Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 46/11
POSTANOWIENIE
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
Dnia 20 grudnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
Prezes SN Tadeusz Ereciński (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Jacek Gudowski
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Henryk Pietrzkowski
SSN Hubert Wrzeszcz
SSN Dariusz Zawistowski
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2011 r.,
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Jana Szewczyka,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
we wniosku z dnia 14 czerwca 2011 r., BSA I-4110-5/11,
"Czy organ egzekucyjny wyznaczony przez sąd na podstawie art.
773 § 1 k.p.c. prowadzi obie egzekucje łącznie w całości?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
Uzasadnienie
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, działając na podstawie art. 60 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052
ze zm.), przedstawił składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego wniosek
o rozstrzygnięcie przytoczonego na wstępie zagadnienia prawnego, wywołującego
rozbieżności w wykładni prawa.
Wnioskodawca zauważył, że uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego
2010 r., III CZP 133/09 (OSNC 2010, nr 7-8, poz. 111) nie usunęła wątpliwości
dotyczących wykładni art. 773 § 1 k.p.c. W orzecznictwie sądów powszechnych
pojawiają się wypowiedzi rozbieżne ze stanowiskiem zajętym w powołanej uchwale,
co uzasadnia potrzebę rozważenia tego zagadnienia prawnego przez skład
powiększony Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W uchwale z dnia 24 lutego 2010 r., III CZP 133/09, Sąd Najwyższy uznał,
że organ egzekucyjny wskazany przez sąd na podstawie art. 773 § 1 k.p.c.
prowadzi obie egzekucje łącznie w całości. W uzasadnieniu wskazał, że przy
wykładni tego przepisu zachodzi konieczność rozróżnienia wszczęcia egzekucji
prowadzących do ich zbiegu od „dalszego prowadzenia łącznie egzekucji”.
Ustawodawca, określając sytuację, w której dochodzi do zbiegu egzekucji,
posłużył się sformułowaniem „zbieg egzekucji administracyjnej i sądowej do tej
samej rzeczy lub prawa”, opisując zaś skutki rozstrzygnięcia sądu wskazał,
że oznaczony organ prowadzi „łącznie egzekucje” w trybie właściwym dla danego
organu. Gdyby zamierzał ograniczyć prowadzenie „łącznie egzekucji” tylko do
przedmiotu, w którym zbiegły się egzekucje, uczyniłby to wyraźnie, posługując się
odpowiednią przydawką przymiotną lub rzeczowną; nie czyniąc tego, dał pełną
podstawę do wniosku, że zwrot „egzekucja” oznacza obie zbiegające się egzekucje
w całości.
Sąd Najwyższy wskazał, że na gruncie prawa egzekucyjnego nie ma
podstaw do konstruowania instytucji zbiegu sposobów egzekucji, co pozwala
stwierdzić, że egzekucja prowadzona przez poszczególne organy egzekucyjne
3
stanowi nierozdzielną całość. Gdyby dalsza egzekucja miała toczyć się łącznie
tylko w odniesieniu do składnika majątku dłużnika, do którego nastąpił zbieg,
zbędne byłoby uwzględnianie stopnia zaawansowania każdego ze zbiegających się
postępowań egzekucyjnych; wystarczyłoby zbadanie, który organ pierwszy dokonał
czynności egzekucyjnej. Przy takim rozumieniu zakresu łącznie prowadzonej
egzekucji bezcelowe byłoby również orzekanie, które z podjętych dotychczas
czynności egzekucyjnych pozostają w mocy. Pogląd, że ustawodawca w art. 773
§ 1 k.p.c. miał na względzie dalsze łączne prowadzenie egzekucji w całości
znajduje oparcie w art. 774 i 838 k.p.c. Przemawia również za nim wykładnia
historyczna. Przyjęcie odmiennego rozwiązania prowadziłoby do sytuacji, w której
toczyłyby się równoległe dwa postępowania egzekucyjne, co powodowałoby
konieczność uzyskania przez wierzyciela dwóch tytułów wykonawczych, do czego
nie byłoby podstaw w art. 794 k.p.c., przy założeniu, że nie ma zastosowania art.
