Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 65/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSA Jolanta Frańczak
w sprawie z wniosku M. Z.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w W.
o rentę rodzinną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 listopada 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 października 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 26 października 2010 r. oddalił apelację
skarżącej M. Z. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z 15 marca 2010 r., którym
oddalono jej odwołanie od decyzji pozwanego Wojskowego Biura Emerytalnego z 7
września 2009 r., odmawiającej jej renty rodzinnej wobec stwierdzenia, że jej syn P.
2
Z. bezpośrednio przed śmiercią nie przyczyniał się do jej utrzymania. Podstawę
prawną rozstrzygnięcia stanowiły przepisy art. 71 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst:
Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm. – dalej: jako „ustawa o emeryturach i
rentach”) w związku z art. 23 ust. 1 pkt 1 i art. 24 ustawy z 10 grudnia 1993 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U.
z 2004 r. Nr 8, poz. 66 ze zm. – dalej: „jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych”).
Występując o rentę rodzinną wnioskodawczyni M. Z. twierdziła, że jej syn
(zmarły 26 czerwca 2009 r.) bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do jej
utrzymania. Złożyła oświadczenie o pobieraniu środków pieniężnych z rachunku
bankowego syna oraz wydruki historii operacji bankowych. Ustalono, że
wnioskodawczyni oraz jej mąż mają własne źródła utrzymania (odpowiednio
emeryturę - 1.554,48 zł i świadczenie przedemerytalne - 804,02 zł).
Wnioskodawczyni jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 1,78 ha
(0,59 ha przeliczeniowego) z miesięcznym dochodem 207 zł ustalonym w oparciu o
ustawę z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Łączny dochód (netto)
małżonków wynosi 2.121,34 zł. Syn P. Z. był zatrudniony jako żołnierz. Wydruk
bankowy z jego konta potwierdza realizację stałego zlecenia tytułem spłat rat
dwóch kredytów. Wypłaty z rachunku bankowego były dokonywane przy pomocy
karty bankomatowej i brak jest możliwości stwierdzenia kto i w jakim celu
dokonywał transakcji. Na podstawie tych ustaleń Sąd Okręgowy oddalił odwołanie
wnioskodawczyni. Wskazał, że renta rodzina (w tym wojskowa) ma w przypadku
rodziców zapewnić im możliwość samodzielnego utrzymania. Sytuacja materialna
wnioskodawczyni i jej małżonka wskazuje na brak konieczności pomocy finansowej
ze strony syna w bieżącym utrzymaniu rodziców. Wnioskodawczyni pobiera
emeryturę i jest właścicielem gospodarstwa rolnego. Natomiast miesięczny dochód
zmarłego kształtował się na poziomie 2.160 zł (netto). Był obciążony ratami
kredytów. Dysproporcja pomiędzy dochodami w gospodarstwie domowym matki
i syna nie była aż tak duża by mogła stanowić podstawowe kryterium do
stwierdzenia, że zmarły syn przyczyniał się do utrzymania wnioskodawczyni.
Również fakt wspólnego zamieszkiwania i pomocy w gospodarstwie rolnym nie jest
3
przesłanką do ustalenia uprawnień do wojskowej renty rodzinnej. W takiej sytuacji
nie był spełniony warunek przyczyniania się do utrzymania rodziców z art. 71 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach.
Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji wnioskodawczyni
stwierdził, że przyczynianie się zmarłego do utrzymania rodziców musi być
rozpatrywane w kontekście oceny czy sytuacja materialna rodziców wymagała
wspomagania. Osoba ubiegająca się o rentę rodzinną powinna wykazać, poza
faktem przyczyniania się, także czy chociażby częściowo była na utrzymaniu
zmarłego. Oznacza to, że osoba uprawniona do renty rodzinnej powinna wykazać,
iż otrzymywane od zamarłego środki były konieczne jej do utrzymania.
