III SW 2/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:03-04-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Postanowienie z dnia 21 marca 2012 r.
III SW 2/12
1. Wykreślenie partii z ewidencji partii politycznych nie zwalnia pełno-
mocnika finansowego jej komitetu wyborczego, który brał udział w wyborach, z
obowiązku złożenia sprawozdania finansowego o przychodach, wydatkach i
zobowiązaniach finansowych tego komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy
od dnia wyborów, które to sprawozdanie podlega weryfikacji przez właściwe
organy wyborcze, niezależnie od tego, że za potencjalne zobowiązania zwią-
zane z rozliczeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet wyborczy z
naruszeniem przepisów prawa wyborczego, odpowiedzialność ponosi partia,
która go utworzyła (art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wy-
borcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jednolity tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 ze zm.; aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycz-
nia 2011 r. - Kodeks wyborczy, Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
2. Odrzucenie sprawozdania finansowego z powodu naruszenia przez
komitet wyborczy partii politycznej zakazu przyjmowania wartości niepienięż-
nych (art. 83c ust. 5 wymienionej Ordynacji; aktualnie art. 132 § 5 Kodeksu wy-
borczego) nie może być oparte na domniemaniu ich prawdopodobnego pozy-
skania, ale Państwowa Komisja Wyborcza powinna wykazać przyjęcie real-
nych, "zakazanych" majątkowych wartości niepieniężnych, skoro komitet wy-
borczy ma obowiązek ich przekazania urzędowi skarbowemu właściwemu dla
siedziby komitetu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie wymienionej Ordynacji; aktual-
nie art. 149 § 4 zdanie drugie Kodeksu wyborczego).
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Katarzyna Gonera, Kazimierz Jaśkowski, Halina Kiryło, Jerzy
Kwaśniewski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 marca
2012 r. sprawy ze skargi Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna”
na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 stycznia 2012 r. w przedmiocie
odrzucenia sprawozdania finansowego
2
u z n a ł skargę za zasadną.
U z a s a d n i e n i e
Uchwałą z dnia 23 stycznia 2012 r. Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła
sprawozdanie wyborcze Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna" o
źródłach pozyskania funduszy oraz wydatkach poniesionych na cele wyborcze w wy-
borach organów samorządu terytorialnego przeprowadzonych w dniu 21 listopada
2010 r. z powodu naruszenia art. 83c ust. 5 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordyna-
cja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województwa (Dz. U. z 2010 r. Nr
176, poz. 1190 ze zm., zwanej dalej Ordynacją), przez przyjęcie wartości niepienięż-
nych (między innymi materiałów biurowych, które wykorzystano do prowadzenia
kampanii wyborczej, pokrycia kosztów powielania dokumentów i kosztów podróży) od
osób nieodpłatnie dokonujących w imieniu Komitetu czynności wyborczych.
Na podstawie sprawozdania Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego
„Ojcowizna" oraz wyjaśnień jego pełnomocnika finansowego PKW stwierdziła, że
Komitet nie wykazał żadnych przychodów ani wydatków (kosztów) związanych z pro-
wadzeniem kampanii wyborczej, ponieważ wszystkie czynności wyborcze były wyko-
nywane społecznie (nieodpłatnie). Tymczasem zarejestrowanie kandydatów w 6 wo-
jewództwach do rad powiatów i gmin oraz kandydata na burmistrza miasta wymagało
bez wątpienia poniesienia kosztów związanych ze sporządzeniem wymaganych do-
kumentów (np. koszty papieru, powielenia formularzy dokumentów), zebraniem pod-
pisów osób popierających zgłoszenia oraz dostarczeniem dokumentów do właści-
wych komisji wyborczych położonych w dużych odległościach od siedziby Komitetu
(np. koszt paliwa, biletów). W ocenie Komisji oznaczało to, że Komitet nie poniósł
kosztów związanych z wymienionymi czynnościami wyborczymi, natomiast poniosły
je osoby, które nieodpłatnie te czynności wykonały, a zatem faktyczne koszty funk-
cjonowania Komitetu były wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu. Tym samym
Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna" przyjął wartości niepieniężne,
naruszając zakaz określony w art. 83c ust. 5 Ordynacji wyborczej.
W skardze na tę uchwałę Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowi-
zna" utrzymywał, że ustalenia Państwowej Komisji Wyborczej dotyczące faktycznych
kosztów funkcjonowania Komitetu nie są zgodne z prawdą i nie zostały potwierdzone
3
żadnym dowodem. Wynika to z uzasadnienia uchwały z dnia 23 listopada 2011 r., w
którym PKW stwierdziła, że „żaden z uprawnionych podmiotów, wymienionych w art.
34a ust. 5 w związku z art. 38a ust. 1 ustawy, nie zgłosił zastrzeżeń do sprawozda-
nia" oraz że „uczestniczący w wyborach Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego
„Ojcowizna" nie prowadził kampanii wyborczej, nie pozyskał ani nie wydatkował żad-
nych środków". Ponadto w skardze wskazano, że Stronnictwo Ludowe „Ojcowizna"
zostało wykreślone z ewidencji partii politycznych postanowieniem Sądu Okręgo-
wego w Warszawie z dnia 15 marca 2010 r., „co może stanowić przesłankę do uzna-
nia tego postępowania jako bezprzedmiotowego”. W związku z tym skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonej uchwały w całości i umorzenie postępowania.
W odpowiedzi na skargę Państwowa Komisja Wyborcza podtrzymała swoje
stanowisko. Według tej Komisji, jej ustalenia są zgodne z prawdą, gdyż złożone w
sprawie wyjaśnienia potwierdzały, że faktyczne koszty funkcjonowania Komitetu były
wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu, bo Komitet Wyborczy Stronnictwa Lu-
dowego „Ojcowizna" przyjął wartości niepieniężne, naruszając zakaz określony w art.
83c ust. 5 Ordynacji wyborczej, a „stanowisko takie znajduje potwierdzenie w posta-
nowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 r. sygn. akt III SW 9/11”.
W ocenie Komisji, „nietrafny jest również argument skarżącego, że do spra-
wozdania partii politycznej Stronnictwo Ludowe ‘Ojcowizna’ o źródłach pozyskania
środków finansowych w 2011 r. nie zostały wniesione zastrzeżenia w trybie określo-
nym art. 34a ust. 5 w związku z art. 38a ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o
partiach politycznych (Dz. U. z 2011 r. Nr 1, poz. 924), a sprawozdanie to zostało
przyjęte. Dotyczą one odrębnego postępowania, prowadzonego na podstawie prze-
pisów ustawy o partiach politycznych, zakończonego 2 miesiące przed podjęciem
zaskarżonej uchwały. Okoliczności, które spowodowały odrzucenie sprawozdania
finansowego Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego ‘Ojcowizna’ nie miały
wpływu na treść uchwał Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 listopada 2011 r. w
sprawie sprawozdania partii politycznej Stronnictwo Ludowe ‘Ojcowizna’ o źródłach
pozyskania środków finansowych w 2010 r.”.
