Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 87/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Katarzyna Gonera
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania Kazimierza U.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 14 maja 2010 r. oddalił apelację wnioskodawcy
Kazimierza U. od wyroku Sądu Okręgowego w P. z 21 lipca 2009 r., którym
oddalono jego odwołanie od decyzji pozwanego z 31 grudnia 2008 r. odmawiającej
mu prawa do emerytury na podstawie art. 29 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z FUS (dalej ustawa lub ustawa o emeryturach i rentach)
2
wobec niezaliczenia do stażu emerytalnego okresu opieki nad teściową od 25
czerwca 2004 r. do 13 maja 2008 r. Wnioskodawca ma 31 lat, 5 miesięcy i 29 dni
okresów składkowych i nieskładkowych. W okresie opieki nad teściową nie
pracował i nie osiągał żadnego dochodu. Teściowa była uprawniona do emerytury,
nie legitymowała się orzeczeniem stwierdzającym całkowitą niezdolność do pracy i
niezdolność do samodzielnej egzystencji, nie posiadała też orzeczenia o zaliczeniu
jej do stopnia niepełnosprawności. Sąd Okręgowy stwierdził, że okres opieki nad
teściową nie jest okresem nieskładkowym w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy, gdyż
użyty w nim termin „członek rodziny” odnosi się do członka rodziny uprawnionego
do renty rodzinnej określonego w art. 67 ust. 1 i 2 ustawy, zatem teściów nie uważa
się za rodziców. Ponadto teściowa nie miała orzeczenia lekarza orzecznika lub
komisji lekarskiej ZUS stwierdzającego całkowitą niezdolność do pracy i
niezdolność do samodzielnej egzystencji, a także orzeczenia zaliczającego ją do
jakiegokolwiek stopnia niepełnosprawności, czyli nie spełniała dalszych warunków z
art. 7 pkt 7 ustawy. Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku oddalającego apelację
podzielił wykładnię Sądu pierwszej instancji, że termin „członek rodziny” odnosi się
do członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej. Niezależnie teściowa nie
legitymowała się orzeczeniem stwierdzającym całkowitą niezdolność do pracy i
niezdolność do samodzielnej egzystencji, ani nie posiadała orzeczenia o zaliczeniu
jej do jakiegokolwiek stopnia niepełnosprawności. Okres sprawowania opieki nie był
zatem okresem nieskładkowym w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie: 1) art. 7 pkt 7 ustawy przez błędną
wykładnię, polegającą na przyjęciu, że termin „członek rodziny” odnosi się do
członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej wymienionych w art. 67 ust. 1 i 2
ustawy; 2) art. 7 pkt 7 ustawy przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
przepis ten określa osobę uznaną za całkowicie niezdolną do samodzielnej
egzystencji albo uznaną za niepełnosprawną w stopniu znacznym jedynie wtedy,
gdy ta osoba miała orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej ZUS
stwierdzające jej niezdolność do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o stopniu
niepełnosprawności; 3) art. 233 § 1 w związku z art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 316 § 1
w związku z art. 391 § 1 k.p.c. a także art. 382 i art. 386 § 1 k.p.c., w następstwie
którego doszło do pominięcia części materiału zebranego w postępowaniu a
3
zwłaszcza zaświadczeń lekarskich o stanie zdrowia osoby nad którą opieka była
sprawowana. Skarżący wniósł o uchylenie wyroków i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga nie jest zasadna, gdyż zaskarżony wyrok odpowiada prawu. Sąd
Apelacyjny skupił się wprawdzie na analizie kręgu członków rodziny uprawnionych
do zaliczenia opieki jako okresu nieskładkowego, niemniej jako podstawę
negatywnego rozstrzygnięcia podzielił też stanowisko Sądu Okręgowego, że okres
nieskładkowy z tytułu opieki warunkuje orzeczenie lekarza orzecznika lub komisji
lekarskiej ZUS o inwalidztwie I grupy, całkowitej niezdolności do pracy oraz
samodzielnej egzystencji a także orzeczenie o niepełnosprawności w znacznym
stopniu.
Zgodnie z art. 7 pkt 7 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okresem nieskładkowym jest przypadający
przed dniem nabycia prawa do emerytury lub renty okres niewykonywania pracy, w
granicach do 6 lat, spowodowany koniecznością opieki nad innym niż dziecko
członkiem rodziny zaliczonym do I grupy inwalidów lub uznanym za całkowicie
niezdolnego do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo uznanym za osobę
niepełnosprawną w stopniu znacznym, sprawowanej przez członka jego rodziny w
wieku powyżej 16 lat, który w okresie sprawowania opieki nie osiągnął przychodu
przekraczającego miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia.
