Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 574/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 1 czerwca 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Janiny i Magdaleny N.
przeciwko Przedsiębiorstwu Wielobranżowemu P. i in.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 1 czerwca 2011 r.,
skargi kasacyjnej powódek
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 7 października 2009 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od Janiny i Magdaleny N. na rzecz Heleny Ł. i
Rafała J. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł oraz na
rzecz Ilony S. i Anny B. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset)
zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Janina i Magdalena N. po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa
skierowanego przeciwko Przedsiębiorstwu Wielobranżowemu P. Sp. z o.o. oraz
pozostałym pozwanym wnosiły o uzgodnienie stanu prawnego księgi wieczystej
/.../ prowadzonej dla nieruchomości składającej się z działki nr 3/7 w S. przy ul. D.,
2
przez wpisanie udziału powódek w wysokości 2897/10000 w częściach 11/16 na
rzecz Janiny N. i 5/16 na rzecz Magdaleny N. oraz uzgodnienie stanu prawnego
księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości składającej się z dwóch działek nr
3/6 i nr 3/8 przy ul. D., przez wpisanie w dziale II tej księgi prawa własności na
rzecz Janiny N. w udziale 11/16 części oraz na rzecz Magdaleny N. w udziale 5/16
części.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 28 listopada 2008 r. powództwo, którym
objęte zostały te żądania oddalił, a wniesioną od tego wyroku apelację Sąd
Okręgowy oddalił wyrokiem z dnia 7 października 2009 r.
Według dokonanych ustaleń Janina i Magdalena N. były
współwłaścicielkami, składającej się z działek nr 8 i 3/3, nieruchomości położonej
przy ul. D., dla której Sąd Rejonowy prowadził księgę wieczystą KW /.../. Działka nr
3/3 została podzielona na działki nr 3/4 i 3/5. Umową z dnia 16 listopada 1999 r.
powódki sprzedały działkę nr 3/4 pozwanemu Przedsiębiorstwu „P”.
Współwłaścicielami tej nieruchomości, dla której założono księgę wieczystą /.../ ,
stali się - w następstwie kolejnych czynności rozporządzających dokonywanych
przez to Przedsiębiorstwo – także pozostali pozwani.
Sąd Apelacyjny prawomocnym wyrokiem z dnia 22 października 2002 r.
ustalił nieważność umowy sprzedaży z dnia 16 listopada 1999 r., na podstawie
której powódki przeniosły na rzecz pozwanego Przedsiębiorstwa własność działki
nr 3/4 przy ul. D.
W sprawie o zniesienie współwłasności (3496/02), której uczestnikami byli
pozwani z niniejszej sprawy Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 17 lutego 2003
r. zniósł współwłasność nieruchomości stanowiącej działkę nr 3/4 przy ul. D. w ten
sposób, że dokonał jej podziału na trzy działki: działkę nr 3/6 i działkę 3/8, które
przyznał pozwanemu Przedsiębiorstwu oraz działkę nr 3/7, którą przyznał na
współwłasność pozwanemu Przedsiębiorstwu oraz szczegółowo wymienionym
uczestnikom tego postępowania w odpowiednich udziałach (osobom fizycznym,
które są pozwanymi w niniejszej sprawie), a ponadto w budynku mieszkalnym
wybudowanym na tej działce ustanowił odrębną własność 18 lokali mieszkalnych,
3
które przyznał na własność wskazanym w postanowieniu uczestnikom tamtego
postępowania.
Prawomocnym wyrokiem z dnia 6 stycznia 2003 r. Sąd Okręgowy w sprawie
955/02 zobowiązał pozwane Przedsiębiorstwo, aby ustanowiło na rzecz Heleny Ł. –
uczestniczki postępowania w sprawie 3496/02 o zniesienie współwłasności, wobec
której zostało ono umorzone - prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr 8
w budynku wybudowanym na działce nr 3/4 przy ul. D., a następnie przeniosło na
nią to prawo wraz z odpowiednim udziałem we własności działki i własności części
wspólnych budynku oraz urządzeń.
Powódki nie brały udziału w postępowaniu 3496/02 o zniesienie
współwłasności. Postanowieniem z dnia 26 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy
odrzucił ich skargę o wznowienie postępowania jako spóźnioną, a Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 11 marca 2008 r. oddalił ich zażalenie na postanowienie w
przedmiocie odrzucenia skargi.
Księga wieczysta /.../ prowadzona jest dla nieruchomości składającej się z
działek nr 3/6 i 3/8, natomiast dla nieruchomości stanowiącej działkę 3/7
prowadzona jest księga wieczysta /.../. W dziale II obu ksiąg jako właściciel wpisane
jest pozwane Przedsiębiorstwo, a podstawę wpisu prawa własności stanowi umowa
sprzedaży z dnia 16 listopada 1999 r. W dziale III księgi wieczystej /.../ ujawnione
są roszczenia o ustanowienie odrębnej własności i sprzedaży lokali mieszkalnych
osób, które były uczestnikami postępowania 3496/02 o zniesienie współwłasności.
Podstawę wpisów roszczeń stanowią umowy przedwstępne sprzedaży lokali
zawarte między tymi osobami a pozwanym Przedsiębiorstwem.
Sądy obu instancji, powołując się na związanie - wynikające z art.365 k.p.c. -
prawomocnym postanowieniem z dnia 17 lutego 2003 r. o zniesieniu
współwłasności, które ukształtowało nowy stan prawny, uznały, że nie było podstaw
do uwzględnienia powództwa.