Odnośnie do podniesionego w skardze wykreślenia partii politycznej Stronnic-
two Ludowe „Ojcowizna" z ewidencji partii politycznych, Państwowa Komisja Wybor-
cza stwierdziła, że przepisy Ordynacji wskazują rodzaje postanowień wydawanych w
sprawie przedłożonych jej sprawozdań finansowych komitetów wyborczych (art. 84a
ust. 1 tej ustawy) i nie zwalniają Państwowej Komisji Wyborczej z obowiązku wydania
4
postanowień w sprawie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych utworzo-
nych przez partie, które zostały następnie wykreślone z ewidencji partii politycznych.
Zgodnie z art. 64 ust. Ordynacji „obowiązek złożenia sprawozdania finansowego
ciąży również na pełnomocniku komitetu wyborczego, który uległ rozwiązaniu; do
takich sprawozdań również ma zastosowanie art. 84a ust. 1 Ordynacji wyborczej”. W
takich okolicznościach sprawy Państwowa Komisja Wyborcza wniosła o oddalenie
skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie i dla porządku wymagał rozważenia zgłoszony w skardze zarzut
„bezprzedmiotowości” postępowania skargowego ze względu na wykreślenie Stron-
nictwa Ludowego „Ojcowizna” z ewidencji partii politycznych postanowieniem Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 15 marca 2010 r. Tę okoliczność potwierdziła rów-
nież Państwowa Komisja Wyborcza w odpowiedzi na skargę, wskazując, że wymie-
nione postanowienie stało się prawomocne „w wyniku oddalenia apelacji” postano-
wieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2010 r. […]. Nie ma jed-
nak informacji, czy po uprawomocnieniu się postanowienia o wykreśleniu tego Stron-
nictwa z ewidencji partii politycznych sąd rejestrowy zarządził likwidację i wyznaczył
likwidatora w trybie art. 47 ustawy o partiach politycznych. Ponadto z ogólnodostęp-
nych informacji elektronicznych (internet) wynika, iż pomimo prawomocnego wykre-
ślenia z ewidencji partii politycznych Stronnictwo Ludowe „Ojcowizna” nie zaprzestało
działalności. Oceniając ten zakres skargi Sąd Najwyższy uznał, że zarzut „bez-
przedmiotowości” postępowania ze skargi na odrzucenie sprawozdania finansowego
z wyborów samorządowych przeprowadzonych w dniu 27 listopada 2010 r. nie jest
uzasadniony przede wszystkim dlatego, że wymienione wybory, w których brał udział
Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna,” odbyły się przed prawomoc-
nym wykreśleniem tego Stronnictwa z ewidencji partii politycznych. Wprawdzie od-
powiedzialność za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego danej partii poli-
tycznej, w tym za zobowiązania związane z rozliczeniem korzyści majątkowych
przyjętych przez komitet wyborczy z naruszeniem przepisów ustawy (prawa wybor-
czego), ponosi partia, która go utworzyła (art. 64k Ordynacji), a w przypadku wykre-
ślenia partii politycznej z ewidencji sąd zarządza likwidację partii politycznej i wyzna-
cza jej likwidatora, który pokrywa koszty likwidacji, w tym jej zobowiązania majątko-
5
we, z majątku zlikwidowanej partii, a jeżeli ten nie wystarcza - pozostałą część kosz-
tów likwidacji pokrywa Skarb Państwa (art. 47 i 48 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r.
o partiach politycznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924), jednak to
nie wymienione Stronnictwo, ale jego komitet wyborczy był podmiotem prowadzo-
nego postępowania ze skargi pełnomocnika finansowego Komitetu Wyborczego
Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna” na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej o
odrzuceniu sprawozdania finansowego tego Komitetu Wyborczego o jego przycho-
dach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych (powoływane dalej jako sprawozda-
nie finansowe), które pełnomocnik przedłożył Państwowej Komisji Wyborczej w ter-
minie 3 miesięcy od dnia wyborów (art. 84 ust. 2 Ordynacji). W konsekwencji Pań-
stwowa Komisja Wyborcza była zobowiązana do zweryfikowania przedłożonego jej
sprawozdania finansowego Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowi-
zna” w trybie art. 84a Ordynacji, a Sąd Najwyższy do rozpoznania tego zarzutu wnie-
sionej skargi. Powyższe oznacza, że wykreślenie partii z ewidencji partii politycznych
nie zwalniało pełnomocnika finansowego jej komitetu wyborczego, który brał udział w
wyborach, z obowiązku złożenia sprawozdania finansowego o przychodach, wydat-
kach i zobowiązaniach finansowych tego komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy
od dnia wyborów, które podlega weryfikacji przez właściwe organy wyborcze, nieza-
leżnie od tego, że odpowiedzialność za potencjalne zobowiązania związane z rozli-
czeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet wyborczy z naruszeniem
przepisów ustawy (prawa wyborczego), ponosi partia, która go utworzyła (art. 84 ust.
2 Ordynacji, aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy,
Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
Zaskarżona uchwała okazała się bezpodstawna i nieuzasadniona. Wstępnie
wniosek taki uzasadnia już porównanie zaskarżonej uchwały z dnia 23 stycznia 2012
r. o odrzuceniu sprawozdania finansowego skarżącego Komitetu Wyborczego z
wcześniejszą uchwałą Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 listopada 2011 r. o
przyjęciu sprawozdania finansowego partii politycznej Stronnictwo Ludowe „Ojcowi-
zna” o źródłach pozyskania środków finansowych w tym samym okresie sprawoz-
dawczym - 2010 r., „ze wskazaniem uchybienia polegającego na naruszeniu art. 35
ust. 1 ustawy o partiach politycznych”. W uzasadnieniu tej drugiej uchwały Państwo-
wa Komisja Wyborcza stwierdziła, że w roku sprawozdawczym 2010, wymienione
Stronnictwo nie pozyskało środków finansowych „we wszystkich pozycjach 0 (zero)”,
a tylko z tego względu, że „Partia nie posiadała w 2010 r. Funduszu Wyborczego”,
6
chociaż jej kandydaci brali udział w wyborach organów jednostek samorządu teryto-
rialnego, ale „uczestniczący w tych wyborach Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludo-
wego „Ojcowizna” nie prowadził kampanii wyborczej, nie pozyskał ani nie wydatkował
żadnych środków”, Państwowa Komisja Wyborcza przyjęła sprawozdanie finansowe
Stronnictwa, z zastrzeżeniem braku utworzenia obligatoryjnego funduszu wybor-
czego.
