Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 351/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Roman Kuczyński
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania B. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 22 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 marca 2010 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Apelacyjnego) na rzecz
adwokata K. W. tytułem nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym kwotę 120 zł
(sto dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podatku od
towarów i usług, przewidzianą dla tych czynności.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24
marca 2010 r. oddalił apelację ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego z dnia
7 sierpnia 2009 r., oddalającego odwołanie B. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych odmawiającej prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z
tytułu pracy w warunkach szczególnych.
Sąd odwoławczy przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione w
postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, według których ubezpieczona
udokumentowała łącznie 19 lat, 3 miesiące i 10 dni okresów składkowych oraz 5
lat, 9 miesięcy i 25 dni okresów nieskładkowych, w tym zaliczonych przez organ
rentowy jako praca w warunkach szczególnych zostało 14 lat, 3 miesiące i 5 dni
zatrudnienia w Fabryce Obuwia od 2 listopada 1981 r. do 15 września 1996 r., z
którego to okresu wyłączono okresy pobierania zasiłku chorobowego w łącznym
rozmiarze 7 miesięcy i 12 dni. Sporny między stronami co do możliwości uznania
za pracę w warunkach szczególnych był okres pracy ubezpieczonej w Fabryce
Obuwia od 19 września 1978 r. do 1 sierpnia 1979 r., w którym była ona
zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze robotnika magazynu.
W magazynie tym nie przechowywano żadnych chemikaliów i barwników, bo
substancje potrzebne do klejenia i natłuszczania obuwia znajdowały się na
wydziałach, a nie w magazynach. W fabryce nie korzystano z barwników i
chemikaliów stosowanych przy garbowaniu i wykańczaniu skór, bowiem do
zakładu przychodziły skóry gotowe już do produkcji obuwia.
Sąd drugiej instancji zaakceptował też ocenę prawną Sądu Okręgowego, że
ubezpieczona nie wykazała co najmniej 15 – letniego okresu pracy w warunkach
szczególnych, wobec czego nie spełniła jednej z przesłanek niezbędnych po myśli
art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.; dalej jako „ustawa emerytalna”) do nabycia prawa do emerytury w wieku
obniżonym. Według Sądu Apelacyjnego, biorąc pod uwagę to, że ubezpieczona w
spornym okresie była zatrudniona w przemyśle lekkim, pracą w warunkach
szczególnych mogło być wyłącznie zatrudnienie przy produkcji spodów
obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejeniu i powlekaniu tkanin
3
obuwniczych (Wykaz A, Dział VII, pkt 12 załącznika do rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej jako „rozporządzenie”). Stosownie do zarządzenia Nr 7
Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac
wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w
zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, pracą w szczególnych
warunkach była tylko taka praca robotnika magazynowego, która była
zatrudnieniem przy barwnikach i chemikaliach przy produkcji spodów obuwniczych
ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejeniu i powlekaniu tkanin obuwniczych
(Dział VII, pkt 12, ppkt 8). W okresie od 19 września 1978 r. do 1 sierpnia 1979 r.
ubezpieczona wykonywała pracę związaną z produkcją spodów obuwniczych ze
skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejeniem i powlekaniem tkanin
obuwniczych na stanowisku robotnika magazynowego, nie będąc jednak
zatrudnioną przy barwnikach i chemikaliach, co wyklucza uwzględnienie spornego
okresu do wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wywiodła ubezpieczona,
reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, zarzucając naruszenie art. 32 ust. 1
i 2 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy emerytalnej przez ich niezastosowanie oraz §
4 ust. 1 rozporządzenia w związku z przepisami Działu VII Wykazu A załącznika do
rozporządzenia, przez ich niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię, które to
uchybienia polegały na uznaniu, że praca w fabryce obuwia na stanowisku
robotnika magazynu, w którym składowano sztuczne skóry do produkcji obuwia, nie
stanowi pracy w warunkach szczególnych i uznaniu, że jedynie praca robotnika
magazynowego zatrudnionego przy barwnikach i chemikaliach stanowi taką pracę.
Opierając skargę na takich podstawach, skarżąca wniosła o uchylenie
wyroku Sądu Apelacyjnego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego
rozpoznania, ewentualnie o orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę decyzji
organu rentowego odmawiającej ubezpieczonej prawa do emerytury.