Wnioskodawczyni nie udowodniła przyczyniania się syna do utrzymania jej i jej
męża. Przedstawione dowody wypłat środków z rachunku bankowego zmarłego nie
wskazują kto pobierał środki oraz komu one były przekazywane. Nawet jeżeli
wnioskodawczyni była upoważniona do pobierania środków z konta syna, to była to
jego dyspozycja i sposób wspólnego gospodarowania. Natomiast umowy zakupu
sprzętu AGD na raty i spłata tych rat przez zmarłego nie świadczą o przyczynianiu
się do utrzymania wnioskodawczyni oraz jej męża. Wnioskodawczyni wraz
z mężem i synem zamieszkiwali wspólnie, prowadzili razem gospodarstwo domowe
o określonym standardzie. Skoro syn zamieszkiwał z rodzicami to dokonywał
zakupu sprzętu, na który było go stać i z którego korzystali. Wyższy standard życia,
kiedy wnioskodawczyni zamieszkiwała z synem, nie jest tożsamy z przyczynianiem
się do jej utrzymania. Wnioskodawczyni posiada własne źródło utrzymania
w wysokości odpowiadającej emerytom i rencistom w aktualnych realiach
społecznych. Kwestia przyczyniania się do utrzymania nie może być utożsamiana
z zapewnieniem odpowiednio wysokiego standardu życia wynikającego ze
wspólnego zamieszkiwania, bowiem wówczas ta ostatnia przesłanka decydowałaby
o nabyciu prawa do renty rodzinnej przez rodziców. Jednocześnie sytuacja
materialna wnioskodawczyni i jej męża nie uzasadniała konieczności pomocy
zmarłego w ich utrzymaniu. Dochody wnioskodawczyni i jej męża pozwalały na
utrzymanie bez konieczności pomocy syna. Nie została zatem spełniona
przesłanka z art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach.
Skarga kasacyjna zarzuciła naruszenie:
4
1) prawa materialnego przez błędną wykładnię:
a) art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 23 ust. 1 pkt 1 i
art. 24 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i art. 91 § 1
Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Kro), polegającą na przyjęciu i uzależnieniu
przyznania prawa do renty od sytuacji finansowej, możliwości zarobkowych
i dochodów wnioskodawcy w sytuacji, kiedy żaden przepis nie uzależnia przyznania
prawa do renty od wysokości osiąganych dochodów i od innych czynników
ekonomicznych wnioskodawcy – w żadnym razie przepisy nie uzasadniają
przyjęcia, że renta rodzinna może być ustanowiona tylko po dokonaniu oceny czy
warunki materialne uprawnionych do renty rodzinnej wymagały takiego wsparcia
(przyczyniania się). Przepis art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach należy
„czytać literalnie”, jego znaczenie jest jasne i wystarczy do interpretacji posłużenie
się wykładnią językową i logiczną. Natomiast przyjęcie wykładni celowościowej nie
wyjaśniło istoty sprawy, czyli co należy rozumieć przez bezpośrednie przyczynianie
się do utrzymania. Błędną jest również wykładnia, że dla spełnienia przesłanki
przyczynienia się do utrzymania wnioskodawczyni musiałaby istnieć taka sytuacja
materialna, która wskazywałaby na konieczność pomocy finansowej ze strony syna
i tylko ona przesądza o przyznaniu prawa do renty, w sytuacji kiedy
wnioskodawczyni oświadczeniem, o którym mowa w § 13 i § 19 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń wykazała, iż zmarły syn
przyczyniał się do utrzymania jej i jej męża w sytuacji kiedy żaden przepis nie
uzależnia przyznania prawa do renty od wysokości osiąganych dochodów czy od
innych czynników ekonomicznych wnioskodawcy – w żadnym razie przepisy nie
uzasadniają przyjęcia, że renta rodzinna może być ustanowiona tylko na rzecz
osoby ubogiej czy znajdującej się w niedostatku. Ponadto powinność syna
(dziecka) przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli
mieszka on u rodziców, wynika wprost z art. 91 § 1 Kro, i już z tej samej tylko
oczywistej okoliczności, że są to rodzice zmarłego, którzy wspólnie z nimi przed
śmiercią zamieszkiwali, winna zostać przyznana rodzicom zmarłego dziecka renta
rodzinna.
