanie wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26
maja 2008 r., odmawiającej wnioskodawcy prawa do świadczenia
przedemerytalnego (punkt I wyroku) i odrzucił odwołanie wnioskodawcy w
przedmiocie wcześniejszej emerytury (punkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że wnioskodawca, urodzony 6 kwietnia 1946 r., od
dnia 1 sierpnia 2007 r. był zarejestrowany jako bezrobotny, a od dnia 9 sierpnia
2007 r. uprawniony do zasiłku dla bezrobotnych. W dniu 21 lutego 2008 r. złożył
wniosek o świadczenie przedemerytalne. Decyzją z dnia 25 marca 2008 r. organ
rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do świadczenia przedemerytalnego,
ponieważ nie miał on 35 lat okresów składkowych i nieskładkowych, legitymując się
32 latami i 8 miesiącami stażu pracy. W odwołaniu z dnia 23 kwietnia 2008 r.
wnioskodawca wskazał, że łącznie z pracą w rolnictwie ma udokumentowane 40 lat
oraz wniósł o przyznanie świadczenia przedemerytalnego, ewentualnie o
przyznanie emerytury, jeżeli takie świadczenie mu przysługuje. Decyzją z dnia 26
maja 2008 r. organ rentowy uchylił poprzednią decyzję i ponownie odmówił
wnioskodawcy prawa do świadczenia przedemerytalnego, uznając za udowodniony
łączny staż ubezpieczeniowy 33 lata, 1 miesiąc i 3 dni (w tym 27 lat, 9 miesięcy i 10
dni okresów składkowych, 1 rok, 5 miesięcy i 27 dni okresów nieskładkowych oraz
3 lata, 9 miesięcy i 26 dni okresów uzupełniających) bez uwzględnienia okresu
pobierania zasiłku dla bezrobotnych od 20 lipca 2000 r. do 19 stycznia 2001 r. z
powodu braku stosownego zaświadczenia. Nawet zaliczenie tego okresu nie
spowodowałoby uzyskania stażu pracy wymaganego dla nabycia prawa do
świadczenia przedemerytalnego. Odrębną decyzją z dnia 26 maja 2008 r.
odmówiono wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, wskazując, że nie
spełnił on warunków określonych w art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.
3
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., zwanej dalej ustawą o emeryturach i rentach
z FUS), gdyż legitymuje się łącznym stażem 33 lat, 7 miesięcy i 5 dni.
W odpowiedzi na odwołanie złożone do Sądu Okręgowego w dniu 10 czerwca
2008 r. organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wskazując, że odwołanie
wnioskodawcy pierwotnie dotyczyło decyzji z dnia 25 marca 2008 r., ale na skutek
jej uchylenia i wydania decyzji z dnia 26 maja 2008 r., ponownie odmawiającej
prawa do świadczenia przedemerytalnego, należy je taktować jak odwołanie od
tego ostatniego rozstrzygnięcia. Pismem z dnia 12 czerwca 2008 r. wnioskodawca
wniósł odwołanie od decyzji z dnia 26 maja 2008 r. odmawiającej przyznania mu
prawa do wcześniejszej emerytury. Odwołanie to zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 20 marca 2009 r.
W dniu 17 czerwca 2009 r. wnioskodawca złożył zaświadczenie lekarskie o
trwałej niezdolności do pracy wraz z wnioskiem o przyznanie wcześniejszej
emerytury na podstawie art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, dołączając
zaświadczenie lekarskie z dnia 8 grudnia 2008 r.
W takich okolicznościach sprawy Sąd Okręgowy podzielił stanowisko organu
rentowego i oddalił odwołanie od decyzji z dnia 26 maja 2008 r. „w przedmiocie
złożonego wniosku o świadczenie przedemerytalne” (punkt I) oraz odrzucił
odwołanie „w przedmiocie żądania przyznania wcześniejszej emerytury” (punkt II).
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy mając na uwadze, że nawet
zwiększony w stosunku do obliczenia stanowiącego podstawę zaskarżonej decyzji
z dnia 26 maja 2008 r. wymiar okresów składkowych i nieskładkowych w dalszym
ciągu jest niższy od wymaganego ustawowego minimum, a ponadto przyznanie
spornego świadczenia zależy nie tylko od udowodnienia spełnienia przesłanki
„stażu”. W piśmie z dnia 10 lutego 2010 r. organ rentowy wykazał, że łączny staż
pracy wnioskodawcy ustalony na dzień złożenia wniosku o świadczenie
przedemerytalne (21 lutego 2008 r.) wynosił 34 lata, 9 miesięcy i 26 dni (w tym 29
lat, 5 miesięcy i 11 dni okresów składkowych, 1 rok, 5 miesięcy i 27 dni okresów
nieskładkowych oraz 3 lata, 9 miesięcy i 4 dni okresów uzupełniających - praca w
gospodarstwie rolnym). Natomiast udowodniony staż pracy wnioskodawcy na dzień
zakończenia pobierania zasiłku dla bezrobotnych (8 sierpnia 2008 r.) wyniósł
łącznie 35 lat, 2 miesiące i 21 dni.