793 k.p.c. W tej sytuacji doszłoby także do kolizji z art. 803 k.p.c. Ponadto
prowadzenie dwóch równoległych egzekucji stwarzałoby niebezpieczeństwo
kolejnych zbiegów, hamujących postępowanie i odwlekających realizację tytułu
wykonawczego; rodziłoby też trudności w dostępie do akt sprawy egzekucyjnej oraz
problem komunikacji pomiędzy dwoma organami egzekucyjnymi.
Wnioskodawca wskazał na możliwość odmiennej wykładni art. 773 § 1 k.p.c.,
przytaczając następującą argumentację. Założeniem prawa egzekucyjnego nie jest
wyłączenie możliwości jednoczesnego prowadzenia postępowań egzekucyjnych
przeciwko temu samemu dłużnikowi, lecz dopuszczalności prowadzenia egzekucji
z tego samego składnika majątku dłużnika przez kilka organów egzekucyjnych.
Wykładnia przyjęta w uchwale z dnia 24 lutego 2010 r. może być uznana za
kolidującą z art. 773 § 3 k.p.c., zgodnie z którym w razie wystąpienia dalszych
zbiegów egzekucji do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, łączne
prowadzenie egzekucji przejmuje organ egzekucyjny wyznaczony przy pierwszym
zbiegu egzekucji. Gdyby ustawodawca zakładał, że orzeczenie sądu wydane
na podstawie art. 773 § 1 k.p.c. rozstrzyga o dalszym łącznym prowadzeniu
egzekucji w całości, to nie istniałaby potrzeba regulowania hipotetycznej sytuacji
dalszych zbiegów egzekucji. W strukturze zdania złożonego, zastosowanego
w art. 773 § 1 k.p.c., nie zachodziła potrzeba powtarzania po raz kolejny,
4
że przedmiotem rozstrzygnięcia sądu jest zbieg egzekucji sądowej
i administracyjnej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego. Wykładnia językowa
tego przepisu nie przemawia na rzecz tezy przyjętej w uchwale. Sąd Najwyższy
przyjął szersze rozumienie terminu egzekucja niż jest to przyjmowane w doktrynie
i judykaturze. Z art. 773 § 1 k.p.c. wynika wyraźnie, że w oczekiwaniu
na rozstrzygnięcie sądu organy egzekucyjne wstrzymują jedynie czynności
egzekucyjne, nie zaś wstrzymują lub zawieszają postępowanie egzekucyjne.
Nieprzekonywający jest wreszcie argument o kolizji odmiennej wykładni tego
przepisu z art. 793 k.p.c., który przewiduje możliwość uzyskania w rozważanej
sytuacji dalszych tytułów wykonawczych oprócz pierwszego.
Wątpliwości tkwiące u podłoża przedstawianego zagadnienia prawnego
wynikają z nieprecyzyjnej redakcji art. 773 § 1 k.p.c., normującego sposób
eliminacji zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej zmierzającej do zaspokojenia
świadczenia pieniężnego, skierowanej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego.
Zgodnie z tym przepisem, w razie wystąpienia takiego zbiegu, organ egzekucyjny
i komornik wstrzymują czynności egzekucyjne na wniosek wierzyciela, dłużnika lub
z urzędu i przekazują akta egzekucji administracyjnej i egzekucji sądowej sądowi
rejonowemu, w którego okręgu wszczęto egzekucję, w celu rozstrzygnięcia, który
organ egzekucyjny - sądowy czy administracyjny - ma dalej prowadzić łącznie
egzekucje w trybie właściwym dla danego organu. Sąd wydaje postanowienie
w terminie 14 dni, biorąc pod uwagę stan każdego z postępowań egzekucyjnych,
a jeżeli są one w równym stopniu zaawansowane, wysokość egzekwowanych
należności i kolejność ich zaspokojenia, z zastrzeżeniem § 2 i 21
. Równocześnie
sąd postanawia, jakie już dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy.
Przytoczone unormowanie nie zawiera wyraźnego wskazania, czy wyznaczony
przez sąd organ ma dalej łącznie prowadzić tylko tę część egzekucji, w której
powstał zbieg, czy też egzekucję w całości, tj. skierowaną również do innych -
nieobjętych tym zbiegiem - składników majątku dłużnika. Odpowiedzi na tak
postawione pytanie nie zawiera również art. 62 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.
o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (jedn. tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 229,
poz. 1954 ze zm.). Przepis ten stanowi, że w przypadku zbiegu egzekucji
administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy lub prawa majątkowego, organ
5
egzekucyjny wstrzymuje czynności egzekucyjne na wniosek wierzyciela,
zobowiązanego lub z urzędu i przekazuje akta egzekucji administracyjnej sądowi
rejonowemu zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.
Niejednoznaczne brzmienie obowiązującego obecnie art. 773 § 1 k.p.c.
stwarza pole do jego rozbieżnej wykładni, przy czym - co dostrzegł
sam wnioskodawca - istnieją poważne argumenty przemawiające za każdym
z możliwych rozwiązań. Trudno jednak nie dostrzec, że stanowisko
zaprezentowane w uchwale z dnia 24 lutego 2010 r., III CZP 133/09, uwzględnia
istotny aspekt praktyczny przyjętej wykładni, pomijany lub bagatelizowany przez
zwolenników wykładni przeciwnej.
Odnosząc się do stanowiska wnioskodawcy, wskazującego na potrzebę
ponownego rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego, należy
zauważyć, że w chwili składania tego wniosku trwały prace nad
nowelizacją kodeksu postępowania cywilnego, w tym przepisów regulujących
eliminację zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej. W ich wyniku w dniu
16 września 2011 r. uchwalono ustawę o zmianie ustawy - Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381).
Ustawodawca w znowelizowanym art. 773 § 1 k.p.c. wskazał jednoznacznie,
że w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowej do tej samej rzeczy lub
prawa majątkowego rozstrzygnięcie o łącznym prowadzeniu egzekucji przez jeden
organ ogranicza się jedynie do tej rzeczy lub prawa majątkowego, do którego
nastąpił zbieg. W związku z przyjęciem takiego rozwiązania, uregulował kwestię
przekazania akt administracyjnemu organowi egzekucyjnemu w przypadku
wyznaczenia tego organu do prowadzenia łącznie zbiegającej się egzekucji
(art. 773 § 22
k.p.c.), a także problem wydania kolejnego tytułu wykonawczego
niezbędnego do prowadzenia sprawy przekazanej organowi administracyjnemu
w sytuacji, w której zbieg egzekucji dotyczy tylko niektórych rzeczy lub praw,
z których komornik prowadzi egzekucję; tytuł taki będzie wydawany z urzędu przez
sąd lub referendarza sądowego przy odpowiednim zastosowaniu art. 793 k.p.c.
(art. 7732
k.p.c.).
6
Przytoczone unormowania usuwają wątpliwości, które legły u podstaw
zagadnienia prawnego przedstawionego do rozstrzygnięcia. Wprawdzie znajdą one
zastosowanie do postępowań wszczętych po wejściu w życie ustawy nowelizującej,
tj. od dnia 3 maja 2012 r. (art. 9 ust. 1 w związku z art. 11), jednak eliminują
sygnalizowane we wniosku niebezpieczeństwo utrwalenia się w orzecznictwie
sądów powszechnych rozbieżności w wykładni art. 773 § 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy, uznając, że podjęcie uchwały nie jest konieczne do
osiągnięcia celu wskazanego we wniosku, Sąd Najwyższy - na podstawie art. 61
§ 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym - orzekł, jak
w sentencji.