Wyrok Sądu Okręgowego powódki zaskarżyły skargą kasacyjną, w której
zarzuciły naruszenie: art. 365 § 1 k.p.c. oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca
1982 o księgach wieczystych i hipotece (dalej: „u.k.w.h.”) polegające na błędnym
przyjęciu, iż z uwagi na moc wiążącą postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 17
4
lutego 2003 r. o zniesieniu współwłasności nie jest możliwe usuniecie niezgodności
treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym w trybie art. 10 u.k.w h..;
art. 618 § 1 i 2 k.p.c. polegające na błędnym przyjęciu, że w toku postępowania o
zniesienie współwłasności zapadło kształtujące prawo orzeczenie dotyczące prawa
własności powódek; art. 378 § 1 oraz 382 k.p.c. polegające na pominięciu zarzutu
apelacji dotyczącego błędnego zastosowania art. 618 § 1 i 2 k.p.c.; art. 21 ust. 1 i 2
Konstytucji RP poprzez orzeczenie o nieistnieniu prawa własności powódek bez
słusznego odszkodowania. W konkluzji wniosły o uchylenie w całości zaskarżonego
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy trafnie wywiódł, że skoro po wydaniu wyroku z dnia 22
października 2002 r. stwierdzającego nieważność umowy sprzedaży z dnia
16 listopada 1999 r., wydane zostało prawomocne postanowienie z dnia 17 lutego
2003 r. o zniesieniu współwłasności, to ono ukształtowało nowy stan prawny,
odmienny w stosunku do stanu prawnego wynikającego z wyroku z dnia 22
października 2002 r.
Prawomocnym postanowieniem o zniesieniu współwłasności, stanowiącym
podstawę wpisu w rozumieniu art. 31 u.k.w.h. związany był nie tylko sąd
w postępowaniu wieczystoksięgowym, ale także sąd rozpoznający sprawę
o uzgodnienie stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.
Wynika to z art. 365 k.p.c., stanowiącego, że orzeczenia prawomocne wiążą nie
tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy. Dopóki więc
orzeczenie sądowe, stanowiące podstawę wpisu do księgi wieczystej nie zostanie
wzruszone, dopóty stan prawny ujawniony w księdze wieczystej na podstawie
takiego orzeczenia jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy. Postanowienie
z dnia 17 lutego 2003 r. o zniesieniu współwłasności, ze względu na jego moc
wiążącą, nie mogło zatem być nie uwzględnione przez ten Sąd Okręgowy.
Sąd ten, oddalając apelację od wyroku oddalającego powództwo nie naruszył więc
ani art. 365 k.p.c. przez jego zastosowanie, ani art. 10 u.k.w.h. przez jego
niezastosowanie.
5
Rozpoznając powództwo o uzgodnienie stanu prawnego księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym Sądy obu instancji nie mogły naruszyć art. 618
k.p.c., który ma zastosowanie w postępowaniu o zniesienie współwłasności.
Przepisy § 1 i 2 art. 618 k.p.c. określają zakres kognicji sądu w sprawach
o zniesienie współwłasności oraz wskazują jaki wpływ na inne sprawy (spory)
wyczerpująco podane w § 1 art. 618 k.p.c. ma wszczęcie postępowania
o zniesienie współwłasności, natomiast § 3 art. 618 k.p.c. stanowi swego rodzaju
prekluzję w zakresie zgłaszania przez uczestników postępowania o zniesienie
współwłasności roszczeń wymienionych w § 1art. 618 k.p.c. Sąd Rejonowy, cytując
te przepisy wskazał na nowo ukształtowaną postanowieniem o zniesieniu
współwłasności sytuację prawną nieruchomości, które objęte są wpisami do ksiąg
wieczystych.
Okoliczność, że Sąd Okręgowy nie odniósł się do zarzutu apelacyjnego
naruszenia art. 618 k.p.c., w sytuacji, gdy nie mógł on mieć znaczenia i nota bene
nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, nie może stanowić uzasadnionej
podstawy kasacyjnej naruszenia art. 378 k.p.c.
Skuteczność postanowienia znoszącego współwłasność określona została
w art. 624 k.p.c. Przepis ten powołany został przez Sąd Okręgowy w kontekście
wywodu dotyczącego powstania skutku rzeczowego - w odniesieniu do
ustanowionej tym postanowieniem odrębnej własności lokalu - w następstwie
dokonanego wpisu do księgi wieczystej. Zasadność tego stwierdzenia nie budzi
zastrzeżeń.
Kwestia, czy, a jeżeli tak, to w jakim zakresie postanowienie o zniesieniu
współwłasności skutkuje erga omnes pozostać musiała poza rozważaniami,
bowiem dotyczący tej kwestii art. 624 k.p.c. nie został wskazany w skardze
kasacyjnej, jako naruszony.
Zarzut naruszenia art. 21 ust. 1 i 2 Konstytucji RP „poprzez orzeczenie
o nieistnieniu prawa własności powódek bez słusznego odszkodowania” również
pozostać musiał poza rozważaniami, bowiem kwestia, czy powódkom należy się
i od kogo „słuszne odszkodowanie” nie była przedmiotem rozstrzygnięcia,
zawartego w zaskarżonym wyroku.
6
Z przytoczonych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
oraz art. 98
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
jz