Pełnomocnik reprezentujący skarżącą w postępowaniu kasacyjnym z urzędu
wniósł nadto o przyznanie od Skarbu Państwa niepokrytych przez ubezpieczoną
kosztów zastępstwa procesowego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 32 ust. 1 w związku z art. 46 ustawy emerytalnej,
ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia
1969 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3 art. 32 ustawy,
zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy
emerytalnej. W myśl ust. 2 art. 32 ustawy emerytalnej, dla celów ustalenia
uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne i otoczenia. Natomiast stosownie do ust. 4 art. 32, wiek
emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na
podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do
emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP 2002 nr 10, poz. 243)
wskazał jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe" tylko niektóre przepisy
rozporządzenia, wyłączając dalsze obowiązywanie tych, które zawierały
upoważnienie dla ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych
związków spółdzielczych do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im
zakładach pracy. Stwierdził, że odesłanie do wykazów obejmujących świadczenie
pracy w warunkach szczególnych nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1
ust. 2-3 rozporządzenia. To pozwala na wniosek, że ustanowione przed dniem
wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach przepisy, o których mowa w
odesłaniu, to tylko przepisy rozporządzenia, a wśród nich § 2 ust. 1 stanowiący, iż
okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w
rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
obowiązującym na danym stanowisku pracy, § 4-8a określające wiek emerytalny i
staż wymagany od pracowników wykonujących prace wyszczególnione w
wykazach A i B stanowiących załącznik do rozporządzenia oraz właśnie te wykazy.
Nasuwa się zatem wniosek, że upadek kompetencji do tworzenia wykazów
5
obejmujących stanowiska, na których świadczona jest praca w szczególnych
warunkach, pozbawił mocy akty niższego rzędu, wydane na poziomie resortowym,
zawierające wykazy prac w szczególnych warunkach wykonywanych w
poszczególnych zakładach.
Określenie rodzajów prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie
których przysługuje prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny,
powierzone zostało w art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) Radzie
Ministrów, z czego wypływa wniosek, że upoważnienie wynikające z § 2 ust. 2 tego
rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów
wykraczających poza regulację rozporządzenia, lecz obejmowało tylko ustalenie
przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych
związków spółdzielczych (w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych) w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na
których są wykonywane prace w szczególnych warunkach. Tylko w granicach i na
podstawie rozporządzenia wymienione podmioty mogły wskazać, na których
stanowiskach w podległych im zakładach pracy wykonywane są prace
wyszczególnione w wykazach - załącznikach do rozporządzenia jako prace w
szczególnych warunkach, nigdy zaś ustanawiać wykazy nowych stanowisk pracy
jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Wykazy resortowe mają
zatem charakter informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający. Taki wykaz
resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska
pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym
załącznik do rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje
się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie
jedynie w sferze dowodowej. Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu
centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem
Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach
pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych
warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w
istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego
stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń
6
faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247).
Reasumując, dla określenia, czy praca była wykonywana przez
ubezpieczonego w warunkach szczególnych podstawowe znaczenia mają wykazy
zawarte w załączniku A do rozporządzenia, czyli jak wskazał Sąd Apelacyjny,
biorąc pod uwagę charakter zatrudnienia ubezpieczonej w spornym okresie, pracą
w szczególnych warunkach mogłaby być wyłącznie praca przy produkcji spodów
obuwniczych ze skóry, gumy i tworzyw sztucznych oraz klejeniu i powlekaniu tkanin
obuwniczych (Dział VII, pkt 12), których to czynności bezsprzecznie nie wykonuje
robotnik magazynowy, niezależnie od tego, czy w magazynie składowane są
barwniki i chemikalia. Wymienienie stanowiska pracy robotnika magazynowego
przy barwnikach i chemikaliach wyłącznie w akcie resortowym (zarządzeniu Nr 7
Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lica 1987 r.), bez
jakiegokolwiek odniesienia do stanowisk pracy wykonywanej w szczególnych
warunkach ujętych w jednym z działów wykazu A - załącznika do rozporządzenia –
oznacza bowiem, że prace te nie są pracami, o których mowa w art. 32 ust. 2
ustawy emerytalnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2010 r., II UK
188/09, LEX nr 590237).
Z tych względów stanowisko Sądu odwoławczego, według którego w
spornym okresie skarżąca nie wykonywała pracy w warunkach szczególnych, jest
prawidłowe, a zarzuty skargi kasacyjnej należy uznać za nieusprawiedliwione.
Mając to na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).