Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 stycznia 2012 r., IV CSK 341/11
Skuteczność czynności notarialnej przyjęcia na przechowanie pieniędzy
albo papierów wartościowych (art. 79 pkt 6 i art. 108 § 2 ustawy z dnia 14
lutego 1991 r. – Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz.
1158 ze zm.) nie zależy od spisania przez notariusza protokołu z przyjęcia na
przechowanie.
Sędzia SN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
Sędzia SN Grzegorz Misiurek
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "M.", spółki z o.o. w W. przeciwko
Mirosławowi G. i Iwonie G. o nakazanie złożenia oświadczenia woli, po rozpoznaniu
na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 19 stycznia 2012 r. skargi kasacyjnej strony
powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 stycznia 2011 r.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w
Gdańsku do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Powodowa spółka zmierzała do uzyskania orzeczenia zastępującego
oświadczenie woli pozwanych, skutkującego zawarciem z pozwanymi
przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomości. W ocenie tego Sądu, sama wpłata
w terminie przez powódkę pieniędzy na konto notariusza, bez sporządzenia przez
notariusza w terminie 30 dni od zawarcia umowy przedwstępnej protokołu przyjęcia
tych pieniędzy, nie wywołała skutku prawnego złożenia zaliczki do depozytu, a tym
samym nie doszło do spełnienia przesłanki umowy przedwstępnej zobowiązującej
do zawarcia umowy przyrzeczonej. Sąd pierwszej instancji oddalił powództwo, a
apelację powódki oddalił Sąd Apelacyjny, który podzielił ustalenia faktyczne oraz w
ocenę prawną tych ustaleń.
W ocenie Sądu drugiej instancji, zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia o
zasadności powództwa miała wykładnia postanowienia przedwstępnej warunkowej
umowy sprzedaży nieruchomości, w którym strony zastrzegły przyjęcie przez
notariusza na przechowanie pieniędzy tytułem zaliczki. Sąd uznał, że dla
skuteczności dokonania przez notariusza czynności notarialnej przyjęcia pieniędzy
na przechowanie wymagane jest złożenie pieniędzy udokumentowane na
specjalnym koncie bankowym, a ponadto spisanie przez notariusza protokołu
przyjęcia depozytu.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że depozyt notarialny wywołuje skutki prawne
jedynie między notariuszem a deponentem i uznał, że w obowiązującym stanie
prawnym (art. 79 pkt 6 w związku z art. 108 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. –
Prawo o notariacie, jedn. tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 ze zm. – dalej:
"Pr.not.") przyjęcie pieniędzy na przechowanie w trybie w nim określonym następuje
z chwilą spisania przez notariusza protokołu z przyjęcia depozytu. Czynność ta
nastąpiła już po upływie 30-dniowego terminu zastrzeżonego dla przyjęcia zaliczki
na przechowanie pod rygorem rozwiązania umowy, zatem sporządzenie protokołu
w późniejszym terminie nie skutkowało już wzajemnymi zobowiązaniami i
roszczeniami obu stron.
Powodowa spółka zarzuciła w skardze kasacyjnej niewłaściwą interpretację
art. 65 § 2 k.c., polegającą na błędnej wykładni umowy przedwstępnej wskutek
przyjęcia, że rozwiązanie tej umowy zastrzeżono również na wypadek
niesporządzenia w terminie protokołu ze złożenia pieniędzy do depozytu oraz
pominięcie wyjaśnienia słowa „zdeponowanie” jako „przyjęcie na przechowanie”
przez notariusza. Zarzut błędnej interpretacji i niewłaściwego zastosowania art. 108
Pr.not. uzasadniono błędnym przyjęciem, że sama wpłata pieniędzy na specjalne
konto notariusza nie wywołuje żadnych skutków prawnych oraz że o skuteczności
złożenia pieniędzy do depozytu decyduje dopiero sporządzenie przez notariusza
protokołu. Zarzut niezastosowania art. 835 k.c. uzasadniono istnieniem podstaw do
zastosowania tego przepisu wskutek dokonanego umownego zastrzeżenia
zdeponowania, przyjęcia pieniędzy na przechowanie u notariusza. Zarzucono także
naruszenie art. 382 k.p.c. wskutek pominięcia dowodu z księgi depozytowej
notariusza, potwierdzającego fakt przyjęcia zaliczki w umówionym przez strony
terminie. Skarżąca wniosła o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
Zasadny jest zarzut naruszenia art. 65 § 2 k.c., polegający na dokonaniu
wykładni umowy przedwstępnej z pominięciem zbadania zgodnego zamiaru stron w
kwestii rozumienia słów: „zdeponowanie” i „przyjęcie na przechowanie”. (...)
