Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 188/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Piotra M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 stycznia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 15 stycznia 2009 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W. oddalił apelację Piotra M. od wyroku Sądu
Okręgowego w L. z dnia 17 września 2008 r., oddającego jego odwołanie od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie odmowy prawa do
2
emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sąd drugiej
instancji przejął ustalenia Sądu Okręgowego, że ubezpieczony wykonywał pracę w
szczególnych warunkach tylko w niespornym okresie 5 lat 4 miesięcy i 28 dni, od
dnia 1 czerwca 1991 r. do dnia 31 grudnia 1996 r., kiedy pracował na stanowisku
ślusarza-spawacza w KGHM „Polska Miedź" S.A. Oddział Huta Miedzi „G.”.
Stwierdził, że wskazywana przez skarżącego praca, wykonywana w tych samych
warunkach, lecz po reorganizacji pracodawcy - od dnia 1 stycznia 1997 r. do dnia
29 stycznia 2004 r. w Przedsiębiorstwie Remontowo Budowlanym "R." spółka z o.
o. w G., od dnia 30 stycznia 2004 r. do dnia 28 kwietnia 2004 r. w
Przedsiębiorstwie Remontowo-Montażowym „U.” spółka z o. o. w G., a od 29
kwietnia 2004 r. po zmianie nazwy, nadal w „R." spółka z o.o. na stanowiskach
ślusarz-spawacz i monter-spawacz nie została wymieniona w dziale IV wykazu B
załącznika do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).
Wprawdzie skarżący powoływał się na zarządzenie nr 28 Ministra Przemysłu z
dnia 8 grudnia 1988 r. zmieniające zarządzenie Ministra Hutnictwa i Przemysłu
Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. przez dodanie po pozycji 27 słów „prace
wykonywane bezpośrednio przy produkcji miedzi w zakładach Huta Miedzi „G." i
Huta Miedzi „L." oraz dodaniu pozycji 28 wymieniającej „pracowników
zatrudnionych stale i bezpośrednio przy produkcji miedzi", lecz Sąd Apelacyjny,
uwzględniając stan faktyczny niewadliwie ustalony przez Sąd pierwszej instancji,
stwierdził, że skarżący nie wykonywał żadnych czynności bezpośrednio przy
produkcji miedzi, a jedynie wykonywał prace remontowe związane z tą produkcją.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego obejmująca wyrok Sądu Apelacyjnego w
całości i zawierająca wniosek o uchylenie tego wyroku oraz wyroku Sądu
Okręgowego w L. i przekazanie sprawy temu Sądowi do rozpoznania, została
oparta na obydwu podstawach kasacyjnych. Skarżący zarzucił naruszenie art. 32
ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
przez pominięcie go przy rozstrzyganiu sprawy, „błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie” § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
3
szczególnym charakterze przez uznanie, że w spółce „R.", która powstała w
wyniku reorganizacji i wyodrębnienia wydziałów remontowych KGHM Polska
Miedź S.A., Oddział Huta Miedzi G. nie mogą być stosowane wykazy stanowisk
pracy sporządzone na podstawie zarządzenia Nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu
Maszynowego w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy
resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego, zmienionego Zarządzeniem Nr 28
Ministra Przemysłu z dnia 8 grudnia 1988 r., § 2 ust. 2 tego rozporządzenia przez
nieuznanie okresów pracy potwierdzonych przez pracodawcę na podstawie
obowiązującego w Spółce „R." wykazu stanowisk pracy w szczególnym
charakterze, § 8 rozporządzenia przez uznanie, że w wieku 55 lat nie spełnił
warunków emerytalnych. Skarżący wskazał także na naruszenie art. 2 i 32
Konstytucji oraz art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez ich
nieuwzględnienie.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej skarżący podniósł naruszenie art.
233 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie swobodnej oceny dowodów
przez nieuwzględnienie dowodów z zeznań świadków, charakterystyki stanowiska
pracy i wykazu prac w szczególnych warunkach obowiązującego w spółce „R.".