5
b) § 11, § 13 i § 19 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń
przez uznanie, że z treści tych przepisów wynika obowiązek udokumentowania
prawa do renty rodzinnej w celu wykazania przez osobę uprawnioną do renty jej
sytuacji materialnej i pozostawania w niedostatku czy ubóstwie, poprzez złożenie
dokumentów niewymienionych w tych przepisach, podczas gdy przepisy
rozporządzenia ściśle i enumeratywnie określają, jakie dokumenty winna złożyć
osoba ubiegająca się o przyznanie renty rodzinnej.
2) przepisów postępowania przez całkowite pominięcie środków dowodowych
w postaci składanych przez wnioskodawczynię oświadczeń co do okoliczności
potwierdzających przyczynianie się zmarłego syna do utrzymania rodziców,
o których mowa w § 13 ust. 1 pkt 2 i § 19 pkt 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych
świadczeń, w sytuacji kiedy wnioskodawczyni, mając na uwadze te przepisy,
udowodniła i wykazała przyczynianie się zmarłego syna do utrzymania.
We wniosku o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano na
istotne zagadnienie prawne – czy w świetle art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach
i rentach w związku z art. 23 ust. 1 pkt 1 i art. 24 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym żołnierzy zawodowych i art. 91 § 1 Kro przyznanie prawa do renty
rodzinnej uzależnione jest od sytuacji finansowej, majątkowej, możliwości
zarobkowych i dochodów osoby uprawnionej do jej otrzymania (rodziców),
w sytuacji, kiedy żaden przepis nie uzależnia przyznania prawa do renty od
wysokości osiąganych dochodów czy od innych czynników ekonomicznych osoby
uprawnionej do jej otrzymania ani nie uzasadnia przyjęcie, że renta rodzinna może
być ustanowiona tylko na rzecz osoby ubogiej czy znajdującej się w niedostatku; -
czy ścisłe i enumeratywnie wymienienie w § 11, § 13 i § 19 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń dokumentów i oświadczeń,
które winna złożyć osoba ubiegająca się o przyznanie renty rodzinnej, uzasadnia
żądanie dodatkowo od niej przez organ rentowy i sąd – oprócz tych dokumentów –
innych dokumentów i oświadczeń potwierdzających uprawnienie do renty, jej
sytuację materialną i pozostawanie w niedostatku czy ubóstwie i udowodnienia
6
przyczyniania się zmarłego do utrzymania uprawnionego. Wskazano także na
potrzebę wykładni art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach w związku z art. 24
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych i art. 91 § 1 Kro przez
wyjaśnienie istoty bezpośredniego przed śmiercią przyczyniania się zmarłego do
utrzymania rodziców, czym jest przyczynianie się do utrzymania i jakie kryteria
stosować do jego ustalenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego została
oddalona.
1. Skarga kasacyjna przysługuje od orzeczenia Sądu drugiej instancji i jej
podstawy nie mogą być dowolne (art. 3981
§ 1 k.p.c., art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.),
dlatego nie można stwierdzić iżby zostały naruszone przepisy § 11, § 13, § 19 ust.
1 pkt 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia
emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń. Nie są to przepisy, które
mogły stanowić zasadne oparcie dla zarzutów podstaw kasacyjnych. Pierwszej
z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., czyli materialnej, dlatego że nie mogą być uznane za
przepisy prawa materialnego, gdyż nie jest w nich zawarte (uregulowane) prawo do
świadczenia z ubezpieczenia społecznego (w tym przypadku renty rodzinnej).