4
Sąd Apelacyjny za prawidłowe uznał też rozstrzygnięcie Sądu pierwszej
instancji co do alternatywnego żądania przyznania emerytury. Odwołanie od decyzji
z dnia 26 maja 2008 r. odmawiającej przyznania wnioskodawcy emerytury zostało
oddalone wyrokiem z dnia 20 marca 2009 r., który uprawomocnił się 10 kwietnia
2009 r. Nie było zatem podstaw aby ponownie rozstrzygać zasadność roszczenia o
wcześniejszą emeryturę, a wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu był
całkowicie chybiony.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ art. 117 ust. 1 i ust. 4 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS przez błędną wykładnię i nieuwzględnienie okresów składkowych i
nieskładkowych, od których zależało przyznanie prawa do świadczenia
przedemerytalnego lub prawa do wcześniejszej emerytury, pomimo ich
udowodnienia dokumentami (zaświadczeniami) oraz wpisami do legitymacji
ubezpieczeniowej, 2/ art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o
świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. Nr 120, poz. 1252 ze zm.) przez błędną
wykładnię i uznanie, że chociaż skarżący osiągnął wiek 60 lat i posiada okres
uprawniający do emerytury w wysokości 35 lat, 1 miesiąca i 17 dni, to nie
przysługuje mu prawo do świadczenia przedemerytalnego. W skardze zarzucono
też naruszenie przepisów postępowania, w szczególności: 1/ art. 391 §1 k.p.c. w
związku z art. 316 § 1 k.p.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i orzekanie na
podstawie stanu rzeczy innego niż ten, który istniał w chwili zamknięcia rozprawy i
pomimo wykazania tego faktu przez pełnomocnika skarżącego pismem z dnia 22
kwietnia 2010 r., 2/ art. 385 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie i oddalenie
apelacji, pomimo że była ona oczywiście uzasadniona, wobec spełnienia przez
skarżącego przesłanek do przyznania świadczenia przedemerytalnego, 3/ art. 382
k.p.c. przez jego niezastosowanie i nie orzekanie na podstawie całości materiału
zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji i w postępowaniu apelacyjnym, z
którego bezsprzecznie wynikało, że skarżący spełnił wszystkie przesłanki
wymagane do przyznania świadczenia przedemerytalnego, 4/ art. 464 § 1 k.p.c.
przez jego niezastosowanie i nie przekazanie wniosku skarżącego z dnia 15
5
czerwca 2009 r. o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury właściwemu
organowi, zamiast odrzucenia tego wniosku.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest jej
oczywiste uzasadnienie z uwagi na to, że Sąd odmówił przyznania skarżącemu
prawa do świadczenia przedemerytalnego pomimo wykazania i spełnienia
wszystkich przesłanek koniecznych do tego ustalenia. Z pisma organu rentowego z
dnia 10 lutego 2010 r. bezsprzecznie wynika, że długość okresów składkowych,
nieskładkowych i uzupełniających skarżącego wynosi 35 lat, 1 miesiąc i 17 dni, a
przyczyną zaliczenia mu jedynie 34 lata, 9 miesięcy i 4 dni tych okresów były
istotne błędy rachunkowe wykazane przez skarżącego w piśmie z dnia 22 kwietnia
2010 r., których Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę, mimo że niezbędne dowody i
dokumenty na tę okoliczność znajdowały się w aktach sprawy. Sąd drugiej instancji
dowiedział się o nich najpóźniej w dniu 22 kwietnia 2010 r. z pisma pełnomocnika
skarżącego. Tym samym Sąd ten naruszył przepisy wskazane w podstawie skargi.
Skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona także z powodu oczywistego
naruszenia art. 464 § 1 k.p.c. wskutek odrzucenia wniosku skarżącego o
przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury. Wniosek ten nie był w istocie rzeczy
odwołaniem od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 marca 2009 r.,
lecz nowym wnioskiem o przyznanie prawa do wcześniejszej emerytury, który „nie
dotyczy sprawy cywilnej, ale sprawy, która należy do właściwości innych organów
(art. 2 § 3 KPC)” i powinien zostać przekazany właściwemu organowi rentowemu.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i do rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania za wszystkie instancje.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W razie połączenia do jednego rozpoznania odrębnych spraw o świadczenie
przedemerytalne „lub” o emeryturę wstępnie istotne było sprawdzenie
przedmiotowej dopuszczalności skarg kasacyjnych od wyroku Sądu drugiej
instancji, który niejako jednym „sumptem” oddalił apelację zarówno od wyroku Sądu
pierwszej instancji w pkt 1 oddalającym odwołanie od decyzji odmawiającej
przyznania skarżącemu świadczenia przedemerytalnego, jaki i „apelację”, będącą
6
w istocie rzeczy zażaleniem na zawarte w pkt. 2 tego wyroku postanowienie o
odrzuceniu odwołania „w przedmiocie wcześniejszej emerytury”. Tymczasem
sprawa o przyznanie świadczenia przedemerytalnego ma bez wątpienia charakter
majątkowy, co oznacza, że dopuszczalność wniesienia skargi kasacyjnej od
wyroku Sądu drugiej instancji w części oddalającej apelację od wyroku Sądu
pierwszej instancji w pkt 1, oddalającym odwołanie od decyzji o odmowie
przyznania skarżącemu świadczenia przedemerytalnego, wymaga wskazania - w
tej odrębnej autonomicznej sprawie - wartości przedmiotu kasacyjnego zaskarżenia
w wysokości nie niższej niż kwocie dziesięć tysięcy złotych (art. 3982
§ 1 k.p.c.).
Sprawa o majątkowe prawo do świadczenia przedemerytalnego nie jest bowiem
objęta zamkniętym katalogiem spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, w
których skarga kasacyjna wyjątkowo przysługuje bez względu na wartość
przedmiotu zaskarżenia, a którymi w myśl art. 3982
§ 1 in fine k.p.c. są wyłącznie
sprawy o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objecie
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, co oznacza, że w tej kategorii spraw nie
mieści się sprawa o przyznanie świadczenia przedemerytalnego (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2007 r., II UZ 35/07, OSNP
2009 nr 5-6, poz. 83). Skoro pełnomocnik skarżącego wskazała wartość przedmiotu
kasacyjnego zaskarżenia w sprawie o przyznanie świadczenia przedemerytalnego
w kwocie 8.040 zł („12x670 zł wysokości świadczenia przedemerytalnego”), to ze
względu na niższą od dziesięciu tysięcy złotych wartość tego przedmiotu
kasacyjnego zaskarżenia skarga kasacyjna w tej części była przedmiotowo
niedopuszczalna i dlatego została odrzucona na podstawie art. 3986
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 3986
§ 1 in fine k.p.c. W tym zakresie Sąd Najwyższy jedynie
incydentalnie sygnalizuje, że prawo do świadczenia przedemerytalnego wymaga
spełnienia ustawowo wymaganych przesłanek jego nabycia, w tym legitymowania
się wymaganym 35 letnim stażem ubezpieczeniowym, do dnia rozwiązania
stosunku pracy (art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych), a
nie dopiero w późniejszym terminie złożenia przez skarżącego wniosku o
przyznanie tego świadczenia.
Natomiast w sprawie o przyznanie emerytury skarga kasacyjna przysługuje
bez względu na wartość tego przedmiotu kasacyjnego zaskarżenia (art. 3982
§ 1
7
k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie skarga taka przysługiwała na orzeczenie Sądu
Apelacyjnego o oddaleniu „apelacji”, będącej w istocie rzeczy zażaleniem
skarżącego na zawarte w pkt 2 wyroku Sądu pierwszej instancji - postanowienie o
odrzuceniu odwołania skarżącego „w przedmiocie żądania przyznania
wcześniejszej emerytury”. Skarga kasacyjna przysługiwała zatem na podstawie art.
3981
§ 1 k.p.c. na zawarte w zaskarżonym wyroku „oddalenie apelacji” od
postanowienia Sądu drugiej instancji w przedmiocie odrzucenia pozwu (zawartego
w pkt 2 wyroku Sądu pierwszej instancji odrzucenia odwołania „w przedmiocie
żądania przyznania wcześniejszej emerytury”). W tym zakresie skarżący trafnie
utrzymuje, że jego wniosek z 15 czerwca 2009 r., do którego dołączył
zaświadczenie lekarskie o trwałej niezdolności do pracy, był nowym wnioskiem o
przyznanie prawa do emerytury, który nie nie powinien być rozpoznawany na
podstawie art. 29 ust. 1 pkt 2 in principio ustawy o emeryturach i rentach,
wymagającego legitymowania się co najmniej 35-letnim stażem okresów
składkowych i nieskładkowych, (co prawdopodobnie było przedmiotem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego z dnia 20 marca 2009 r.), ale już jako
nowy wniosek oparty na nowej okoliczności, tj. twierdzeniu o „trwałej” niezdolności
ubezpieczonego do pracy. Taki wcześniej nierozpoznany wniosek powinien być
przekazany już przez Sąd pierwszej instancji do rozpoznania i wydania nowej
decyzji organowi rentowemu w określonym terminie (art. 47714
§ 3 k.p.c.) - w celu
zweryfikowania przesłanek wymaganych do nabycia wcześniejszej emerytury z art.