W takich okolicznościach zasadne okazały się zastrzeżenia skarżącego, że ta
sama Państwowa Komisja Wyborcza w dniu 23 stycznia 2012 r. odrzuciła sprawoz-
danie finansowe Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna”, z uza-
sadnieniem różnym od uzasadnienie wcześniej podjętej uchwały z dnia 23 listopada
2011 r., przyjmując, że w tych samych wyborach samorządowych „faktyczne koszty
funkcjonowania Komitetu były wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu”, ponie-
waż „Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego ‘Ojcowizna’ przyjął wartości niepie-
niężne (m.in. materiały biurowe, które wykorzystano do prowadzenia kampanii wy-
borczej, pokrycie kosztów powielenia dokumentów i kosztów podróży) od osób nie-
odpłatnie dokonujących w jego imieniu czynności wyborczych”. Pominąwszy to, że
ten sam państwowy organ wyborczy powinien unikać podejmowania uchwał, które
zawierają wzajemnie sprzeczne uzasadnienia, to zaskarżona uchwała okazała się
niezgodna z prawem, a wniesiona skarga była zasadna z następujących przyczyn.
Przepisy prawa wyborczego regulują przypadki, w których komitet wyborczy
nie pozyskuje ani nie wydatkuje żadnych środków na wybory, w których bierze udział.
I tak z art. 84 ust. 2b Ordynacji wynikało, że w przypadku gdy komitet wyborczy nie
pozyskiwał i nie wydatkował takich środków, jego pełnomocnik finansowy składał
właściwemu komisarzowi wyborczemu jedynie stosowne oświadczenie zastępujące
sprawozdanie finansowe. Również w aktualnym stanie prawnym pełnomocnik finan-
sowy zawiadamia organ wyborczy w terminie 30 dni od dnia wyborów, że komitet
wyborczy nie miał przychodów, nie poniósł wydatków ani nie ma zobowiązań finan-
sowych. W takim przypadku do zawiadomienia przedkładanego Państwowej Komisji
Wyborczej nie sporządza się opinii biegłego rewidenta i raportu (art. 142 § 2 i 3 Ko-
deksu wyborczego). Z zacytowanego prawnego punktu odniesienia przedmiotem
badania Państwowej Komisji Wyborczej nie było zatem sprawozdanie finansowe,
choć tak nazwał je skarżący, który posłużył się „drukiem” sprawozdania finansowego,
ponieważ w istocie rzeczy złożył on „stosowne oświadczenie zastępujące sprawoz-
danie finansowe” w rozumieniu art. 84 ust. 2b Ordynacji. Tymczasem zaskarżoną
7
uchwałą Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła sprawozdanie finansowe, bez ja-
kiegokolwiek wyjaśnienia przyczyn takiej kwalifikacji prawnej złożonego oświadcze-
nia pełnomocnika finansowego, które było złożone w formie „sprawozdania finanso-
wego” reprezentowanego przezeń Komitetu Wyborczego. Z tego złożonego oświad-
czenia o braku przychodów, wydatków ani zobowiązań finansowych tego Komitetu
implicite wynikało, że ten Komitet nie przyjmował także żadnych wartości niepienięż-
nych w rozumieniu art. 83c ust. 5 Ordynacji.
Zakaz przyjmowania wartości niepieniężnych, z wyjątkiem nieodpłatnego roz-
powszechniania plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne, nie kreuje za-
kazu nieodpłatnego pełnienia funkcji przez członków komitetu wyborczego. Przeciw-
nie członkowie komitetu wyborczego zawsze powinni pełnić społecznie funkcje jego
członków, którzy „pracując” społecznie z natury rzeczy nie świadczą w ten sposób
„wartości niepieniężnych” na rzecz własnego komitetu wyborczego. Taki stan rzeczy
potwierdził na wezwanie Państwowej Komisji Wyborczej, skierowane na podstawie
art. 84a ust. 2 Ordynacji, skarżący pełnomocnik, który wyjaśnił, że: „1. Wszystkie
czynności wyborcze były wykonywane społecznie (nieodpłatnie), 2. Komitet Wybor-
czy SL ‘Ojcowizna’ nie prowadził kampanii wyborczej, albowiem kandydaci byli bar-
dzo dobrze znani w swoich środowiskach i nie było potrzeby prowadzenia kampanii”.
Pomimo to Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła sprawozdanie finansowe, które
powinna potraktować jako stosowne oświadczenie w rozumieniu art. 84 ust. 2b Or-
dynacji, gołosłownie w istocie rzeczy twierdząc, że „faktycznie koszty funkcjonowania
Komitetu były wyższe niż wykazane w sprawozdaniu”. Tymczasem wysoce kontro-
wersyjne było podważenie w zaskarżonej uchwale spornych oświadczeń skarżącego
pełnomocnika finansowego o braku przychodów, wydatków i zobowiązań finanso-
wych reprezentowanego przezeń Komitetu Wyborczego, obejmujących również (im-
plicite) oświadczenie o nieprzyjęciu jakichkolwiek wartości niepieniężnych przez ten
Komitet, któremu w zaskarżonej uchwale Państwowa Komisja Wyborcza ogólnikowo
zarzuciła, że „przyjął wartości niepieniężne (między innymi materiały biurowe, które
wykorzystano do prowadzenia kampanii wyborczej, pokrycie kosztów powielenia
dokumentów i kosztów podróży) od osób nieodpłatnie dokonujących w jego imieniu
czynności wyborczych”. Z uzyskanego przez Sąd Najwyższy wyjaśnienia Państwo-
wej Komisji Wyborczej wynikało jedynie, że wymienione w uzasadnieniu zaskarżonej
uchwały „wartości niepieniężne” poniosły „osoby, które te czynności wykonały”, a
8
„stanowisko takie znajduje potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
12 października 2011 r., III SW 9/11”.
Pomijając to, że powołane orzeczenie, które zapadło przy dwóch zdaniach
odrębnych, nie wiąże Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu innych spraw, choćby
w analogicznych stanach faktycznych, to skład rozpoznający przedmiotową skargę
nie podzielił uzasadnienia tego judykatu, w którym Sąd Najwyższy uznał, że „wszyst-
kie wydatki związane z kampanią wyborczą partii (także z tą jej fazą, która polega na
zbieraniu podpisów na listach poparcia dla kandydatów oraz rejestrowaniu list kan-
dydatów) muszą być finansowane przez nią z jej Funduszu Wyborczego”, choćby
dlatego, że w tym samym uzasadnieniu częściowo zaprzeczył tej tezie, skoro zgodził
się z twierdzeniem, że „sama praca członków partii świadczona w procesie zbierania
podpisów i zgłaszania list kandydatów może być świadczona społecznie (bez wyna-
grodzenia)”, ale już „poniesienie przez nich wydatków związanych z tymi czynno-
ściami (np. na paliwo, bilety) stanowiło sfinansowanie kampanii wyborczej partii z
pominięciem Funduszu Wyborczego”.