Przepisy te stanowią, że rodzice ubiegający się o rentę rodzinną powinni
przedstawić określone dokumenty, w tym między innymi oświadczenie na
okoliczność, że pracownik, emeryt lub rencista bezpośrednio przed śmiercią
przyczyniał się do ich utrzymania, a także że nie są zatrudnieni w pełnym wymiarze
czasu pracy (§ 11 i § 13). Zgodnie z § 19.1. pkt 3 tego rozporządzenia
oświadczenia zainteresowanych stanowią środek dowodowy do stwierdzenia
pozostawania rodziców na utrzymaniu zmarłego przed jego śmiercią. Z samego
jednak oświadczenia rodzica, że dziecko przed śmiercią przyczyniało się do jego
utrzymania nie wynika prawo (podstawa materialna) do przyznania renty rodzinnej.
Ta podstawa zawarta jest w art. 71 ustawy o emeryturach i rentach oraz w art. 23
i art. 24 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych. Przepisy
rozporządzenia nie mogą być również uznane za przepisy, które ma na uwadze
7
podstawa procesowa skargi z art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Chodzi w niej o naruszenie
przepisów „postępowania”, a więc dotyczących „postępowania sądowego”
w rozumieniu art. 1 k.p.c., a nie postępowania przedsądowego przed organem
rentowym. Postępowanie określone w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. ma
charakter pragmatyczny. Jednak oświadczenie zainteresowanych stanowi tylko
środek dowodowy niewiążący bezwzględnie organu rentowego, który może
zakwestionować jego znaczenie, treść lub wartość jako dowodu i wydać decyzję na
podstawie innego stanu faktycznego. Reguły dotyczące postępowania
dowodowego i ustaleń faktycznych wynikają z procedury administracyjnej
określonej w ustawie z 14 czerwca 1960 Kodeks postepowania administracyjnego
(jednolity tekst: Dz.U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.), zatem rozporządzenie jest
aktem niższej rangi. Natomiast przed sądem ubezpieczeń społecznych obowiązują
przepisy procedury cywilnej (Kodeksu postępowania cywilnego) i reguła, że to
zainteresowany prawem do świadczenia (renty rodzinnej) ma udowodnić
przesłanki, w tym podstawy faktyczne dochodzonego prawa. Innymi słowy Sąd
Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną od wyroku sądu drugiej instancji, dlatego
w podstawie procesowej można zarzucać naruszenie przepisów postępowania
przed tym sądem (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 3981
§ 1 k.p.c.), a nie
na wcześniejszym etapie postępowania, zwłaszcza przedsądowym
(administracyjnym).
2. Druga kwestia wymaga należytego rozróżnienia (dostrzeżenia) podstawy
faktycznej i prawnej zaskarżonego wyroku. W zakresie pierwszej nie ustalono
wszak, iżby syn przed śmiercią przyczyniał się do utrzymania skarżącej i jest to
zasadnicze ustalenie w tej sprawie, którego skarga kasacyjna nie podważa – nie
ma podstawy (procesowej) skierowanej do takiego ustalenia. Sąd Najwyższy
w rozpoznaniu skargi związany jest stanem faktycznym stanowiącym podstawę
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.), w której stwierdzono, iż w sprawie nie
udowodniono, że syn przyczyniał się do utrzymania rodziców. Wskazano wszak, iż
samo oświadczenie skarżącej o takim przyczynianiu się nie było wystarczające
w konfrontacji, z tym że dochody syna nie były istotnie większe od dochodów
rodziców, przy tym były obciążone spłatą kredytów i na podstawie wypłat
z rachunków nie można było potwierdzić, że dysponowała nimi wnioskodawczyni
8
i dokonywała wypłat z przeznaczeniem na swoje utrzymanie. Po wtóre
w zaskarżonym wyroku ustalono, że „dochody uzyskiwane przez
wnioskodawczynię wraz z małżonkiem pozwalały na ich utrzymanie bez
konieczności pomocy zmarłego syna”. Występuje tu więc ustalenie faktyczne dalej
idące niż dotyczące przyczyniania się do utrzymania, gdyż stwierdzające, że
rodzice nie wymagali utrzymania ze strony syna. Sąd zastosował tu więc określoną
normą o samodzielnym utrzymaniu się rodziców ze swoich dochodów.
