Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 477/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 marca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa „E. – Agencja Celna” Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością
przeciwko D. K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 25 marca 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego […]
z dnia 26 marca 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w dniu 5 grudnia 2008 r. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu
upominawczym, uwzględniający powództwo E. Agencji Celnej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością przeciwko D. K. o zapłatę kwoty 99.339,80 zł wraz
z ustawowymi odsetkami, a po wniesieniu przez pozwaną sprzeciwu powództwo to
oddalił wyrokiem z dnia 13 października 2009 r.
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka w ramach działalności gospodarczej
w latach 2007-2008 wykonywała na rzecz pozwanej usługi spedycyjne. Pozwana
nie uregulowała należności za prawidłowo wykonane usługi objęte pięcioma
fakturami VAT z terminami płatności: 16 marca 2007 r., 17 marca 2007 r., 9 maja
2007 r., 9 czerwca 2007 r. i 12 czerwca 2007 r. W chwili wniesienia pozwu, tj.
w dniu 27 listopada 2008 r., roszczenia o zapłatę tych należności były
przedawnione, gdyż – zgodnie z art. 803 k.c. – roszczenia z umowy spedycji
przedawniają się z upływem roku.
Sąd Rejonowy uznał, że oświadczenie powódki z dnia 17 grudnia 2007 r.
o skorzystaniu z prawa zastawu, złożone w odpowiedzi na sprzeciw, było –
w świetle art. 47912
§ 1 k.p.c. – spóźnione. Nie mogłoby ono wywrzeć
zamierzonego skutku również w dniu 17 grudnia 2007 r., ponieważ w dacie tej
roszczenia dochodzone pozwem były już przedawnione i art. 317 k.c. nie ma do
nich zastosowania.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 marca 2010 r. oddalił apelację powódki
od wyroku Sądu Rejonowego. Podzielił w całej rozciągłości przyjęte za podstawę
zaskarżonego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną. Podkreślił, że art.
317 k.c. ma zastosowanie tylko w sytuacji, w której już po ustanowieniu zastawu
dochodzi do przedawnienia wierzytelności zabezpieczonej.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c. powódka wniosła o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania, podnosząc zarzuty naruszenia
art. 802 § 1 i art. 317 k.c. przez ich błędną wykładnię oraz - mającą wpływ na wynik
sprawy - obrazę art. 47912
§ 1 i art. 319 k.p.c.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych wynika bezspornie, że
dochodzone przez powódkę roszczenia obejmują wynagrodzenie za usługi
spedycyjne wykonane na rzecz pozwanej na jej zlecenie. Zgodnie z art. 802 § 1
k.c., dla zabezpieczenia takich roszczeń przysługuje spedytorowi ustawowe prawo
zastawu na przesyłce, dopóki przesyłka znajduje się u niego lub u osoby, która ją
dzierży w jego imieniu, albo dopóki może nią rozporządzać z pomocą dokumentów.
Do zastawu, który powstaje z mocy ustawy, stosuje się odpowiednio – co wynika
z art. 326 k.c. – przepisy rozdziału I działu IV kodeksu cywilnego o zastawie na
rzeczach ruchomych (art. 306 i nast. k.c.). W świetle wyrażonej w art. 306 k.c.
zasady akcesoryjności zastawu, nie ulega wątpliwości, że prawo zastawu
przewidziane w art. 802 k.c. powstaje z chwilą powstania po stronie spedytora
roszczenia, które zastaw ten zabezpiecza. Uprawnienie spedytora do zaspokojenia
z przedmiotu zastawu powstaje niezależnie od woli stron i trwa do chwili, kiedy
przesyłka znajduje się u niego lub osoby, która dzierży ja w jego imieniu, albo
dopóki może rozporządzać nią za pomocą dokumentów.
Z unormowań powyższych wynika, że prawo zastawu zabezpieczające
roszczenia dochodzone przez powódkę – wbrew stanowisku Sądu Okręgowego –
powstało zanim roszczenia te się przedawniły. Zgodnie zaś z art. 317 k.c.,
przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia
zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążanej, z wyłączeniem
roszczeń o odsetki lub inne świadczenia uboczne.
Przytoczony przez Sąd Okręgowy pogląd, zgodnie z którym wierzytelności
przedawnione nie mogą być zabezpieczone zastawem, nie ma zatem w sprawie
istotnego znaczenia. Nieuprawnione jest również zapatrywanie tego Sądu, że
warunkiem powstania prawa zastawu ustawowego jest złożenie przez zastawnika
oświadczenia o skorzystaniu z tego prawa. Wychodząc ze wskazanych wyżej
błędnych założeń, Sąd Okręgowy – jak trafnie podniosła skarżąca – naruszył
powołane w skardze kasacyjnej przepisy prawa materialnego.
Prawidłowa ocena zasadności roszczeń dochodzonych przez powódkę
wymaga ich rozważenia – wobec zgłoszenia przez pozwaną zarzutu przedawnienia
4
– w płaszczyźnie art. 802 i art. 317 k.c., z uwzględnieniem wskazanej wyżej
wykładni tych przepisów. Niezbędne jest w tym kontekście odniesienie do
przesłanek wyznaczających wygaśnięcie prawa zastawu ustawowego
przysługującego spedytorowi, określonych w art. 802 § 1 in fine k.p.c. Kwestia ta
pozostała jednak poza zakresem rozważań Sądu Okręgowego. W przypadku
ustalenia, że zastaw ten mimo przedawnienia zabezpieczonych nim roszczeń nie
wygasł, rozstrzygnięcie uwzględniające powództwo powinno zawierać – jak trafnie
podniosła skarżąca – zastrzeżenie na rzecz pozwanej prawa powoływania się
w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności,
o którym mowa w art. 319 k.p.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł,
jak w sentencji.
md