Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 653/10
POSTANOWIENIE
Dnia 20 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku N. Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w G.
przy uczestnictwie Elżbiety W. i Wojciecha W.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Wojciecha W.
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 3 grudnia 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca N. Bank S.A. wniósł o wpisanie w dziale II księgi wieczystej
[...] Elżbiety W. i Wojciecha W. w udziałach po ½ w miejsce wpisu na prawach
wspólności ustawowej na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w
G. z dnia 2 lutego 2004 r., sygn. Akt [...], orzekającego separację małżonków
Elżbiety W. i Wojciecha W.
Referendarz sądowy w Sądzie Rejonowym w W. dnia 5 listopada 2008 r.
uwzględnił wniosek i zmienił wpis w dziale II wymienionej wyżej księgi wieczystej w
ten sposób, że wykreślił wpis „wspólność ustawowa majątkowa małżeńska”, a w to
miejsce wpisał udziały dotychczasowych współwłaścicieli po ½. Po rozpoznaniu
skargi na orzeczenie referendarza sądowego, Sąd Rejonowy w W.
postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2009 r. zaskarżony wpis utrzymał w mocy.
Postanowieniem z dnia 3 grudnia 2009 r., Sąd Okręgowy w G. oddalił
apelację uczestników Elżbiety W. i Wojciecha W. od postanowienia Sądu
Rejonowego w W. z dnia 29 kwietnia 2009 r. W ocenie Sądu drugiej instancji,
wnioskodawca był legitymowany do złożenia wniosku w sprawie. Krąg osób
legitymowanych czynnie do złożenia wniosku – do których należy także wierzyciel –
jest określony w art. 6262
§ 5 k.p.c. Ustawodawca, ograniczając zakres podmiotowy
osób legitymowanych do złożenia wniosku wieczystoksięgowego, nie ograniczył
przedmiotowo zakresu tych wniosków. Jedynie w odniesieniu do wierzyciela
wymagane jest, aby przysługiwało mu prawo, które podlega ujawnieniu w księdze
wieczystej. Wierzyciel, którego wierzytelność została stwierdzona tytułem
wykonawczym lub który na podstawie czynności prawnej stał się wierzycielem
właściciela bądź użytkownika wieczystego nieruchomości i którego wierzytelność
może zostać lub została zabezpieczona hipoteką, może ujawnić to prawo w księdze
wieczystej przez wpis hipoteki. W ten sposób wierzyciel taki wykazuje swoją
legitymację do złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Wnioskodawca był
wierzycielem jednego ze współwłaścicieli, których prawa były ujawnione w księdze
wieczystej [...] - Wojciecha W., a wierzytelność stwierdzona była tytułem
wykonawczym a nadto egzekwowana, nie była kwestionowana, a nawet przyznana
przez apelujących. W tym stanie rzeczy, wnioskodawca wykazał swą legitymację
3
jako wierzyciel, któremu służy prawo, które może być wpisane w księdze
wieczystej, a tym samym był legitymowany do złożenia też wniosku o wpis w
zakresie prawa własności.
W skardze kasacyjnej wniesionej od postanowienia Sądu Okręgowego
uczestnik Wojciech W. w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z
art. 13 § 2 k.p.c. zarzucił naruszenie:
- art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c. przez błędne przyjęcie, iż wnioskodawca,
któremu przysługuje prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej
(hipoteka, ostrzeżenie o prowadzonej egzekucji), jest uprawniony do złożenia
wniosku o wpisanie w księdze wieczystej również innych praw, a mianowicie, że
może żądać wpisania w dziale II księgi wieczystej, że własność tej
nieruchomości przysługuje dłużnikowi wierzyciela i małżonkowi dłużnika na
prawach współwłasności w częściach ułamkowych (z określeniem udziałów
przysługujących każdemu z małżonków), a nie na prawach wspólności
majątkowej małżeńskiej - przez błędne przyjęcie, iż wnioskodawca, jako
wierzyciel dłużnika, może złożyć wniosek o wpis w dziale II zmian w treści
prawa własności, mimo że nie posiada żadnego prawa, które podlega
ujawnieniu w dziale II księgi wieczystej;
- art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c.
