Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 148/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Banku - Spółki Akcyjnej w W.
przeciwko Bogdanowi M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 stycznia 2012 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie o odrzuceniu wniosku
o sporządzenie uzasadnienia wyroku.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 21 października 2010 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego Bogdana M., a następnie – postanowieniem z dnia 18 maja 2011 r.
oddalił jego wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie
uzasadnienia wyroku i odrzucił ten wniosek. Wyjaśnił, że wskazana przez
skarżącego przyczyna spóźnionego złożenia wniosku – zaniechanie pouczenia go
przez pełnomocnika świadczącego pomoc prawną z urzędu oraz niepouczenie
przez Sąd Apelacyjny przy ogłoszeniu wyroku o możliwości wystąpienia o
uzasadnienie tego wyroku oraz o prawie złożenia skargi kasacyjnej – nie
usprawiedliwia poglądu, iż pozwany nie złożył wniosku w terminie bez swojej winy.
Zaniedbanie pełnomocnika traktuje się jak winę strony, a sąd nie miał obowiązku
pouczania pozwanego, skoro był on reprezentowany przez profesjonalnego
pełnomocnika. Konsekwencją oddalenia wniosku o przywrócenie terminu do
złożenia wniosku było odrzucenie tego wniosku z uwagi na wniesienie go po
terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia wyroku.
Pozwany zażalił się na powyższe postanowienie domagając się jego zmiany
i przywrócenia terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia
i doręczenie wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 21 października 2010 r. lub też
uchylenia tego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania. Wniósł też o rozpoznanie postanowienia o oddaleniu
wniosku o przywrócenie terminu w trybie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenia art. 168 § 1 k.p.c.
przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a także art. 5 k.p.c. w zw.
z art. 118 § 2 i art. 327 § 1 k.p.c. oraz art. 391 k.p.c. przez błędną wykładnię.
Zdaniem skarżącego wadliwe było stanowisko Sądu Apelacyjnego przypisujące
pełnomocnikowi z urzędu reprezentującemu pozwanego w postępowaniu
apelacyjnym obowiązek pouczenia pozwanego o sposobie i terminie wniesienia
skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Argumentacja skarżącego odnosi się do wykładni art. 118 § 2 k.p.c.,
a konkretnie zakresu obowiązków pełnomocnika z urzędu w postępowaniu
odwoławczym. Zdaniem skarżącego z treści art. 118 § 2 k.p.c., wprowadzonego
ustawą z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45) wynika,
że pomoc udzielana przez adwokata lub radcę prawnego kończy się z chwilą
prawomocnego zakończenia postępowania, co oznacza, że jej zakres nie obejmuje
już czynności po ogłoszeniu wyroku przez sąd drugiej instancji, skoro orzeczenie
to jest prawomocne z chwilą jego ogłoszenia. Dlatego obowiązkiem sądu powinno
być pouczenie strony, która z chwilą ogłoszenia orzeczenia nie ma już zapewnionej
pomocy prawnej, o tym, że przysługuje jej prawo wniesienia skargi kasacyjnej oraz
o terminie i wymaganiach, jakie muszą być spełnione, aby skarga mogła być
wywiedziona.
Przedstawione przez skarżącego wątpliwości pojawiły się już wcześniej,
przed wprowadzeniem do przepisów proceduralnych art. 118 § 2 k.p.c.,
w związku z przyjęciem w orzecznictwie stanowiska o nierozciąganiu się
pełnomocnictwa ogólnego, określonego w art. 91 k.p.c., na postępowanie
kasacyjne. Konsekwencją tego poglądu stała się konieczność wyznaczenia granic
umocowania. W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 5 czerwca 2008 r. (III CZP 142/07, OSNC 2008/11/122) przyjęto,
że uprawomocnienie się orzeczenia kończącego postępowania w sprawie nie
stanowi przeszkody, aby ustanowiony w niej pełnomocnik podejmował skutecznie
działania związane z fazami postępowania poprzedzającymi uprawomocnienie się
orzeczenia kończącego postępowanie jako całość. Za dopuszczalne, mieszczące
się z mocy samego prawa w zakresie pełnomocnictwa procesowego uznano
dokonywanie przez umocowanego w sprawie pełnomocnika czynności - w sensie
czasowym - już po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie
w sprawie, ale - w sensie merytorycznym - dotyczących wcześniejszych jego faz.