W poddanej rozpoznaniu sprawie Państwowa Komisja Wyborcza nie oparła
zaskarżonej uchwały na zarzucie i podstawie sfinansowania kampanii z pominięciem
Funduszu Wyborczego, ale na zarzucie wykonania nieodpłatnych „czynności wybor-
czych” przez bliżej niewymienione „osoby, które te czynności wykonały”, co obejmo-
wać miało „(m.in. materiały biurowe, które wykorzystano do prowadzenia kampanii
wyborczej, pokrycie kosztów powielenia dokumentów i kosztów podróży) od osób
nieodpłatnie dokonujących w jego (Komitetu wyborczego) imieniu czynności wybor-
czych”. W ocenie składu orzekającego, w żadnym stanie prawnym nieodpłatne ko-
rzystanie w czasie kampanii wyborczej przez komitet wyborczy danej partii politycz-
nej z lokalu partii, jak również z jej sprzętu biurowego, albo z lokalu lub sprzętu biu-
rowego osoby wchodzącej w skład komitetu wyborczego nie mogło być kwalifikowa-
ne jako zakazane przyjęcie niedozwolonych wartości niepieniężnych przez komitet
wyborczy, skoro członkowie komitetów wyborczych w sposób oczywisty i niejako
naturalny nie mogli i nie mogą być pozbawieni możliwości nieodpłatnego korzystania
z dostępnych im lokali i sprzętu biurowego partii politycznej, która utworzyła komitet
wyborczy, ani z możliwości społecznego, tj. nieodpłatnego świadczenia usług „biuro-
wych” na rzecz tego komitetu, a także rozpowszechniania plakatów wyborczych
przez osoby fizyczne. Taka interpretacja została w aktualnym stanie prawnym wy-
raźnie potwierdzona w art. 133 Kodeksu wyborczego, który wprost reguluje upraw-
9
nienia do nieodpłatnego korzystania z wymienionych „partyjnych” możliwości i urzą-
dzeń.
Odrzucenie sprawozdania finansowego z powodu przyjęcia „kosztów podróży”
od osób nieodpłatnie dokonujących w imieniu skarżącego Komitetu czynności wybor-
czych wymagałoby wskazania konkretnych osób, które dokonywały konkretnych
czynności wyborczych oraz poniesionych przez nie konkretnych „kosztów podróży”,
czego w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały zabrakło. Nie da się wykluczyć, że „in-
kryminowane” koszty podróży nie zaistniały, tj. w ogóle nie zostały poniesione, gdyż
na przykład osoby nieodpłatnie wykonujące czynności wyborcze mogły poruszać się
pieszo, na rolkach, na rowerze lub korzystać z biletów miesięcznych, itp., co nie wy-
magało od nich dodatkowych wydatków „na paliwo” ani świadczenia na rzecz komi-
tetu wyborczego innych wartości niepieniężnych - niż dozwolony społeczny udział w
czynnościach wyborczych, który nie poddaje się odmiennej prawnej ani racjonalnej
reglamentacji. Nie sposób twierdzić, aby racjonalny ustawodawca uznał, że w wy-
mienionych przypadkach niedozwolonymi wartościami niepieniężnymi były koszty
„amortyzacji” wynikające ze zużycia zelówek, rolek lub części rowerowych.
Przede wszystkim jednak w judykaturze (por. postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 17 września 2003 r., III SW 149/03, OSNP 2004 nr 10, poz. 180), trafnie
wywodzi się, że w przypadku, gdy ze złożonego przez skarżącego pełnomocnika
finansowego Komitetu wyborczego oświadczenia o braku przychodów, wydatków ani
zobowiązań finansowych, oraz z jego dodatkowych wyjaśnień, wynika, że Komitet nie
miał przychodów, wydatków ani zobowiązań finansowych związanych w wyborami
samorządowymi z 2010 r., z czego implicite wynika, że Komitet nie przyjmował także
żadnych wartości niepieniężnych w rozumieniu art. 83c ust. 5 Ordynacji, uprawnione
jest ustalenie, że dany komitet nie prowadził żadnej kampanii wyborczej lub prowa-
dził ją w taki sposób, że nie powodowało to żadnych wydatków, które musiałyby być
dokonane za pośrednictwem funduszu wyborczego. W rozpoznanej sprawie tego
typu oświadczenie pełnomocnika finansowego miało oparcie ustawowe w art. 84 ust.
2b Ordynacji, a ponadto w wystarczającym stopniu zostało wyjaśnione i uprawdopo-
dobnione w odpowiedzi na wezwanie Państwowej Komisji Wyborczej skierowane do
skarżącego w trybie art. 84a ust. 2 Ordynacji. Przeciwne ustalenie wymagałoby
wskazania w zaskarżonej uchwale jakiegoś konkretnego przypadku (przypadków)
przyjęcia przez skarżący Komitet konkretnych wartości niepieniężnych, choćby z
uwagi na to, że potencjalnie nielegalnie przyjęte przez Komitet Wyborczy korzyści
10
majątkowe o charakterze niepieniężnym podlegają przekazaniu właściwemu urzę-
dowi skarbowemu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie Ordynacji).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 84a ust. 7 Ordy-
nacji uznał skargę za zasadną, wyrażając następujące stanowiska, że: 1. Wykreśle-
nie partii z ewidencji partii politycznych nie zwalnia pełnomocnika finansowego jej
komitetu wyborczego, który brał udział w wyborach, z obowiązku złożenia sprawoz-
dania finansowego o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych tego
komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy od dnia wyborów, które podlega weryfi-
kacji przez właściwe organy wyborcze, niezależnie od tego, że za potencjalne zobo-
wiązania związane z rozliczeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet
wyborczy z naruszeniem przepisów ustawy (prawa wyborczego), odpowiedzialność
ponosi partia, która go utworzyła (art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordy-
nacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jednolity tekst:
Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 ze zm., aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycznia
2011 r. Kodeks wyborczy, Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.). 2. Odrzucenie sprawozda-
nia finansowego z powodu naruszenia przez komitet wyborczy partii politycznej za-
kazu przyjmowania wartości niepieniężnych (art. 83c ust. 5 wymienionej Ordynacji,
aktualnie art. 132 § 5 Kodeksu wyborczego) nie może być oparte na domniemaniu
ich prawdopodobnego pozyskania, ale Państwowa Komisja Wyborcza powinna wy-
kazać (udowodnić) przyjęcie realnych „zakazanych” majątkowych wartości niepie-
niężnych, skoro komitet wyborczy ma obowiązek ich przekazania („oddania”) urzę-
dowi skarbowemu właściwemu dla siedziby komitetu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie
wymienionej Ordynacji, aktualnie art. 149 § 4 zdanie drugie Kodeksu wyborczego).
========================================
III SW 2/12
1. Wykreślenie partii z ewidencji partii politycznych nie zwalnia pełno-
mocnika finansowego jej komitetu wyborczego, który brał udział w wyborach, z
obowiązku złożenia sprawozdania finansowego o przychodach, wydatkach i
zobowiązaniach finansowych tego komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy
od dnia wyborów, które to sprawozdanie podlega weryfikacji przez właściwe
organy wyborcze, niezależnie od tego, że za potencjalne zobowiązania zwią-
zane z rozliczeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet wyborczy z
naruszeniem przepisów prawa wyborczego, odpowiedzialność ponosi partia,
która go utworzyła (art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wy-
borcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jednolity tekst:
Dz.U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 ze zm.; aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycz-
nia 2011 r. - Kodeks wyborczy, Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
2. Odrzucenie sprawozdania finansowego z powodu naruszenia przez
komitet wyborczy partii politycznej zakazu przyjmowania wartości niepienięż-
nych (art. 83c ust. 5 wymienionej Ordynacji; aktualnie art. 132 § 5 Kodeksu wy-
borczego) nie może być oparte na domniemaniu ich prawdopodobnego pozy-
skania, ale Państwowa Komisja Wyborcza powinna wykazać przyjęcie real-
nych, "zakazanych" majątkowych wartości niepieniężnych, skoro komitet wy-
borczy ma obowiązek ich przekazania urzędowi skarbowemu właściwemu dla
siedziby komitetu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie wymienionej Ordynacji; aktual-
nie art. 149 § 4 zdanie drugie Kodeksu wyborczego).
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Teresa
Flemming-Kulesza, Katarzyna Gonera, Kazimierz Jaśkowski, Halina Kiryło, Jerzy
Kwaśniewski, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 marca
2012 r. sprawy ze skargi Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna”
na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 stycznia 2012 r. w przedmiocie
odrzucenia sprawozdania finansowego
2
u z n a ł skargę za zasadną.
U z a s a d n i e n i e
Uchwałą z dnia 23 stycznia 2012 r. Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła
sprawozdanie wyborcze Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna" o
źródłach pozyskania funduszy oraz wydatkach poniesionych na cele wyborcze w wy-
borach organów samorządu terytorialnego przeprowadzonych w dniu 21 listopada
2010 r. z powodu naruszenia art. 83c ust. 5 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordyna-
cja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województwa (Dz. U. z 2010 r. Nr
176, poz. 1190 ze zm., zwanej dalej Ordynacją), przez przyjęcie wartości niepienięż-
nych (między innymi materiałów biurowych, które wykorzystano do prowadzenia
kampanii wyborczej, pokrycia kosztów powielania dokumentów i kosztów podróży) od
osób nieodpłatnie dokonujących w imieniu Komitetu czynności wyborczych.
Na podstawie sprawozdania Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego
„Ojcowizna" oraz wyjaśnień jego pełnomocnika finansowego PKW stwierdziła, że
Komitet nie wykazał żadnych przychodów ani wydatków (kosztów) związanych z pro-
wadzeniem kampanii wyborczej, ponieważ wszystkie czynności wyborcze były wyko-
nywane społecznie (nieodpłatnie). Tymczasem zarejestrowanie kandydatów w 6 wo-
jewództwach do rad powiatów i gmin oraz kandydata na burmistrza miasta wymagało
bez wątpienia poniesienia kosztów związanych ze sporządzeniem wymaganych do-
kumentów (np. koszty papieru, powielenia formularzy dokumentów), zebraniem pod-
pisów osób popierających zgłoszenia oraz dostarczeniem dokumentów do właści-
wych komisji wyborczych położonych w dużych odległościach od siedziby Komitetu
(np. koszt paliwa, biletów). W ocenie Komisji oznaczało to, że Komitet nie poniósł
kosztów związanych z wymienionymi czynnościami wyborczymi, natomiast poniosły
je osoby, które nieodpłatnie te czynności wykonały, a zatem faktyczne koszty funk-
cjonowania Komitetu były wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu. Tym samym
Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna" przyjął wartości niepieniężne,
naruszając zakaz określony w art. 83c ust. 5 Ordynacji wyborczej.
W skardze na tę uchwałę Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowi-
zna" utrzymywał, że ustalenia Państwowej Komisji Wyborczej dotyczące faktycznych
kosztów funkcjonowania Komitetu nie są zgodne z prawdą i nie zostały potwierdzone
3
żadnym dowodem. Wynika to z uzasadnienia uchwały z dnia 23 listopada 2011 r., w
którym PKW stwierdziła, że „żaden z uprawnionych podmiotów, wymienionych w art.
34a ust. 5 w związku z art. 38a ust. 1 ustawy, nie zgłosił zastrzeżeń do sprawozda-
nia" oraz że „uczestniczący w wyborach Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego
„Ojcowizna" nie prowadził kampanii wyborczej, nie pozyskał ani nie wydatkował żad-
nych środków". Ponadto w skardze wskazano, że Stronnictwo Ludowe „Ojcowizna"
zostało wykreślone z ewidencji partii politycznych postanowieniem Sądu Okręgo-
wego w Warszawie z dnia 15 marca 2010 r., „co może stanowić przesłankę do uzna-
nia tego postępowania jako bezprzedmiotowego”. W związku z tym skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonej uchwały w całości i umorzenie postępowania.
W odpowiedzi na skargę Państwowa Komisja Wyborcza podtrzymała swoje
stanowisko. Według tej Komisji, jej ustalenia są zgodne z prawdą, gdyż złożone w
sprawie wyjaśnienia potwierdzały, że faktyczne koszty funkcjonowania Komitetu były
wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu, bo Komitet Wyborczy Stronnictwa Lu-
dowego „Ojcowizna" przyjął wartości niepieniężne, naruszając zakaz określony w art.
83c ust. 5 Ordynacji wyborczej, a „stanowisko takie znajduje potwierdzenie w posta-
nowieniu Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2011 r. sygn. akt III SW 9/11”.
W ocenie Komisji, „nietrafny jest również argument skarżącego, że do spra-
wozdania partii politycznej Stronnictwo Ludowe ‘Ojcowizna’ o źródłach pozyskania
środków finansowych w 2011 r. nie zostały wniesione zastrzeżenia w trybie określo-
nym art. 34a ust. 5 w związku z art. 38a ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o
partiach politycznych (Dz. U. z 2011 r. Nr 1, poz. 924), a sprawozdanie to zostało
przyjęte. Dotyczą one odrębnego postępowania, prowadzonego na podstawie prze-
pisów ustawy o partiach politycznych, zakończonego 2 miesiące przed podjęciem
zaskarżonej uchwały. Okoliczności, które spowodowały odrzucenie sprawozdania
finansowego Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego ‘Ojcowizna’ nie miały
wpływu na treść uchwał Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 listopada 2011 r. w
sprawie sprawozdania partii politycznej Stronnictwo Ludowe ‘Ojcowizna’ o źródłach
pozyskania środków finansowych w 2010 r.”.
Odnośnie do podniesionego w skardze wykreślenia partii politycznej Stronnic-
two Ludowe „Ojcowizna" z ewidencji partii politycznych, Państwowa Komisja Wybor-
cza stwierdziła, że przepisy Ordynacji wskazują rodzaje postanowień wydawanych w
sprawie przedłożonych jej sprawozdań finansowych komitetów wyborczych (art. 84a
ust. 1 tej ustawy) i nie zwalniają Państwowej Komisji Wyborczej z obowiązku wydania
4
postanowień w sprawie sprawozdań finansowych komitetów wyborczych utworzo-
nych przez partie, które zostały następnie wykreślone z ewidencji partii politycznych.
Zgodnie z art. 64 ust. Ordynacji „obowiązek złożenia sprawozdania finansowego
ciąży również na pełnomocniku komitetu wyborczego, który uległ rozwiązaniu; do
takich sprawozdań również ma zastosowanie art. 84a ust. 1 Ordynacji wyborczej”. W
takich okolicznościach sprawy Państwowa Komisja Wyborcza wniosła o oddalenie
skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wstępnie i dla porządku wymagał rozważenia zgłoszony w skardze zarzut
„bezprzedmiotowości” postępowania skargowego ze względu na wykreślenie Stron-
nictwa Ludowego „Ojcowizna” z ewidencji partii politycznych postanowieniem Sądu
Okręgowego w Warszawie z dnia 15 marca 2010 r. Tę okoliczność potwierdziła rów-
nież Państwowa Komisja Wyborcza w odpowiedzi na skargę, wskazując, że wymie-
nione postanowienie stało się prawomocne „w wyniku oddalenia apelacji” postano-
wieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2010 r. […]. Nie ma jed-
nak informacji, czy po uprawomocnieniu się postanowienia o wykreśleniu tego Stron-
nictwa z ewidencji partii politycznych sąd rejestrowy zarządził likwidację i wyznaczył
likwidatora w trybie art. 47 ustawy o partiach politycznych. Ponadto z ogólnodostęp-
nych informacji elektronicznych (internet) wynika, iż pomimo prawomocnego wykre-
ślenia z ewidencji partii politycznych Stronnictwo Ludowe „Ojcowizna” nie zaprzestało
działalności. Oceniając ten zakres skargi Sąd Najwyższy uznał, że zarzut „bez-
przedmiotowości” postępowania ze skargi na odrzucenie sprawozdania finansowego
z wyborów samorządowych przeprowadzonych w dniu 27 listopada 2010 r. nie jest
uzasadniony przede wszystkim dlatego, że wymienione wybory, w których brał udział
Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna,” odbyły się przed prawomoc-
nym wykreśleniem tego Stronnictwa z ewidencji partii politycznych. Wprawdzie od-
powiedzialność za zobowiązania majątkowe komitetu wyborczego danej partii poli-
tycznej, w tym za zobowiązania związane z rozliczeniem korzyści majątkowych
przyjętych przez komitet wyborczy z naruszeniem przepisów ustawy (prawa wybor-
czego), ponosi partia, która go utworzyła (art. 64k Ordynacji), a w przypadku wykre-
ślenia partii politycznej z ewidencji sąd zarządza likwidację partii politycznej i wyzna-
cza jej likwidatora, który pokrywa koszty likwidacji, w tym jej zobowiązania majątko-
5
we, z majątku zlikwidowanej partii, a jeżeli ten nie wystarcza - pozostałą część kosz-
tów likwidacji pokrywa Skarb Państwa (art. 47 i 48 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r.
o partiach politycznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 155, poz. 924), jednak to
nie wymienione Stronnictwo, ale jego komitet wyborczy był podmiotem prowadzo-
nego postępowania ze skargi pełnomocnika finansowego Komitetu Wyborczego
Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna” na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej o
odrzuceniu sprawozdania finansowego tego Komitetu Wyborczego o jego przycho-
dach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych (powoływane dalej jako sprawozda-
nie finansowe), które pełnomocnik przedłożył Państwowej Komisji Wyborczej w ter-
minie 3 miesięcy od dnia wyborów (art. 84 ust. 2 Ordynacji). W konsekwencji Pań-
stwowa Komisja Wyborcza była zobowiązana do zweryfikowania przedłożonego jej
sprawozdania finansowego Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowi-
zna” w trybie art. 84a Ordynacji, a Sąd Najwyższy do rozpoznania tego zarzutu wnie-
sionej skargi. Powyższe oznacza, że wykreślenie partii z ewidencji partii politycznych
nie zwalniało pełnomocnika finansowego jej komitetu wyborczego, który brał udział w
wyborach, z obowiązku złożenia sprawozdania finansowego o przychodach, wydat-
kach i zobowiązaniach finansowych tego komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy
od dnia wyborów, które podlega weryfikacji przez właściwe organy wyborcze, nieza-
leżnie od tego, że odpowiedzialność za potencjalne zobowiązania związane z rozli-
czeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet wyborczy z naruszeniem
przepisów ustawy (prawa wyborczego), ponosi partia, która go utworzyła (art. 84 ust.
2 Ordynacji, aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy,
Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
Zaskarżona uchwała okazała się bezpodstawna i nieuzasadniona. Wstępnie
wniosek taki uzasadnia już porównanie zaskarżonej uchwały z dnia 23 stycznia 2012
r. o odrzuceniu sprawozdania finansowego skarżącego Komitetu Wyborczego z
wcześniejszą uchwałą Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 listopada 2011 r. o
przyjęciu sprawozdania finansowego partii politycznej Stronnictwo Ludowe „Ojcowi-
zna” o źródłach pozyskania środków finansowych w tym samym okresie sprawoz-
dawczym - 2010 r., „ze wskazaniem uchybienia polegającego na naruszeniu art. 35
ust. 1 ustawy o partiach politycznych”. W uzasadnieniu tej drugiej uchwały Państwo-
wa Komisja Wyborcza stwierdziła, że w roku sprawozdawczym 2010, wymienione
Stronnictwo nie pozyskało środków finansowych „we wszystkich pozycjach 0 (zero)”,
a tylko z tego względu, że „Partia nie posiadała w 2010 r. Funduszu Wyborczego”,
6
chociaż jej kandydaci brali udział w wyborach organów jednostek samorządu teryto-
rialnego, ale „uczestniczący w tych wyborach Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludo-
wego „Ojcowizna” nie prowadził kampanii wyborczej, nie pozyskał ani nie wydatkował
żadnych środków”, Państwowa Komisja Wyborcza przyjęła sprawozdanie finansowe
Stronnictwa, z zastrzeżeniem braku utworzenia obligatoryjnego funduszu wybor-
czego.
W takich okolicznościach zasadne okazały się zastrzeżenia skarżącego, że ta
sama Państwowa Komisja Wyborcza w dniu 23 stycznia 2012 r. odrzuciła sprawoz-
danie finansowe Komitetu Wyborczego Stronnictwa Ludowego „Ojcowizna”, z uza-
sadnieniem różnym od uzasadnienie wcześniej podjętej uchwały z dnia 23 listopada
2011 r., przyjmując, że w tych samych wyborach samorządowych „faktyczne koszty
funkcjonowania Komitetu były wyższe niż koszty wykazane w sprawozdaniu”, ponie-
waż „Komitet Wyborczy Stronnictwa Ludowego ‘Ojcowizna’ przyjął wartości niepie-
niężne (m.in. materiały biurowe, które wykorzystano do prowadzenia kampanii wy-
borczej, pokrycie kosztów powielenia dokumentów i kosztów podróży) od osób nie-
odpłatnie dokonujących w jego imieniu czynności wyborczych”. Pominąwszy to, że
ten sam państwowy organ wyborczy powinien unikać podejmowania uchwał, które
zawierają wzajemnie sprzeczne uzasadnienia, to zaskarżona uchwała okazała się
niezgodna z prawem, a wniesiona skarga była zasadna z następujących przyczyn.
Przepisy prawa wyborczego regulują przypadki, w których komitet wyborczy
nie pozyskuje ani nie wydatkuje żadnych środków na wybory, w których bierze udział.
I tak z art. 84 ust. 2b Ordynacji wynikało, że w przypadku gdy komitet wyborczy nie
pozyskiwał i nie wydatkował takich środków, jego pełnomocnik finansowy składał
właściwemu komisarzowi wyborczemu jedynie stosowne oświadczenie zastępujące
sprawozdanie finansowe. Również w aktualnym stanie prawnym pełnomocnik finan-
sowy zawiadamia organ wyborczy w terminie 30 dni od dnia wyborów, że komitet
wyborczy nie miał przychodów, nie poniósł wydatków ani nie ma zobowiązań finan-
sowych. W takim przypadku do zawiadomienia przedkładanego Państwowej Komisji
Wyborczej nie sporządza się opinii biegłego rewidenta i raportu (art. 142 § 2 i 3 Ko-
deksu wyborczego). Z zacytowanego prawnego punktu odniesienia przedmiotem
badania Państwowej Komisji Wyborczej nie było zatem sprawozdanie finansowe,
choć tak nazwał je skarżący, który posłużył się „drukiem” sprawozdania finansowego,
ponieważ w istocie rzeczy złożył on „stosowne oświadczenie zastępujące sprawoz-
danie finansowe” w rozumieniu art. 84 ust. 2b Ordynacji. Tymczasem zaskarżoną
7
uchwałą Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła sprawozdanie finansowe, bez ja-
kiegokolwiek wyjaśnienia przyczyn takiej kwalifikacji prawnej złożonego oświadcze-
nia pełnomocnika finansowego, które było złożone w formie „sprawozdania finanso-
wego” reprezentowanego przezeń Komitetu Wyborczego. Z tego złożonego oświad-
czenia o braku przychodów, wydatków ani zobowiązań finansowych tego Komitetu
implicite wynikało, że ten Komitet nie przyjmował także żadnych wartości niepienięż-
nych w rozumieniu art. 83c ust. 5 Ordynacji.
Zakaz przyjmowania wartości niepieniężnych, z wyjątkiem nieodpłatnego roz-
powszechniania plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne, nie kreuje za-
kazu nieodpłatnego pełnienia funkcji przez członków komitetu wyborczego. Przeciw-
nie członkowie komitetu wyborczego zawsze powinni pełnić społecznie funkcje jego
członków, którzy „pracując” społecznie z natury rzeczy nie świadczą w ten sposób
„wartości niepieniężnych” na rzecz własnego komitetu wyborczego. Taki stan rzeczy
potwierdził na wezwanie Państwowej Komisji Wyborczej, skierowane na podstawie
art. 84a ust. 2 Ordynacji, skarżący pełnomocnik, który wyjaśnił, że: „1. Wszystkie
czynności wyborcze były wykonywane społecznie (nieodpłatnie), 2. Komitet Wybor-
czy SL ‘Ojcowizna’ nie prowadził kampanii wyborczej, albowiem kandydaci byli bar-
dzo dobrze znani w swoich środowiskach i nie było potrzeby prowadzenia kampanii”.
Pomimo to Państwowa Komisja Wyborcza odrzuciła sprawozdanie finansowe, które
powinna potraktować jako stosowne oświadczenie w rozumieniu art. 84 ust. 2b Or-
dynacji, gołosłownie w istocie rzeczy twierdząc, że „faktycznie koszty funkcjonowania
Komitetu były wyższe niż wykazane w sprawozdaniu”. Tymczasem wysoce kontro-
wersyjne było podważenie w zaskarżonej uchwale spornych oświadczeń skarżącego
pełnomocnika finansowego o braku przychodów, wydatków i zobowiązań finanso-
wych reprezentowanego przezeń Komitetu Wyborczego, obejmujących również (im-
plicite) oświadczenie o nieprzyjęciu jakichkolwiek wartości niepieniężnych przez ten
Komitet, któremu w zaskarżonej uchwale Państwowa Komisja Wyborcza ogólnikowo
zarzuciła, że „przyjął wartości niepieniężne (między innymi materiały biurowe, które
wykorzystano do prowadzenia kampanii wyborczej, pokrycie kosztów powielenia
dokumentów i kosztów podróży) od osób nieodpłatnie dokonujących w jego imieniu
czynności wyborczych”. Z uzyskanego przez Sąd Najwyższy wyjaśnienia Państwo-
wej Komisji Wyborczej wynikało jedynie, że wymienione w uzasadnieniu zaskarżonej
uchwały „wartości niepieniężne” poniosły „osoby, które te czynności wykonały”, a
8
„stanowisko takie znajduje potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
12 października 2011 r., III SW 9/11”.