3. Konsekwentnie skoro skarga w podstawie procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c.) nie podważa zasadniczych ustaleń o nieprzyczynianiu się syna do
utrzymania rodziców a nawet ustalenia, że mieli samodzielne utrzymanie
z własnych dochodów i nie było konieczności udzielania im pomocy materialnej, to
traciłyby na znaczeniu zarzuty materialne skargi kasacyjnej. Jednak skarga
podważa wartość tych ustaleń pośrednio z pozycji prawa materialnego, gdyż nie
zgadza się aby Sąd oparł rozstrzygnięcie na prawidłowej normie prawnej.
Z zarzutów skargi wynika, że zasadniczo kwestionuje założenie, iżby pojęcie
„utrzymania” rodziców z art. 71 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach miało
określone granice. Zdaniem skarżącej interpretacja pojęcia „utrzymanie” nie może
być redukowana do wykładni literalnej, gdyż przepis ten dotyczy wszelkiej pomocy
dla rodziców ze strony dziecka, a więc także korzystanie przez nich z wyższego
standardu życia, choćby z racji wspólnego zamieszkiwania z dzieckiem
i partycypowania w ten sposób przez nie w prowadzeniu wspólnego gospodarstwa
domowego. Równocześnie i konsekwentnie skarżąca przyjmuje, że prawo do renty
rodzinnej nie może być zależne od badania sytuacji finansowej, możliwości
zarobkowych i dochodów rodzica dochodzącego renty rodzinnej, bo żaden przepis
nie uzależnia przyznania renty rodzinnej od wysokości osiąganych przez niego
dochodów i innych czynników ekonomicznych wnioskodawcy. Założenie to jest
błędne, gdyż zakłada, że sytuacja materialna rodziców w ocenie prawa do renty
rodzinnej jest obojętna i wystarczy iżby przed śmiercią dziecka korzystali z jego
majątku, co podwyższało ich standard życia.
4. Kluczowa staje się wykładania pojęcia „utrzymania” rodziców albowiem jeśli
mają zapewnione własne utrzymanie, to nie spełnia się przesłanka z art. 71 pkt 1
ustawy o emeryturach i rentach, czyli przyczyniania się do ich utrzymania. Błędne
9
byłoby założenie, że pojęcie „utrzymanie” nie miałoby granic i dlatego wszelka
pomoc dzieci może być uznana za przyczynianie się do utrzymania rodziców.
Synonimy słowa „utrzymanie” – to słowa takie jak: „chleb, zarobek, środki do życia,
praca, wyżywienie, wikt, wikt i opierunek, życia, byt, egzystencja”. Według Słownika
Języka Polskiego (pod redakcją prof. M. Szymczaka, PWN 1996 r.) utrzymanie to
środki do życia, koszt egzystencji, a być na czyimś utrzymaniu, to korzystać
z czyichś środków do życia; mieć kogoś na utrzymaniu, to ponosić koszty związane
z czyimś wyżywieniem, mieszkaniem i innymi potrzebami. W zakresie
normatywnym i semantycznym znaczenie słowa utrzymanie nie może być więc
dowolnie (szeroko) interpretowane, gdyż ustawodawca posługuje się nim w kilku
innych regulacjach ustawy o emeryturach i rentach o podobnym znaczeniu. Chodzi
mianowicie o następujące przepisy: art. 68 i art. 77 dotyczące osób przyjętych na
wychowywanie i utrzymanie w zakresie uprawnienia do renty rodzinnej lub zasiłku
pogrzebowego; art. 70 ust. 4, w którym wdowa niespełniająca warunków do renty
rodzinnej i niemająca niezbędnych źródeł utrzymania ma prawo do okresowej renty
rodzinnej; art. 83 uzależniającego uzyskanie świadczenia w drodze wyjątku od
braku środków utrzymania; art. 136 ust. 1 o wypłacie świadczeń po zmarłym
ubezpieczonym osobie na utrzymaniu której pozostawał. We wszystkich tych
przepisach słowo „utrzymanie” nie zostało użyte przypadkowo, gdyż odnosi się do
środków do życia w podstawowym zakresie. Oczywiście trudno tu o definicję
bardziej precyzyjną, gdyż nie dał jej ustawodawca a sytuacje ubezpieczonych są
zróżnicowane. Nie można jednak pomijać wykładni systemowej, z której wypływa
stwierdzenie, że chodzi o ochronę z ubezpieczenia społecznego (a nie
kapitałowego), a więc na wypadek ryzyka niemożności pracy ze względu na wiek,
niezdolność do pracy czy zdarzenie losowe (śmierć), przy czym wkład (składka)
i wysokość samego świadczenia są limitowane w ustawie. Pojęcie „utrzymania”
z art. 71 ustawy o emeryturach i rentach nie jest więc zakresowo otwarte, bo skoro
składa się na regulację prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, to
musi pozostawać w określonej proporcji do świadczeń uzyskiwanych z tego
ubezpieczenia na wypadek niemożności zarobkowania (prowadzenia działalności).