29 ust. 1 pkt 2 in fine ustawy o emeryturach i rentach, który w przypadku uznania
ubezpieczonego za całkowicie niezdolnego do pracy wymaga legitymowania się
jedynie co najmniej 25-letnim stażem ubezpieczeniowym.
Ze względu na niedostateczne, bo „skąpe” i lakoniczne uzasadnienie
zaskarżonego wyroku - Sąd Najwyższy nie miał możliwości dokonania pełnej
kontroli kasacyjnej zaskarżonego rozstrzygnięcia w przedmiocie odrzucenia
odwołania skarżącego z uwagi na jakoby prawomocne negatywne osądzenie jego
prawa do wcześniejszej emerytury wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 20 marca
2009 r., do którego nie sporządzono uzasadnienia. Wszystko to prowadziło do
wydania przez Sąd Najwyższy w tym zakresie orzeczenia kasacyjnego także po,
aby Sąd drugiej instancji szczegółowo zweryfikował zarzut skarżącego popełnienia
8
przez organ rentowy błędu rachunkowego w wyliczeniu okresów składkowych na
poprzedzający wydanie decyzji z dnia 26 maja 2008 r. o odmowie przyznania
prawa do emerytury - dzień 21 lutego 2008 r. (k. 65 a.s.), tj. zarzut dopuszczenia
się błędu w łącznym rachunku (sumie) wszystkich okresów podlegających
uwzględnieniu do wymaganego stażu okresów składkowych, nieskładkowych i
uzupełniających, który wedle wyliczeń pełnomocnik skarżącego przekracza 35 lat
stażu ubezpieczeniowego, bo wynosi 35 lat, 1 miesiąc i 18 dni (k. 69 a.s.). Tego
spornego rachunku okresów stażu ubezpieczeniowego Sąd Apelacyjny nie
sprawdził, poprzestając na wyliczeniach jednej tylko strony (organu rentowego),
bez koniecznego ustosunkowania się do kontestowanego przez skarżącego jako
błędnego wyliczenia organu rentowego, który w piśmie z dnia 10 lutego 2010 r. (65
in fine a.s.) przyznał, że udowodniony staż skarżącego „na podstawie dokumentów
znajdujących się w aktach emerytalnych oraz przedłożonych w Sądzie kserokopii
na dzień zakończenia pobierania zasiłku dla bezrobotnych tj. 08.08.2008 r. wynosi
łącznie 35 lat, 02 miesiące, 21 dni”. Prawidłowość wyliczenia łącznego stażu
ubezpieczeniowego może mieć istotne znaczenie dla przyznania skarżącemu
prawa do emerytury z art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach także
wtedy, gdyby inna sprawa dotycząca tego samego świadczenia była wcześniej
prawomocnie rozstrzygnięta wyrokiem Sądu pierwszej instancji z dnia 20 marca
2009 r., który oddalił odwołanie prawdopodobnie z tej przyczyny, że ówcześnie
ubezpieczony nie udowodnił 35-letniego stażu ubezpieczeniowego. Oznacza to, że
prawomocny wyrok negatywnie osadzający żądanie przyznania emerytury nie
pozbawia ubezpieczonego bezterminowo i „na stałe” prawa do należnej mu ipso
iure emerytury na przyszłość, jeżeli w kolejnym postępowaniu wykaże on, że spełnił
wszystkie ustawowo wymagane przesłanki nabycia emerytury, która może być
ustalona i przyznana już od dnia następnego po uprawomocnieniu się
wcześniejszego orzeczenia. Gdyby nawet sprawdzenie stażu ubezpieczeniowego
nie potwierdziło legitymowania się przez skarżącego co najmniej 35-letnim okresem
ubezpieczenia, to zbadania wymaga nowa okoliczność istotna dla oceny jego
uprawnień emerytalnych wynikająca z zaświadczenia lekarskiego o „trwałej”
niezdolności ubezpieczonego do pracy, która powinna być zweryfikowana z punktu
widzenia wymaganej całkowitej niezdolności do pracy, skoro bez wątpienia
9
legitymuje się on co najmniej 25-letnim stażem ubezpieczeniowym, co jednakże
wymagałoby uprzedniego uzyskania decyzji organu rentowego wydanej na
podstawie art. 29 ust. 1 pkt 2 in fine ustawy o emeryturach i rentach z
uwzględnieniem wymienionej „nowości” faktycznej i dowodowej. Mając powyższe
na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji.