Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 42/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych i Inżynieryjnych Spółki
Akcyjnej
przeciwko "Eurovia Bazalty" Spółce Akcyjnej (dawniej: Kopalni Bazaltu "Księginki"
Spółce Akcyjnej)
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 września 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 12 marca 2009 r. oddalił powództwo
Przedsiębiorstwa Robót Kolejowych i Inżynieryjnych S.A. o zapłatę 343388,29 zł,
wniesione przeciwko Kopalni Bazaltu „Księgniki" S.A., uznając, że strona
powodowa nie udowodniła wadliwości tłucznia bazaltowego dostarczonego przez
stronę pozwana. Wyrok ten uchylił Sąd Apelacyjny i przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Ocenił on odmiennie zebrany w sprawie
materiał dowodowy i uznał, że potwierdzał on wadliwość tłucznia i konieczność jego
wymiany. Zachodziła natomiast konieczność zbadania wysokości szkody. Po
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 maja 2010 r.
uwzględnił powództwo w całości. Sąd ten ustalił, że strony w dniu 12 kwietnia
2005 r. zawarły umowę dostawy, której przedmiotem było 20000 ton tłucznia.
Strona pozwana jako dostawca udzieliła gwarancji na okres 36 miesięcy od daty
dostarczenia materiału. W okresie od 18 sierpnia 2005 r. do 20 września 2005 r.
strona pozwana dostarczyła blisko 3000 ton tłucznia i przedstawiła dokumenty
potwierdzające spełnienie przez tłuczeń wymagań przewidzianych dla klasy I,
gatunku I. Dostarczony przez stronę pozwaną tłuczeń bazaltowy
został wykorzystany do prowadzonych w lipcu i sierpniu 2005 r. prac
modernizacyjnych toru nr 1 na szlaku Pieńsk-Jędrzychowice oraz do wykonania
prac odwodnieniowych, wysypywania międzytorza i regulacji toru nr 2.
Po zakończeniu prac modernizacyjnych zostały pobrane próbki tłucznia.
Jego badania ujawniły, że odpowiada on jedynie klasie III. W czasie końcowego
odbioru prac, w dniu 29 marca 2007 r. jakość tłucznia została wpisana jako usterka.
Pismem z dnia 12 października 2007 r. strona powodowa wezwała stronę pozwaną
do wymiany wadliwego tłucznia w terminie do 30 maja 2008 r. Podczas wizji
przeprowadzonej w dniu 18 marca 2008 r. przedstawiciele strony pozwanej
zakwestionowali pochodzenie wbudowanego tłucznia z ich dostaw. W okresie od
13 maja 2008 r. do 19 maja 2008 r. strona powodowa dokonała wymiany 1997 ton
tłucznia wbudowanego na odcinku od 14,600 do 15,200 km toru nr 1 szlaku Pieńsk-
3
Jedrzychowice. Koszt tych robót wyniósł 343388,29 zł. Usunięty tłuczeń został
zużyty przez stronę powodową do zasypywania dróg uszkodzonych podczas
prowadzenia prac modernizacyjnych.
W oparciu o te ustalenia Sąd Okręgowy przyjął, że strona powodowa
wykazała przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej strony pozwanej
oraz wysokość poniesionej szkody. Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu
przedawnienia podniesionego przez stronę pozwaną, przyjmując, że roszczenie
odszkodowawcze związane z niedokonaniem wymiany tłucznia w ramach gwarancji
zostało wytoczone przed upływem trzech lat od powstania szkody i nie uległo
przedawnieniu.
Apelacja strony pozwanej została oddalona przez Sąd Apelacyjny wyrokiem
z dnia 9 września 2010 r. Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu
Okręgowego. Za niezasadne uznał zarzuty naruszenia art. 47912
§ 1 k.p.c.
związane z oddaleniem wniosków dowodowych strony pozwanej. Sąd Apelacyjny
podkreślił, że strona powodowa nie domagała się dopełnienia przez dostawcę
obowiązków wynikających z udzielonej gwarancji, ale zapłaty odszkodowania za
nienależyte wykonanie umowy, w ramach której gwarancja została udzielona.
Początek biegu trzyletniego terminu przedawnienia, wynikającego z art. 118 k.c.,
należało liczyć od momentu, kiedy stronie pozwanej doręczono pismo z żądaniem
wymiany wadliwego tłucznia z dnia 25 września 2006 r. Uwzględniając, że pozew
wpłynął w dniu 2 stycznia 2009 r., należało przyjąć, że roszczenie strony
powodowej nie uległo przedawnieniu.
Skarga kasacyjna strony pozwanej została oparta na obu podstawach
określonych w art. 3983
§ 3 k.p.c. Zarzucono w niej nieważność postępowania
z uwagi na naruszenie art. 379 pkt 4 w zw. z art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c., naruszenie art.
233 § 1 k.p.c., art. 245 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 162 k.p.c. oraz art. 118 w zw.
z art. 577 k.c., art. 662 k.c., art. 554 k.c., art. 471 k.c. i art. 602 k.c. W oparciu
o te zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie
powództwa, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi II instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Skarżący bezzasadnie podnosił, że w sprawie miała miejsce nieważność
postępowania z uwagi na orzekanie przez Sąd drugiej instancji dwukrotnie
w składzie, w którym uczestniczyli ci sami sędziowie. Art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c.
stanowi, że wyłączony z mocy ustawy jest sędzia, który brał udział w wydaniu
zaskarżonego orzeczenia w niższej instancji. Nie stanowi on zatem podstawy
wyłączenia sędziego, który poprzednio orzekał już w drugiej instancji i po
ponownym rozpoznaniu sprawy przez sąd pierwszej instancji orzeka ponownie
w postępowaniu przed sądem drugiej instancji. Nie zachodziła zatem podstawa
nieważności wskazana w art. 379 pkt 4 k.p.c.
Nieuzasadnione były również pozostałe zarzuty naruszenia przepisów
postępowania. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Zatem zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 245 i 328 § 2 k.p.c. „poprzez zaniechanie
wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału i wykroczenie poza
swobodę oceny materiału dowodowego" i stwierdzenie, że powód wykazał
okoliczności faktyczne, na których oparł swoje żądanie nie mógł stanowić podstawy
uwzględnienia skargi kasacyjnej.
Sąd Apelacyjny uznał za niezasadne zarzuty naruszenia art. 47914
§ 2 k.p.c.,
pozostające w związku z oddaleniem wniosków dowodowych strony pozwanej,
z uwagi na niezgłoszenie przez nią zastrzeżeń w tym zakresie stosownie do
brzmienia art. 162 k.p.c. Skarżący nie kwestionuje zasadności tego stwierdzenia,
jak też oceny, że art. 162 k.p.c. znajduje zastosowanie w przypadku oddalenia
wniosków dowodowych. Podniósł jedynie, że przy rozpoznaniu sprawy po raz
pierwszy, - mimo oddalenia wniosków dowodowych strony pozwanej - zapadł wyrok
oddalający powództwo, a przy ponownym rozpoznaniu sprawy wnioski te zostały
oddalone z uwagi na treść orzeczenia Sądu drugiej instancji. W związku z tym
wymaga odnotowania, że zastosowanie art. 162 k.p.c. nie jest uzależnione od
motywów, którymi sąd kierował się oddalając wnioski dowodowe. Niezależnie
od przyczyn oddalenia wniosków dowodowych przez sąd, niezwrócenie uwagi
na uchybienie przepisom postępowania w tym zakresie powoduje utratę możliwości
powoływania się na nie w toku dalszego postępowania, co obejmuje także
postępowanie przed sądem drugiej instancji i postępowanie kasacyjne.
5
W części uzasadnione były zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Stwierdzenie to nie dotyczy zarzutu naruszenia art. 602 k.c. oraz art. 471 k.c.