W uzasadnieniu podstawy naruszenia prawa materialnego skarżący
wskazał na sprzeczność zaskarżonego wyroku z orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r. (P 17/03, OTK-A Nr 6, poz. 57) oraz
uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 r. (III ZP 30/01, OSNAPUS
2002 nr 10, poz. 243). Podniósł, że dla oceny charakteru zatrudnienia w spornym
okresie nie ma znaczenia status i forma podmiotu zatrudniającego, tym bardziej że
zmiana pracodawców była wynikiem zmian struktury organizacyjnej pracodawcy i
wyodrębnienia z niej nowych jednostek. Powołał się na obowiązujący w spółce „R."
wykaz stanowisk pracy w warunkach szczególnych ustalony na podstawie
dotychczasowych przepisów, w którym zostały ujęte stanowiska ślusarz-spawacz
oraz monter-spawacz i podniósł, że Sąd nietrafnie uznał, iż zarządzenia resortowe
i wykazy zakładowe stanowisk pracy w szczególnych warunkach nie mogą
wykraczać poza wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach
wymienione w załącznikach A i B do rozporządzenia Rady Ministrów. Podkreślił,
4
że nie jest istotna nazwa stanowiska, lecz rodzaj pracy wykonywanej ze znaczną
szkodliwością dla zdrowia i wskazał, że stale i w pełnym wymiarze wykonywał
prace remontowe w warunkach szkodliwych na wydziałach związanej
bezpośrednio z produkcją miedzi w Hucie Miedzi G. I i II. Zwrócił przy tym uwagę
na sprzeczność między odmową uznania za pracę w warunkach szczególnych
pracy ślusarza-spawacza świadczonej po dniu 1 stycznia 1997 r. i uznaniem takiej
samej w Hucie Miedzi „G.”, ponieważ takie stanowiska także nie występują w
dziale III Wykazu B załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r.
Skarżący wskazał, że w uchwale z 10 marca 1984 r. (III UZP 6/84) Sąd
Najwyższy stwierdził, iż okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze mogą być ustalane w postępowaniu odwoławczym także
innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy,
tymczasem sądy obydwu instancji pominęły dowody z zeznań świadków oraz
dokumentów wystawionych powodowi, potwierdzających pracę w warunkach
szczególnych.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zarzuty skargi kasacyjnej sformułowane w ramach drugiej podstawy należy
a limine pominąć w zakresie, w którym odnoszą się do „przekroczenia granic
swobodnej oceny dowodów”. Oparcie skargi kasacyjnej na takich zarzutach jest
niedopuszczalne (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Bezprzedmiotowe natomiast jest
powoływanie się na w uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r. (III UZP
6/84, niepublikowana) i wyrażony w niej pogląd, że okresy zatrudnienia w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane w
postępowaniu odwoławczym także innymi środkami dowodowymi niż dowód z
zaświadczenia zakładu pracy, skoro skarżący przedstawił zaświadczenie „R.”,
spółki z o.o. z dnia 20 października i 12 listopada 2007 r. przewidziane w § 2 ust. 2
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Z poświadczenia w tym
5
dokumencie faktu wykonywania od dnia 1 stycznia 1997 r. pracy na stanowiskach
ślusarza-spawacza i montera-spawacza i określenia ich jako prac wykonywanych
w szczególnych warunkach, z powołaniem się na wymienienie tych stanowisk w
załączniku nr 2, wykazie B do zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 8 grudnia
1988 r. zmieniającego zarządzenie Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z
dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są
prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach
pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz.Urz. MHiPM nr 1-3, poz. 1),
skarżący nie może jednak wywodzić żadnych skutków prawnych.
Wymienienie przytoczonych stanowisk pracy wyłącznie w tym akcie
resortowym, bez jakiegokolwiek odniesienia do stanowisk pracy wykonywanej w
szczególnych warunkach ujętych w jednym z działów wykazu B - załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, oznacza, że prace te nie są pracami, o których mowa w
art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach. W art. 32 ust. 1 ustawy przewidziano
prawo do emerytury w odpowiednio niższym wieku dla osób urodzonych przed
dniem 1 stycznia 1949 r., które legitymują się odpowiednim stażem pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a w ust. 4 postanowiono,
że ich wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki emerytalne
ustalane są na podstawie przepisów dotychczasowych.