W piśmiennictwie trafnie podniesiono, że czynność przyjęcia przez notariusza na
przechowanie w celu wydania wskazanej osobie lub jego następcy prawnemu, m.in.
pieniędzy w walucie polskiej, określana też mianem „depozytu notarialnego”,
wywołuje skutki prawne jedynie między notariuszem a deponentem, a więc nie
między stronami sporu, będącymi także stronami umowy przedwstępnej. Strony
zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, z
ustawowymi ograniczeniami wskazanymi w art. 3531
k.c., jednakże sformułowania
użyte w umowach należy raczej badać z uwzględnieniem zgodnego zamiaru stron i
celu umowy, aniżeli opierać się na ich dosłownym brzmieniu (art. 65 § 2 k.c.).
Tymczasem Sąd Apelacyjny uczynił odmiennie, ponieważ użyte w umowie
przedwstępnej sformułowanie „kwota zaliczki ... zostanie ... zdeponowana –
przyjęta na przechowanie u notariusza na specjalnym koncie bankowym” ocenił
jako zastrzeżenie dokonania między stronami tej umowy czynności notarialnej,
określonej w art. 108 § 1 Pr.not. Tymczasem czynność ta może być dokonana
jedynie w konfiguracji podmiotowej notariusz – deponent i tylko w tej płaszczyźnie
może być oceniana z uwzględnieniem wymienionego przepisu.
Ocena sformułowania umowy przedwstępnej wymagała uwzględnienia
zgodnego zamiaru stron i celu umowy, nawet jeśli brzmienie użytych w umowie
sformułowań było zbieżne z brzmieniem pojęć zastosowanych przez ustawodawcę
w art. 108 § 1 i 2 Pr.not. Niezbędność zastosowania, pominiętego przez Sąd drugiej
instancji przepisu art. 65 § 2 k.c. okazuje się tym bardziej konieczna, że
postanowienie umowy przedwstępnej wskazuje na przesłanki określające sposób
uregulowania przez stronę powodową ceny sprzedaży, a nie na przesłanki
określone przez strony jako przesądzające ich zobowiązanie zawarcia
przyrzeczonej umowy sprzedaży. (...)
Bez zbadania, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, a więc z
uwzględnieniem dyrektyw art. 65 § 2 k.c., zaskarżone orzeczenie należy ocenić
jako wydane co najmniej przedwcześnie. (...)
Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska Sądu Apelacyjnego, że jedną z dwóch
przesłanek skuteczności dokonania czynności notarialnej przyjęcia na
przechowanie m.in. pieniędzy jest spisanie przez notariusza protokołu przyjęcia
depozytu. Należy zważyć, że wykładnia językowa art. 108 § 2 Pr.not. prowadzi do
odmiennego, racjonalnego wniosku, że spisanie przez notariusza protokołu z
przyjęcia depozytu nie stanowi niezbędnej kumulatywnej przesłanki ustawowej,
przesądzającej skuteczność dokonania czynności notarialnej przyjęcia przez
notariusza na przechowanie m.in. pieniędzy w walucie polskiej (art. 108 § 1 Pr.not.).
Przepis art. 108 § 2 Pr.not. zobowiązuje notariusza do spisania protokołu przyjęcia
depozytu, co oznacza, że dokonanie czynności notarialnej przyjęcia na
przechowanie musi poprzedzać dokonanie innej czynności notarialnej, tj. spisania
protokołu. Ponadto w art. 108 § 2 Pr.not. ustawodawca wymaga, aby notariusz w
protokole wymienił m.in. datę przyjęcia depozytu. Wymaganie to oznacza, że data
przyjęcia przez notariusza depozytu może poprzedzać datę spisania protokołu.
Dopuszczalność następczego sporządzenia przez notariusza protokołu przyjęcia
depozytu przesądza zatem, że jego późniejsze spisanie nie jest przesłanką prawnej
skuteczności dokonania czynności notarialnej przyjęcia przez notariusza na
przechowanie. Odmienny wniosek musiałby opierać się na niedopuszczalnym
założeniu możliwości nieracjonalnego działania ustawodawcy.
Za aprobatą wniosku wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku nie
przemawia brzmienie proponowanych zmian w art. 108 Pr.not., zawartych w
projekcie ustawy o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz ustawy o Bankowym
Funduszu Gwarancyjnym (Sejm VI kadencji, druk nr 3069). Dokonywanie wykładni
obowiązującej normy prawnej z uwzględnieniem projektowanego brzmienia
przepisów może mieć wyłącznie wspomagający charakter, a ponadto nie można
aprobować tezy, że proponowana w art. 108a § 4 projektu ustawy nowelizującej
zmiana stanu prawnego niezbicie dowodzi, że obowiązujący stan prawny był
diametralnie odmienny. Przeciwnie, przewidziana w projekcie propozycja uznania
przyjęcia pieniędzy przez notariusza do depozytu za dokonane już z chwilą ich
wpływu na wskazany rachunek bankowy notariusza dowodzi, że obowiązujący
przepis jest źródłem wątpliwości interpretacyjnych, a modyfikacja jego brzmienia ma
służyć wyłącznie bardziej precyzyjnemu wyrażeniu tożsamej co dotychczasowa
normy prawnej.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji (art. 39815
§ 1)
k.p.c.