Poziom utrzymania rodziców determinują więc w pierwszej kolejności świadczenia
z ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego, które sami wypracowali.
10
Oczywiście inna sytuacja zachodzi gdy rodzice będą się utrzymywać z własnej
pracy lub działalności, wówczas ich wydatki na utrzymanie mogą być większe ale
też dochód z pracy jest większy niż z ubezpieczenia społecznego. W ubezpieczeniu
społecznym chodzi o sytuacje zwykłe (przeciętne), stąd „utrzymanie” zawsze
będzie w określonej relacji do dochodów i odwrotnie. Granice „utrzymania”
rodziców wyznaczać będą więc własne dochody z pracy (działalności) a potem
z ubezpieczenia (zabezpieczenia) społecznego. W przypadku rodziców naturalne
jest że mają oni wpierw dochody z pracy (działalności) a potem z ubezpieczenia
(zabezpieczenia) społecznego. W przypadku ubezpieczenia czy zabezpieczenia
społecznego dochody te są pochodne (zależne w określonej proporcji) od
otrzymywanych zarobków (składki) lub ubezpieczenia. Te dochody stanowią
podstawę do ustalenia renty rodzinnej dla dziecka po śmierci rodzica i proporcja ta
nie powinna być też bez znaczenia w ocenie czy rodzice mają zapewnione własne
(swoje) utrzymanie, gdy umiera ich dziecko. Renta rodzinna nie przysługuje
rodzicom zawsze po śmierci dziecka, lecz wtedy, gdy nie mogli zapewnić sobie
utrzymania i dziecko bezpośrednio przed śmiercią przyczyniało się do ich
utrzymania.
5. Renta rodzinna dla rodziców nie może wynikać z samej dysproporcji
i większych dochodów dziecka niż dochody rodziców. „Przyczynianie się do
utrzymania rodziców” nie może być też rozumiane tylko jako poprawa standardu
życia rodziców. Sytuacja taka może zachodzić, mimo że mają oni swoje
utrzymanie. Gdyby tak szeroko ujmować pojęcie „utrzymanie”, to renta rodzinna dla
rodziców miałaby charakter powszechny, jako że częstą i naturalną (zwykłą)
sytuacją jest pomoc materialna udzielana rodzicom przez dzieci, w tym
zwiększająca ich standard życia. Granicą (pułapem) badania przesłanki
przyczyniania się jest zatem niemożność utrzymania się przez rodziców z własnych
źródeł utrzymania w zakresie podstawowych potrzeb życiowych. Samo finansowe
wsparcie rodziców przez ich dzieci nie może być traktowane w każdej sytuacji –
czyli bez względu na sytuację rodziców, jak zdaje się zakładać skarżąca – jako
wystarczająca podstawa do przyznania renty rodzinnej rodzicom po śmierci
dziecka. Skoro występuje kategoria „utrzymania”, która warunkuje prawo do renty
rodzinnej dla rodziców, w tym znaczeniu, że renta przysługuje tylko wtedy gdy nie
11
mogą się samodzielnie utrzymać, to renta rodzinna nie przysługuje tym rodzicom,
którzy mają zapewnione swoje utrzymanie. Utrzymanie nie obejmuje wszelkich
wydatków rodziców, gdyż dotyczy jedzenia, mieszkania, ubrania, opłat, opieki
medycznej. Zapewnienie utrzymania oznacza więc nie tyle pomoc finansową
(choćby i regularną) lecz dostarczanie środków niezbędnych do zaspokojenia
podstawowych potrzeb życiowych.