przez błędne przyjęcie, iż wnioskodawca, któremu przysługuje prawo, które
może być wpisane w księdze wieczystej (hipoteka, ostrzeżenie o prowadzonej
egzekucji), jest uprawniony do złożenia wniosku o wpisanie w księdze
wieczystej również innych praw, a mianowicie, że może żądać wpisania w dziale
II księgi wieczystej, że własność tej nieruchomość przysługuje dłużnikowi
wierzyciela i małżonkowi dłużnika na prawach współwłasności w częściach
ułamkowych (z określeniem udziałów przysługujących każdemu z małżonków),
a nie na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej - przez błędne przyjęcie,
iż wnioskodawca, jako wierzyciel dłużnika, może złożyć wniosek o wpis w dziale
II zmian w treści prawa własności, mimo że nie posiada żadnego prawa, które
podlega ujawnieniu w dziale II księgi wieczystej;
4
- art. 385 k.p.c. w zw. z art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c. i z art. 13 § 2 k.p.c. przez
oddalenie apelacji mimo zasadności podniesionego w apelacji zarzutu
naruszenia art. 626 § 5 k.p.c.;
- art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez nierozpoznanie podniesionego
w apelacji zarzutu sprzeczności pomiędzy zebranym w sprawie materiałem
dowodowym, a ustaleniem przez Sąd pierwszej instancji, że wpis wzmianki
o egzekucji wobec obu małżonków jest zgodny ze stanem faktycznym;
- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez
brak przytoczenia i oceny – w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku – wszystkich
zarzutów apelacji, w szczególności przez brak odniesienia się do wyżej
wymienionego zarzutu dotyczącego sprzeczności pomiędzy zgromadzonym
w sprawie materiałem dowodowym a ustaleniem przez Sąd pierwszej instancji,
że wpis wzmianki o egzekucji wobec obu małżonków jest zgodny ze stanem
faktycznym.
Uczestnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie zasługiwały na uwzględnienie, łączące się ze sobą, zarzuty naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1
i art. 13 § 2 k.p.c. Wbrew bowiem stanowisku skarżącego, Sąd Okręgowy przyjął,
zgodnie z zarzutem zawartym w apelacji uczestników postępowania, że
wnioskodawca nie jest wierzycielem Elżbiety W. i Wojciecha W., lecz jedynie
uczestnika Wojciecha W. Ustalenie to znalazło odzwierciedlenie w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia, w którym Sąd Okręgowy stwierdził, że „okoliczność,
iż wnioskodawca był wierzycielem jednego ze współwłaścicieli, których prawa były
ujawnione w księdze wieczystej [...] – Wojciecha W., a wierzytelność stwierdzona
była tytułem wykonawczym a nadto egzekwowana, nie była kwestionowana, a
nawet przyznana przez apelujących”. W konsekwencji stan faktyczny, stanowiący
5
podstawę rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji, został ustalony zgodnie z
zarzutem apelujących, mimo że Sąd Okręgowy wprost tego tak nie wyartykułował.
Nie był także uzasadniony zarzut naruszenia art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c.
Zgodnie z art. 6261
§ 2 k.p.c., uczestnikami postępowania oprócz wnioskodawcy są
tylko te osoby, których prawa zostały wykreślone lub obciążone bądź na rzecz
których wpis ma nastąpić. Z art. 6261
§ 2 k.p.c. nie wynika, kto może być
wnioskodawcą w sprawie o wpis, co jest przedmiotem odrębnej regulacji zawartej
w art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c., według którego wniosek o dokonanie wpisu
może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba, na rzecz której
wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być
wpisane w księdze wieczystej. Przepis ten określa krąg osób legitymowanych do
złożenia wniosku o wpis w księdze wieczystej. Inne osoby, niewymienione w tym
przepisie, nie są legitymowane do wystąpienia z wnioskiem o wpis prawa w księdze
wieczystej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r.,
V CSK 133/06, nie publ.). Przepis ten zastąpił poprzednio obowiązującą regulację
zawartą w art. 38 ust. 3 u.k.w.h., według której wniosek o wpis mógł być złożony
przez osobę, której prawo miało być wpisem dotknięte. Sąd Okręgowy prawidłowo
przyjął, że art. 6262
§ 5 k.p.c. ma charakter ogólny i nie ogranicza w stosunku do
wierzyciela jego uprawnienia do złożenia jedynie wniosku o wpis (wykreślenie)
prawa przysługującego wierzycielowi. W art. 6262
§ 5 k.p.c. – w odniesieniu do
wierzyciela, będącego wnioskodawcą – mowa jest jedynie o tym, aby przysługiwało
mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. Niewątpliwie wniosek
wierzyciela o wpis w księdze wieczystej musi być związany z prawem
przysługującym wierzycielowi, może więc dotyczyć także wpisu w dziale II księgi
wieczystej, jeżeli wpis taki ma wpływ na określenie zakresu przedmiotowego
i podmiotowego prawa wierzyciela, które może być, bądź już zostało, ujawnione
w księdze wieczystej. Wpis może również zmierzać do umożliwienia realizacji
innych uprawnień przysługujących wierzycielowi, np. prowadzenia egzekucji
z nieruchomości, czy też – jak miało to miejsce w rozpoznanej sprawie –
z ułamkowej części nieruchomości.