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 lutego 2002 r., III ZP 30/01 (OSNP
2002 nr 10, poz. 243), wskazał jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe”
tylko niektóre przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach, wyłączając dalsze obowiązywanie tych, które zawierały upoważnienie
dla ministrów, kierowników urzędów centralnych i centralnych związków
spółdzielczych do ustalenia wykazu stanowisk pracy w podległych im zakładach
pracy. Stwierdził, że odesłanie do wykazów obejmujących świadczenie pracy w
warunkach szczególnych nie obejmuje przepisów kompetencyjnych § 1 ust. 2-3
rozporządzenia. To pozwala na wniosek, że ustanowione przed dniem wejścia w
życie ustawy o emeryturach i rentach przepisy o których mowa w odesłaniu, to
6
tylko przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., a wśród nich
§ 2 ust. 1 stanowiący, iż okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na
zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i
w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, § 4-
8a określające wiek emerytalny i staż wymagany od pracowników wykonujących
prace wyszczególnione w wykazach A i B stanowiących załącznik do
rozporządzenia oraz właśnie te wykazy. Nasuwa się zatem wniosek, że upadek
kompetencji do tworzenia wykazów obejmujących stanowiska, na których
świadczona jest praca w szczególnych warunkach, pozbawił mocy akty niższego
rzędu, wydane na poziomie resortowym, zawierające wykazy prac w szczególnych
warunkach wykonywanych w poszczególnych zakładach.
Określenie rodzajów prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie
których przysługuje prawo do emerytury w wieku niższym niż powszechny,
powierzone zostało w art. 55 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) Radzie
Ministrów, z czego wypływa wniosek, że upoważnienie wynikające z § 2 ust. 2 tego
rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów
wykraczających poza regulację rozporządzenia, lecz obejmowało tylko ustalenie
przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych
związków spółdzielczych (w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych) w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na
których są wykonywane prace w szczególnych warunkach. Tylko w granicach i na
podstawie rozporządzenia wymienione podmioty mogły wskazać, na których
stanowiskach w podległych im zakładach pracy wykonywane są prace
wyszczególnione w wykazach – załącznikach do rozporządzenia jako prace w
szczególnych warunkach, nigdy zaś ustanawiać wykazy nowych stanowisk pracy
jako pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.
Tak więc wymienienie prac spawalniczych przy konserwacji i remontach
pieców hutniczych – mimo że są niewątpliwie pracami o znacznej szkodliwości dla
zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagającymi wysokiej
sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia
7
wyłącznie w akcie niższego rzędu (zarządzeniu Ministra), którego treść wykracza
poza upoważnienie i pozostaje bez związku z jego przepisami, traktowanymi jako
„przepisy dotychczasowe” – nie wywołuje skutków przewidzianych w art. 32 ust. 1
ustawy, zastrzeżonych dla rozporządzenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
24 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392, z dnia 23 listopada
2004 r., I UK 15/04, OSNP 2005 nr 11, poz. 161, z dnia 13 listopada 2008 r., II UK
88/08 i z dnia 10 lutego 2009 r., II UK 199/08, niepublikowane).
W konsekwencji bezzasadny jest wniosek skarżącego sprowadzony do tezy,
że wykonywanie pracy na stanowiskach niewymienionych w załącznikach do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., a tylko w wykazach
resortowych, jest wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa
w art. 32 ustawy. Wytknięcie naruszenia art. 382 k.p.c. jest nietrafne, gdyż
ewentualna obraza tego przepisu nie miała i nie mogła mieć wpływu na wynik
sprawy.
Oczywiście trafny jest natomiast pogląd, że dla oceny zatrudnienia w
spornym okresie, jako pracy w szczególnych warunkach, nie ma znaczenia status i
forma organizacyjna podmiotu zatrudniającego; zastrzeżenie, że za pracę w
szczególnych warunkach uznaje się pracę wykonywaną „w podmiotach, w których
obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów
dotychczasowych”, zostało pozbawione mocy prawnej wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 14 czerwca 2004 r., P 17/03 (OTK-A 2004 nr 6, poz. 57 i
Dz.U. Nr 144, poz. 1530), którym jednak jednocześnie uznany za niezgodny z art.
2 i 32 Konstytucji i derogowany został art. 32 ust. 4a ustawy o emeryturach i
rentach, wprowadzony ustawą z dnia 27 marca 2003 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 56, poz. 498), uwzględniający szczególną sytuację
skarżącego, który wykonywał taką samą pracę, w tym samym miejscu, lecz u
różnych pracodawców zmieniających się tyko wskutek zmian ich struktury
organizacyjnej i wyodrębnienia z niej nowych jednostek.
Uwzględniając te okoliczności, Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną (art.
39814
k.p.c.).