Sąd Najwyższy w uchwale z 5 lipca 2011 r. (I UZP 3/11) rozstrzygnął
zagadnienie prawne i stwierdził, że: „Przypadający przed dniem nabycia prawa do
emerytury okres niewykonywania pracy, spowodowany koniecznością opieki nad
innym niż dziecko członkiem rodziny, który nie legitymował się orzeczeniem o
całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji, nie stanowi
okresu nieskładkowego w rozumieniu art. 7 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1127 ze zm.)”. W uzasadnieniu uchwały podkreślono
między innymi, że uznanie osoby za całkowicie niezdolną do pracy i samodzielnej
4
egzystencji oraz zaliczenie do grupy inwalidzkiej następuje w trybie przepisów
ustawy emerytalnej, a uznanie za osobę niepełnosprawną w trybie ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
oraz rozporządzeń wykonawczych do tych ustaw. Tak więc inwalidztwo I grupy,
całkowita niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji są stanami prawnymi.
Ich zaistnienie musi więc zostać stwierdzone wcześniej orzeczeniem, w trybie
wynikającym z przepisów. Z tego powodu ustawodawca nie musiał dodatkowo
precyzować, że przesłanki te mają być stwierdzone wcześniej lub, że chodzi o
opiekę nad członkiem rodziny posiadającym orzeczenie (legitymującym się
orzeczeniem). Wynika z tego, że konieczność opieki nad osobą posiadającą
określone w przepisie art. 7 pkt 7 ustawy cechy wymaga, by cechy te zostały
stwierdzone w trybie ustawowym przed okresem opieki.
Skład rozpoznający skargę w pełni podziela wykładnię art. 7 pkt 7 ustawy
przyjętą w uchwale Sądu Najwyższego z 5 lipca 2011 r. Staż emerytalny, w tym
okres nieskładkowy, powinien być każdorazowo wykazany (udowodniony) przez
ubezpieczonego zainteresowanego prawem do emerytury. Z art. 7 pkt 7 ustawy
wynika, że nie chodzi o jakąkolwiek opiekę, lecz tylko o opiekę nad osobą o
szczególnie wysokim stopniu niezdolności do pracy (I grupy, całkowicie niezdolnej
do pracy oraz samodzielnej egzystencji) lub ze znacznym stopniem
niepełnoprawności. Znaczenie ma więc aspekt dowodowy, który rozwiązuje sam
ustawodawca stawiając wymóg uprzedniego „zaliczenia” lub „uznania” tych stanów
za inwalidztwo lub niepełnosprawność, a więc formalnego ich potwierdzenia. Tylko
wówczas spełnia się warunek okresu nieskładkowego, czyli czy opieka
wykonywana jest nad osobą o kwalifikowanym stopniu niezdolności do pracy lub
niepełnosprawności. Rozwiązanie to eliminuje ewentualne przyszłe spory w tym
zakresie. Ustalenie ex post tych stanów lub granic między stopniami niezdolności
do pracy czy niepełnosprawności może być utrudnione i nie ma przede wszystkim
waloru wynikającego z aktualnego badania osoby będącej pod opieką. Uprzednie
potwierdzenie przez uprawnione organy stopnia niezdolności do pracy czy
niepełnosprawności jasno też określa sytuację ubezpieczonego zainteresowanego
emeryturą, który w okresie opieki z reguły nie podejmuje zatrudnienia lub znacznie
je redukuje. Wówczas posiadanie potwierdzenia określonego inwalidztwa czy
5
niepełnosprawności stanowi warunek wyjściowy do przyszłego zaliczenia okresu
jako nieskładkowego a zarazem ma wpływ na określenie relacji z osobą nad którą
opieka jest wykonywana.
W sprawie ustalono, że teściowa skarżącego nie została uznana za
całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo za osobę
niepełnosprawną w stopniu znacznym. Orzeczeń w tym zakresie nie zastępują
zaświadczenia lekarskie o stanie jej zdrowia, gdyż lekarze leczący nie decydują o
niezdolności do pracy. Chodzi tu o prawne rozumienie niezdolności do pracy lub
niepełnosprawności. Ustrojowo orzekanie w tym zakresie należy do lekarzy
orzeczników i komisji lekarskich na podstawie ustawy o emeryturach i rentach oraz
ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Z braku orzeczeń wydanych w tym trybie nie
są zasadne zarzuty procesowe, gdyż sprawa została wyjaśniona do rozstrzygnięcia
i Sąd mógł pominąć materiał dowodowy, skoro warunkiem zaliczenia opieki jako
okresu nieskładkowego było posiadanie (legitymowanie) się wskazanymi
orzeczeniami przed rozpoczęciem opieki. Zaświadczenia lekarskie tych orzeczeń
nie mogły zastąpić. Nie spełniał się zatem warunek, pozwalający zaliczyć okres
opieki jako okres nieskładkowy i przepis art. 7 pkt 7 ustawy nie miał zastosowania.
W takiej sytuacji nie była konieczna ocena drugiego zarzutu skargi.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.