6. Należy rozróżnić pojęcia dochodu i „utrzymania” rodziców. Pojęcie
przyczyniania się z art. 71 ustawy o emeryturach i rentach odnosi się do utrzymania
rodziców. Przyczynianie się do utrzymania rodziców nie wynika ze zwiększenia
dochodu rodziców, lecz z partycypowania w kosztach ich utrzymania, którego nie
mogą sobie sami zapewnić. Przyczynianie się do utrzymania rodziców nie może
być ujmowane jako wszelka pomoc rzeczowa lub finansowa udzielana przez
dziecko rodzicom, gdyż czym innym jest wykazanie choćby częściowego
pozostawania na utrzymaniu zmarłego i czym innym pomoc finansowa udzielana
rodzicom. Ta ostatnia jest zakresowo szersza niż choćby częściowe przyczynianie
się do ich utrzymania. Chodzi bowiem o to, że nie każda pomoc finansowa dziecka
stanowić będzie przyczynianie się do utrzymania rodziców. Przyczynianie się do
utrzymania nie może być zatem rozumiane jako „dodanie, przysporzenie” rodzicom
środków finansowych lub rzeczowych i przez to określenie ich statusu
materialnego, w sytuacji gdy mają zapewnione utrzymanie z własnych dochodów.
7. Czym innym jest regulacja z art. 91 § 1 Kro i czym innym regulacja z art. 71
ustawy o emeryturach i rentach. Pierwsza wynika z ogólnego obowiązku rodziców
i dzieci wzajemnego wspierania się (art. 87 Kro) i ma charakter szerszy, a na
pewno odrębny i samodzielny od regulacji z art. 71 ustawy o emeryturach i rentach.
Nie w każdym przypadku realizacji przez dziecko powinności z art. 91 § 1 Kro
spełnia się sytuacja z art. 71 ustawy o emeryturach i rentach. W art. 91 § 1 mowa
jest o przyczynianiu się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, natomiast
w art. 71 jest mowa o przyczynianiu się do utrzymywania rodziców bezpośrednio
przed śmiercią. Czym innym są koszty utrzymania rodziny i czym innym jest
utrzymanie rodziców. Przepis art. 91 § 1 Kro nie daje więc skarżącej żadnego
uprawnienia do renty rodzinnej na podstawie ustawy o emeryturach i rentach.
Skarżąca nie zarzuca naruszenia art. 128 Kro, art. 133 § 2 Kro czy art. 135 § 1 Kro,
12
gdyż nie został określony obowiązek alimentacyjny dziecka wobec rodziców (nie
ustalono w sprawie). Nie dochodzili więc alimentów od syna, co pozwalało sądzić,
iż nie znajdowali się w niedostatku i mieli środki utrzymania. Nawet jednak wyrok
alimentacyjny określający tytuł do alimentów dla rodziców od syna określałby inną
sytuacją, wymagającą dalszych rozważań w aspekcie art. 71. Procesowo nie
wiązałby wszak bezpośrednio w sprawie o rentę rodzinną na podstawie ustawy
o emeryturach i rentach, jako że pozwany nie jest stroną w sprawie o alimenty dla
rodziców od dziecka i przedmioty spraw o alimenty dla rodziców i rentę rodzinną dla
rodziców nie są tożsame (art. 365 i art. 366 k.p.c.). Innymi słowy sąd ubezpieczeń
społecznych samodzielnie – czyli bez odwoływania się do przepisów prawa
rodzinnego – rozstrzyga czy występowała przesłanka niemożności samodzielnego
utrzymania się rodziców z własnych dochodów.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
/tp/