Wnioskodawca, na podstawie posiadanego tytułu wykonawczego
wystawionego przeciwko Wojciechowi W., jest wierzycielem uprawnionym do wpisu
6
hipoteki przymusowej na udziale dłużnika w tej nieruchomości. Ujawnienie w dziale
II księgi wieczystej w miejsce wpisanej tam wspólności ustawowej udziałów
ułamkowych uczestników w prawie własności nieruchomości jest niezbędne dla
możliwości wpisu w księdze wieczystej prawa wierzyciela w postaci hipoteki
przymusowej i określenia jego granic przedmiotowych i podmiotowych (do udziału
dłużnika w nieruchomości) w związku z orzeczeniem przez sąd separacji między
dłużnikiem i jego małżonką (uczestnikami postępowania). Ponadto wnioskodawca,
jako wierzyciel dysponujący tytułem wykonawczym, jest również uprawnionym do
prowadzenia – po zniesieniu ustawowej wspólności majątkowej – egzekucji z
ułamkowej części nieruchomości należącej do dłużnika Wojciecha W. (art. 1004
k.p.c. w zw. z art. 921 i nast. k.p.c.), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr
[...]. Ponieważ, ujawnione w księdze wieczystej zajęcie nieruchomości, dotyczyło
nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego, podjęcie dalszych
czynności egzekucyjnych byłoby dopuszczalne jedynie na podstawie tytułu
wykonawczego przeciwko obojgu małżonkom (art. 9231
§ 1 k.p.c.), co w związku z
orzeczeniem separacji między nimi, nie było możliwe. Skutkiem tego orzeczenia
była możliwość prowadzenia egzekucji przez wnioskodawcę tylko z określonego
udziału Wojciecha W. (dłużnika) w wyżej wymienionej nieruchomości.
Nie jest także zasadny argument podniesiony w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej, że przeciwko przyznaniu wierzycielowi legitymacji do złożenia wniosku
o ujawnienie w dziale II księgi wieczystej zmian polegających na ustaniu ustawowej
wspólności majątkowej i przekształcenia jej we współwłasność ułamkową
przemawiała możliwość późniejszego (po ustaniu wspólności ustawowej) podziału
majątku wspólnego z ustaleniem nierównych udziałów między małżonkami
w majątku wspólnym. Pomijając, że z dokumentów ocenianych w postępowaniu
wieczystoksięgowym nie wynikała taka okoliczność, to niewątpliwie mogła ona
powstać dopiero po ustaniu wspólności ustawowej wskutek orzeczenia przez sąd
separacji, co może być wykazane odrębnym dokumentem. W odniesieniu do
analizowanej kwestii aktualne pozostaje również stanowisko Sądu Najwyższego,
wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2001 r., III CZP
216/2001 (OSNC 2002, nr 1, poz. 4), że prawomocny wyrok orzekający rozwód
może być podstawą wpisu w księdze wieczystej współwłasności w częściach
7
ułamkowych na rzecz byłych małżonków. Orzeczenie o separacji – w odniesieniu
do ustawowej wspólności majątkowej małżonków – wywołuje te same skutki
materialnoprawne, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód (art. 614
§ 1 k.r.o.),
w tym więc, z chwilą ustania wspólności ustawowej, skutek określony w art. 43 § 1
k.r.o., według którego oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.
Z tych względów nieuzasadniony był także zarzut naruszenia art. 385 k.p.c.
w zw. z art. 6262
§ 5 zd. pierwsze k.p.c. i z art. 13 § 2 k.p.c. przez bezzasadne,
zdaniem skarżącego, oddalenie apelacji.
Uwzględniając powyższe, skarga kasacyjna, jako nieoparta na uzasadnionej
podstawie, podlegała oddaleniu (art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).