Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 379/10
POSTANOWIENIE
Dnia 4 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku Ewy M. i Zdzisława S.
przy uczestnictwie Gabrieli S. i Adeli S.
o dział spadku i podział majątku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 4 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania Gabrieli S.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 9 grudnia 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie w części dotyczącej
apelacji uczestniczki postępowania Gabrieli S. oraz co do
orzeczenia o kosztach postępowania odwoławczego i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z 10 grudnia 2008 r. – po szczegółowym
ustaleniu składu spadku po Zdzisławie S. – dokonał działu tego spadku (wraz z
jednoczesnym zniesieniem współwłasności ruchomości Zdzisława S. i Gabrieli S.)
między innymi w ten sposób, że określone bliżej w tym postanowieniu składniki
majątku spadkowego, w tym własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu nr 103
przy ulicy C. […] w W., pozostające w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w
W. o wartości 357 575 zł, przyznał na wyłączną własność uczestniczki
postępowania Gabrieli S. oraz zasądził od tej uczestniczki na rzecz
wnioskodawczyni Ewy M. kwotę 185 232,21 zł tytułem spłaty. Tymże
postanowieniem oddalił jednocześnie wnioski o podział majątku dorobkowego
Zdzisława S. i Adeli S., a także majątku dorobkowego Zdzisława S. i Gabrieli S.
Apelacje wnioskodawczyni Ewy M. i uczestniczki postępowania Gabrieli S.
zostały oddalone przez Sąd Okręgowy postanowieniem z 9 grudnia 2009 r. Sąd
Okręgowy przyjął za własne ustalenia faktyczne zawarte w zaskarżonym
postanowieniu, ustosunkowując się natomiast do apelacji uczestniczki
postępowania Gabrieli S., Sąd ten stwierdził, że jest ona pozbawiona podstaw oraz
bliżej wyjaśnił powody przemawiające za trafnością stanowiska Sądu pierwszej
instancji. Sąd Okręgowy uznał, że nieuzasadniony okazał się w szczególności
zarzut błędnego ustalenia, iż położony w W. przy ulicy C. […] lokal mieszkalny nr
103 stanowił składnik majątku odrębnego spadkodawcy Zdzisława S. i w
konsekwencji jako taki wszedł w całości w skład majątku spadkowego. Sąd
Okręgowy podkreślił, że lokal ten, czego nie kwestionowała nawet skarżąca, został
przez spadkodawcę nabyty jeszcze przed zawarciem z nią w 1992 r. związku
małżeńskiego. Wcześniej skarżąca pozostawała ze spadkodawcą w konkubinacie i
w tym okresie zostały przez nich wspólnie nabyte jedynie pewne ruchomości. Tym
samym tylko te składniki były objęte współwłasnością.
Uczestniczka postępowania Gabriela S. wymienione postanowienie Sądu
Okręgowego w części oddalającej jej apelację oraz orzekającej o kosztach
postępowania apelacyjnego i kosztach sądowych zaskarżyła skargą kasacyjną. W
skardze tej powołała się na obie podstawy kasacyjne przewidziane w art. 3983
§ 1
3
k.p.c. Wskazując na naruszenie prawa materialnego zarzuciła uchybienie art. 567 §
1 w zw. z art. 618 § 1 k.p.c. w wyniku ich błędnej wykładni, co doprowadziło do
oddalenia wniosku o zniesienie współwłasności majątku konkubenckiego.
Naruszenie prawa procesowego dotyczyło art. 378 § 1, art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 i art. 686 k.p.c., gdyż Sąd Okręgowy nie odniósł się do zawartego w apelacji
zarzutu, że nie zostały rozliczone poczynione przez skarżącą nakłady na lokal
mieszkalny nr 103, położony przy ulicy C. […] w W. Skarżąca wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia wraz z postanowieniem Sądu pierwszej instancji i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z konfrontacji określonego w skardze kasacyjnej zakresu zaskarżenia
i wniosku kasacyjnego z treścią tej skargi wynika, że aczkolwiek formalnie
skarżąca podważa w całości wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej jej
apelację, to w istocie rzeczy kwestionuje jedynie nieuwzględnienie przez ten Sąd
zagadnienia nakładów dokonanych przez nią na składnik majątku spadkowego w
postaci lokalu mieszkalnego nr 103 przy ulicy C. […] w W., będącego przedmiotem
własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu i pozostającego w zasobach
Spółdzielni Mieszkaniowej „G.” w W. To założenie stanowi punkt wyjścia dalszych
rozważań.
W pierwszej kolejności należy ustosunkować się do zarzutów naruszenia
przepisów postępowania, gdyż dopiero w niekwestionowanym i prawidłowo
ustalonym stanie faktycznym możliwe jest rozważenie zasadności zarzutów
dotyczących naruszenia prawa materialnego. Skarżąca uczestniczka postępowania
w skardze kasacyjnej zarzuca naruszenie art. 378 § 1, art. 328 § 2 w zw. z art. 391
§ 1 i art. 686 k.p.c. Z punktu widzenia kontroli kasacyjnej najistotniejszym zarzutem
jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Stwierdzić zatem należy, że może on być
uzasadniony tylko wówczas, gdy wadliwość uzasadnienia orzeczenia sądu drugiej
instancji uniemożliwia kontrolę kasacyjną (por. przykładowo wyrok Sądu
Najwyższego z 20 lutego 2003 r. I CKN 65/01; wyrok Sądu Najwyższego
4
z 26 listopada 1993 r., III CKN 460/98 i inne). Powstaje pytanie, czy uzasadnienie
kwestionowanego postanowienia rzeczywiście uniemożliwia kontrolę kasacyjną. Na
to pytanie należy udzielić odpowiedzi pozytywnej. Należy bowiem zauważyć, że
sąd drugiej instancji stosuje przepis art. 328 § 2 k.p.c. odpowiednio. Spośród trzech
wariantów pojęcia stosowania odpowiednio (tj. zastosowanie wprost, zastosowanie
z modyfikacjami oraz niezastosowanie danego przepisu) w rozważanej sytuacji
w rachubę wchodzi stosowanie z modyfikacjami. Oznacza to, że uzasadnienie
sądu drugiej instancji wyznacza przede wszystkim zakres zaskarżenia i zarzuty
apelacji. Sąd ten ma więc obowiązek ustosunkowania się do wszystkich zarzutów
przedstawionych przez stronę wnoszącą apelację. Z tego punktu widzenia skarżąca
zasadnie zarzuca, że uzasadnienie kwestionowanego orzeczenia nie spełnia
ustawowego wymagania. Uchybienie Sądu Okręgowego polega mianowicie na
nieustosunkowaniu się do zarzutu związanego z nakładami dokonanymi przez
skarżącą na składnik majątku spadkowego w postaci lokalu mieszkalnego nr 103
przy ulicy C.[…].
Według skarżącej, skoro nakłady te czyniła w czasie pozostawania
w konkubinacie ze spadkodawcą Zdzisławem S., to tym samym błędem Sądu
Okręgowego było także zaaprobowanie stanowiska Sądu pierwszej instancji, że
zgłoszony przez nią wniosek o zniesienie współwłasności „konkubenckiej” podlegał
oddaleniu.
Odnosząc się do tego fragmentu omawianego zarzutu, należy stwierdzić, że
Sąd pierwszej instancji expressis verbis oddalił jedynie wniosek o podział majątku
dorobkowego skarżącej i spadkodawcy (pkt II postanowienia z 10 grudnia 2008 r.).
Sąd ten bowiem przyjął, co zaakceptował Sąd Okręgowy, że w okresie ich
małżeństwa majątek objęty ustawową wspólnością małżeńską nie został
zgromadzony (zob. k. 863). W odniesieniu natomiast do żądania zniesienia
współwłasności Sąd pierwszej instancji w postanowieniu z 10 grudnia 2008 r.
(pkt VI) orzekł w ten sposób, że dokonując działu spadku zniósł jednocześnie
współwłasność ruchomości nabytych przez nich w okresie konkubinatu. W skład
spadku zaliczył natomiast m.in. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu nr 103
przy ulicy C. […] w W., który to składnik przyznał zresztą na wyłączną własność
skarżącej.
5
W związku z takim stanem rzeczy należy podkreślić, że w judykaturze
utrwalony jest pogląd – co trafnie skarżąca zaznacza w skardze kasacyjnej – że
nakłady konkubentów czynione wspólnie w czasie trwania konkubinatu na majątek
jednego z nich powinny być rozliczone według przepisów o zniesieniu
współwłasności (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 1986 r.,
III CZP 79/85, OSN 1987, nr 1, poz. 2).
Wobec takich realiów procesowych sprawy bezprzedmiotowe jest
ustosunkowywanie się przez Sąd Najwyższy do zarzutu naruszenia art. 567 § 1
w zw. z art. 618 § 1 k.p.c. Zajęcie bowiem miarodajnego w tym względzie
stanowiska możliwe byłoby tylko w wypadku uznania, że postępowanie apelacyjne
zostało przeprowadzone w sposób niewadliwy (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 128).
Konkludując, skoro zarzut braku rozstrzygnięcia Sąd Okręgowego co do
nakładów poczynionych przez skarżącą był uzasadniony, to tym samym skarga
kasacyjna podlegała uwzględnieniu.
Z podanych przyczyn, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji.