Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 31/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Barbara Myszka
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z wniosku M. S., G. G. i A. G., następców prawnych A. S.
o stwierdzenie nabycia spadku po S. S.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 18 marca 2011 r.
rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości
od postanowienia Sądu Rejonowego
z dnia 30 stycznia 1978 r.
uchyla zaskarżone postanowienie i umarza postępowanie.
Uzasadnienie
2
Prawomocnym postanowieniem z dnia 30 stycznia 1978 r., sprostowanym i
uzupełnionym postanowieniami z dnia 7 lutego 1978 r. i z dnia 18 lutego 1978 r.,
Sąd Rejonowy stwierdził, że spadek po S. S., zmarłym dnia 12 marca 1951 r.,
nabyli żona A. S. oraz dzieci A. G. i M. S. po 1
/3 części, z tym że udział w majątku
objętym w chwili otwarcia spadku ustawową wspólnością małżeńską dziedziczą
dzieci A. G. i M. S. po połowie.
Postanowieniem z dnia 26 listopada 1980 r., Sąd Rejonowy ponownie orzekł
o nabyciu spadku po S. S., stwierdzając, że nabyli go żona A. S. w 2
/8 częściach
oraz dzieci A. G. i M. S. po 3/8 części z wyłączeniem udziału spadkodawcy w
majątku objętym w chwili jego śmierci wspólnością majątkową małżeńską, który
dziedziczą dzieci spadkodawcy po połowie. Również to postanowienie stało się pra-
womocne.
W dniu 25 stycznia 1982 r. Minister Sprawiedliwości wniósł rewizję
nadzwyczajną od postanowienia z dnia 30 stycznia 1978 r., domagając się jego
uchylenia i umorzenia postępowania. Zarzucił, że istnienie dwu różnych
postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie godzi w powagę
wymiaru sprawiedliwości i narusza interes PRL, a skoro zaskarżone postanowienie
jest merytorycznie wadliwe, to powinno być usunięte z obrotu.
Postanowieniem z dnia 15 kwietnia 1982 r., III CRN 42/82, Sąd Najwyższy
zawiesił postępowanie, gdyż uczestniczka A. S. zmarła.
W dniu 7 stycznia 2011 r. wpłynął wniosek uczestnika M. S. o podjęcie
postępowania, wskazujący, że następcami prawnymi po A. S. są jej dzieci A. G. i
M. S., a następcami po A.G. – zmarłej dnia 28 listopada 1999 r. – jej dzieci G. G.
i A. G. po połowie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu
postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej – Prawo
upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, kodeksu postępowania
3
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.), w sprawie, w której została
wniesiona rewizja nadzwyczajna przed dniem wejścia w życie tej ustawy,
rozpoznanie rewizji następuje według przepisów dotychczasowych. Oznacza to,
że po podjęciu postępowania w niniejszej sprawie w dniu 18 marca 2011 r. mają
zastosowanie – mimo zniesienia systemu rewizyjnego oraz instytucji rewizji
nadzwyczajnej – przepisy prawa procesowego obowiązujące przed wejściem
w życie wymienionej ustawy.
Stosownie do art. 417 k.p.c., od każdego prawomocnego orzeczenia
kończącego postępowanie w sprawie Minister Sprawiedliwości – oraz inne
wymienione w tym przepisie organy mógł złożyć rewizję nadzwyczajną – jeżeli
orzeczenie rażąco naruszało prawo lub interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
(od 1990 r. – Rzeczpospolitej Polskiej). Istnienie dwóch różnych prawomocnych
postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po tej samej osobie niewątpliwie
spełnia tę przesłankę, co Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, wyrażając
jednocześnie zapatrywanie, że w takiej sytuacji uchyleniu ulega orzeczenie
merytorycznie wadliwe, nawet wtedy, gdy jest orzeczeniem późniejszym, wydanym
w reżimie rei iudicatae lub warunkach litispendencji. Zgodnie ze stanowiskiem
Sądu Najwyższego, uchyleniu zaskarżonego postanowienia nie stał także
na przeszkodzie upływ terminu określonego w art. 421 § 2 k.p.c., gdyż istnienie
dwóch prawomocnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym
samym spadkodawcy godzi w obowiązujący porządek prawny oraz powagę
wymiaru sprawiedliwości i tym samym narusza interes Rzeczypospolitej Polskiej
(por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 1997 r., II CKU 56/96,
nie publ.).
Spadkodawca S. S. zmarł w dniu 12 marca 1951 r., nie sporządziwszy
testamentu, jego żona A. S. oraz dzieci A.G. i M. S. nabyli zatem spadek na
podstawie ustawy. W chwili śmierci spadkodawcy obowiązywał art. 22 dekretu z
dnia 8 października 1946 r. – Prawo spadkowe, przewidujący, że pozostały przy
życiu małżonek dziedziczy z ustawy w zbiegu ze zstępnymi małżonka zmarłego –
jedną czwartą część spadku. Przepis ten należy odczytywać łącznie z art. 25
dekretu, wskazującym, że pozostający przy życiu małżonek, który otrzymuje część
4
majątku, podlegającego według obowiązującego małżonków ustroju małżeńskiego
majątkowego podziałowi w przypadku ustania małżeństwa, nie dziedziczy w zbiegu
ze zstępnymi małżonka zmarłego pozostałej części tego majątku. Oznacza to, że
małżonek dziedziczący w zbiegu ze zstępnymi na mocy tego dekretu nie
dziedziczył części majątku zmarłego obejmującej jego udział w majątku wspólnym.
Udział ten dziedziczyły wyłącznie dzieci spadkodawcy w częściach równych.
W tym stanie rzeczy należy uznać, że postanowienie z dnia 26 listopada
1980 r., odpowiadające regułom dziedziczenia ustawowego w chwili śmierci
spadkodawcy, powinno pozostać w obrocie, uchyleniu podlega więc orzeczenie
wydane wcześniej, zaskarżone skutecznie rewizją nadzwyczajną Ministra
Sprawiedliwości.
Z tych względów orzeczono, jak na wstępie (art. 422 § 1 k.p.c. w związku
z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 1 marca 1996 r.).
jz