Przykładowo wskazano, że pełnomocnik może w ramach umocowania określonego
w art. 91 k.p.c. złożyć, już po prawomocnym zakończeniu sprawy, wniosek
o wydanie odpisu wcześniejszego orzeczenia, wniosek o sporządzenie i doręczenie
uzasadnienia albo wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności
4
procesowej itp. Wprawdzie uwagi te dotyczyły pełnomocnictwa procesowego,
udzielonego przez stronę pełnomocnikowi z wyboru, a nie umocowania
pełnomocnika świadczącego pomoc prawną z urzędu, jednak – z uwagi na treść
art. 118 § 1 k.p.c. (przed nowelizacją - art. 118 k.p.c.) - ustanowienie adwokata lub
radcy prawnego przez sąd jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa
procesowego. Uwagi zawarte w uzasadnieniu powołanej uchwały zachowują więc
aktualność również w odniesieniu do zakresu uprawnień i obowiązków adwokata
świadczącego pomoc prawną z urzędu.
Zwrócić przy tym należy uwagę, że w okresie do dnia wprowadzenia do
art. 3941
§ 1 k.p.c. postanowienia umożliwiającego zaskarżenie postanowienia
o kosztach procesu, które nie były przedmiotem orzeczenia sądu pierwszej instancji
(co nastąpiło od dnia 22 maja 2009 r.), wyroki sądu drugiej instancji były
prawomocne z chwilą wydania co do całości zawartych w nich rozstrzygnięć (także
postanowienia o kosztach). Od tego czasu natomiast – z uwagi na możliwość
zaskarżenia określonego w art. 3941
§ 1 pkt. 1 k.p.c. postanowienia o kosztach
procesu zażaleniem – ta część orzeczeń nie stawała się prawomocna z chwilą
ogłoszenia. Tym bardziej więc nie można przyjąć, że pełnomocnik z urzędu strony
tracił z chwilą ogłoszenia orzeczenia wszelkie uprawnienia do reprezentowania
strony. Przeciwnie, nadal był uprawniony do zaskarżenia orzeczenia o kosztach,
jak też do zgłoszenia wniosku o sporządzeni uzasadnienia i doręczenie orzeczenia
wraz z uzasadnieniem. Jego obowiązkiem było także udzielenie stronie informacji
odnoszących się do możliwości skorzystania ze skargi kasacyjnej, ponieważ były
to informacje odnoszące się do orzeczenia, które wydane zostało w postępowaniu
objętym umocowaniem pełnomocnika. Niedopełnienie tych obowiązków przez
pełnomocnika, co do zasady nie upoważnia strony do powoływania się na
niezawinione przez nią niedotrzymanie terminu złożenia wniosku o sporządzenie
i doręczenie jej uzasadnienia wyroku sądu drugiej instancji. Jednak – zważywszy,
że czynności w niniejszej sprawie podejmowane były przez pełnomocnika z urzędu
w niedługim okresie po wejściu w życie przepisów nowelizujących art. 118 k.p.c.,
a stanowcze brzmienie art. 118 § 2 k.p.c. mogło budzić u pełnomocnika
uzasadnione wątpliwości co do jego umocowania w zakresie czynności związanych
z pouczeniem strony o możliwości zaskarżania prawomocnej części orzeczenia
5
i koniecznych czynnościach jakie w tym celu należy podjąć – strona nie powinna
ponosić konsekwencji takiego stanu rzeczy. Dlatego w realiach niniejszej sprawy
uznać należało, że ustalona przez Sąd Apelacyjny przyczyna uchybienia terminu do
złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia uzasadniała przywrócenie terminu
do dokonania tej czynności, co Sąd Najwyższy zgodnie z wnioskiem skarżącego
zbadał na podstawie art. 380 k.p.c. w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c.
Z tych względów należało uchylić zaskarżone postanowienie na podstawie
art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39816
k.p.c.