„przez przyjęcie", że powód wbudował wyroby dostarczone przez stronę pozwaną
i były one wadliwe. Naruszenie prawa materialnego może mieć postać jego błędnej
wykładni lub niewłaściwego zastosowania. Natomiast powołany zarzut strony
pozwanej, zakwalifikowany przez nią jako zarzut naruszenia prawa materialnego,
w istocie sprowadza się do kwestionowania ustaleń wskazujących, że strona
pozwana dostarczyła wadliwy tłuczeń i został on wbudowany na odcinku torów, na
którym zachodziła konieczność jego wymiany. Tymczasem, jak już wyżej
podniesiono podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny przyjął, że strona powodowa dochodziła odszkodowania za
nienależyte wykonanie umowy dostawy tłucznia bazaltowego. Nienależyte
wykonanie tej umowy wiązało się z dostarczeniem tłucznia nieodpowiedniej jakości
i koniecznością jego wymiany. Trafnie w związku z tym przyjął, że roszczenie to
podlegało trzyletniemu przedawnieniu z uwagi na treść art. 118 k.c. Podstawę dla
roszczenia strony powodowej stanowił art. 471 k.c. W świetle tego przepisu
roszczenie odszkodowawcze powstaje w chwili wyrządzenia szkody, a bieg jego
przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego co do terminu, w którym rozpoczął się bieg terminu
przedawnienia roszczenia strony powodowej nie jest jednoznaczne. Sąd Apelacyjny
stwierdził bowiem najpierw, że termin ten należy liczyć od momentu, kiedy pozwana
odmówiła wymiany wadliwego tłucznia na wolny od wad, po czym w dalszej części
uzasadnienia - stwierdził, że termin ten rozpoczął bieg w dniu, w którym doręczono
stronie pozwanej pismo inwestora zawierające wezwanie do wymiany kruszywa. W
każdym jednak razie stanowisko to nie jest uzasadnione. Roszczenie
odszkodowawcze z tytułu nienależytego wykonania umowy dostawy przez stronę
pozwaną należy do roszczeń bezterminowych. Zgodnie z art. 455 k.c. świadczenia,
których termin spełnienia nie jest oznaczony i nie wynika z właściwości
zobowiązania, powinny być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do
wykonania. Samo odwołanie się przez Sąd Apelacyjny do okoliczności związanych
z wezwaniem strony pozwanej do dokonania wymiany dostarczonego tłucznia było
6
zatem uzasadnione. Sąd Apelacyjny pominął jednak, że w przypadku, gdy
wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez
uprawnionego, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym
roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność
w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie k.c.). Dokonane
w sprawie ustalenia nie pozwalają zaś przyjąć, że pismo strony powodowej z dnia
25 września 2006 r., na które powołał się Sąd Apelacyjny, zawierające wezwanie
do dokonania wymiany kruszywa zostało przesłane w najwcześniej możliwym
terminie. Ustalenia te wskazują, że prace, z którymi wiąże się roszczenie strony
powodowej zostały wykonane w lipcu i sierpniu 2005 r. Ustalono nadto, że pismem
z dnia 9 sierpnia 2006 r. wykonawcy i inspektorzy nadzoru zostali poinformowani,
że tłuczeń pochodzący od strony pozwanej nie odpowiada wymaganym
parametrom. Należy zatem przyjąć, że strona powodowa z pewnością już na
początku sierpnia 2006 r. wiedziała o wadach tłucznia. Nie można więc przyjąć,
że bieg terminu przedawnienia rozpoczął się dopiero po doręczeniu stronie
pozwanej pisma dnia 25 września 2006 r. Stwierdzenie kiedy rozpoczął się bieg
przedawnienia wymagało zaś dokładniejszego ustalenia chwili, w której strona
powodowa wiedziała już o wadliwości tłucznia. Powołane przez Sąd ustalenia
wskazują zaś, że próbki tłucznia do badań pod katem jego ścieralności zostały
pobrane po wykonaniu prac modernizacyjnych, co w przypadku prac objętych
sporem miało miejsce w sierpniu 2005 r. Brak stosownych ustaleń czynił zasadnym
zarzut naruszenia art. 118 k.c. Z tego względu skarga kasacyjna podlegała
uwzględnieniu na podstawie art. 39815
§ 1 k.c.
Pozostałe zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego były
nieuzasadnione. Dla oceny przedawnienia roszczenia strony powodowej nie miał
bowiem zastosowania art. 554 k.c. ani też art. 662 k.c. dotyczący praw
i obowiązków stron umowy najmu oraz art. 577 k.c. normujący udzielenie gwarancji
i obowiązki gwaranta.
jw