Pomijając to, że powołane orzeczenie, które zapadło przy dwóch zdaniach
odrębnych, nie wiąże Sądu Najwyższego przy rozpoznawaniu innych spraw, choćby
w analogicznych stanach faktycznych, to skład rozpoznający przedmiotową skargę
nie podzielił uzasadnienia tego judykatu, w którym Sąd Najwyższy uznał, że „wszyst-
kie wydatki związane z kampanią wyborczą partii (także z tą jej fazą, która polega na
zbieraniu podpisów na listach poparcia dla kandydatów oraz rejestrowaniu list kan-
dydatów) muszą być finansowane przez nią z jej Funduszu Wyborczego”, choćby
dlatego, że w tym samym uzasadnieniu częściowo zaprzeczył tej tezie, skoro zgodził
się z twierdzeniem, że „sama praca członków partii świadczona w procesie zbierania
podpisów i zgłaszania list kandydatów może być świadczona społecznie (bez wyna-
grodzenia)”, ale już „poniesienie przez nich wydatków związanych z tymi czynno-
ściami (np. na paliwo, bilety) stanowiło sfinansowanie kampanii wyborczej partii z
pominięciem Funduszu Wyborczego”.
W poddanej rozpoznaniu sprawie Państwowa Komisja Wyborcza nie oparła
zaskarżonej uchwały na zarzucie i podstawie sfinansowania kampanii z pominięciem
Funduszu Wyborczego, ale na zarzucie wykonania nieodpłatnych „czynności wybor-
czych” przez bliżej niewymienione „osoby, które te czynności wykonały”, co obejmo-
wać miało „(m.in. materiały biurowe, które wykorzystano do prowadzenia kampanii
wyborczej, pokrycie kosztów powielenia dokumentów i kosztów podróży) od osób
nieodpłatnie dokonujących w jego (Komitetu wyborczego) imieniu czynności wybor-
czych”. W ocenie składu orzekającego, w żadnym stanie prawnym nieodpłatne ko-
rzystanie w czasie kampanii wyborczej przez komitet wyborczy danej partii politycz-
nej z lokalu partii, jak również z jej sprzętu biurowego, albo z lokalu lub sprzętu biu-
rowego osoby wchodzącej w skład komitetu wyborczego nie mogło być kwalifikowa-
ne jako zakazane przyjęcie niedozwolonych wartości niepieniężnych przez komitet
wyborczy, skoro członkowie komitetów wyborczych w sposób oczywisty i niejako
naturalny nie mogli i nie mogą być pozbawieni możliwości nieodpłatnego korzystania
z dostępnych im lokali i sprzętu biurowego partii politycznej, która utworzyła komitet
wyborczy, ani z możliwości społecznego, tj. nieodpłatnego świadczenia usług „biuro-
wych” na rzecz tego komitetu, a także rozpowszechniania plakatów wyborczych
przez osoby fizyczne. Taka interpretacja została w aktualnym stanie prawnym wy-
raźnie potwierdzona w art. 133 Kodeksu wyborczego, który wprost reguluje upraw-
9
nienia do nieodpłatnego korzystania z wymienionych „partyjnych” możliwości i urzą-
dzeń.
Odrzucenie sprawozdania finansowego z powodu przyjęcia „kosztów podróży”
od osób nieodpłatnie dokonujących w imieniu skarżącego Komitetu czynności wybor-
czych wymagałoby wskazania konkretnych osób, które dokonywały konkretnych
czynności wyborczych oraz poniesionych przez nie konkretnych „kosztów podróży”,
czego w uzasadnieniu zaskarżonej uchwały zabrakło. Nie da się wykluczyć, że „in-
kryminowane” koszty podróży nie zaistniały, tj. w ogóle nie zostały poniesione, gdyż
na przykład osoby nieodpłatnie wykonujące czynności wyborcze mogły poruszać się
pieszo, na rolkach, na rowerze lub korzystać z biletów miesięcznych, itp., co nie wy-
magało od nich dodatkowych wydatków „na paliwo” ani świadczenia na rzecz komi-
tetu wyborczego innych wartości niepieniężnych - niż dozwolony społeczny udział w
czynnościach wyborczych, który nie poddaje się odmiennej prawnej ani racjonalnej
reglamentacji. Nie sposób twierdzić, aby racjonalny ustawodawca uznał, że w wy-
mienionych przypadkach niedozwolonymi wartościami niepieniężnymi były koszty
„amortyzacji” wynikające ze zużycia zelówek, rolek lub części rowerowych.
Przede wszystkim jednak w judykaturze (por. postanowienie Sądu Najwyż-
szego z dnia 17 września 2003 r., III SW 149/03, OSNP 2004 nr 10, poz. 180), trafnie
wywodzi się, że w przypadku, gdy ze złożonego przez skarżącego pełnomocnika
finansowego Komitetu wyborczego oświadczenia o braku przychodów, wydatków ani
zobowiązań finansowych, oraz z jego dodatkowych wyjaśnień, wynika, że Komitet nie
miał przychodów, wydatków ani zobowiązań finansowych związanych w wyborami
samorządowymi z 2010 r., z czego implicite wynika, że Komitet nie przyjmował także
żadnych wartości niepieniężnych w rozumieniu art. 83c ust. 5 Ordynacji, uprawnione
jest ustalenie, że dany komitet nie prowadził żadnej kampanii wyborczej lub prowa-
dził ją w taki sposób, że nie powodowało to żadnych wydatków, które musiałyby być
dokonane za pośrednictwem funduszu wyborczego. W rozpoznanej sprawie tego
typu oświadczenie pełnomocnika finansowego miało oparcie ustawowe w art. 84 ust.
2b Ordynacji, a ponadto w wystarczającym stopniu zostało wyjaśnione i uprawdopo-
dobnione w odpowiedzi na wezwanie Państwowej Komisji Wyborczej skierowane do
skarżącego w trybie art. 84a ust. 2 Ordynacji. Przeciwne ustalenie wymagałoby
wskazania w zaskarżonej uchwale jakiegoś konkretnego przypadku (przypadków)
przyjęcia przez skarżący Komitet konkretnych wartości niepieniężnych, choćby z
uwagi na to, że potencjalnie nielegalnie przyjęte przez Komitet Wyborczy korzyści
10
majątkowe o charakterze niepieniężnym podlegają przekazaniu właściwemu urzę-
dowi skarbowemu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie Ordynacji).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy na podstawie art. 84a ust. 7 Ordy-
nacji uznał skargę za zasadną, wyrażając następujące stanowiska, że: 1. Wykreśle-
nie partii z ewidencji partii politycznych nie zwalnia pełnomocnika finansowego jej
komitetu wyborczego, który brał udział w wyborach, z obowiązku złożenia sprawoz-
dania finansowego o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych tego
komitetu wyborczego w terminie 3 miesięcy od dnia wyborów, które podlega weryfi-
kacji przez właściwe organy wyborcze, niezależnie od tego, że za potencjalne zobo-
wiązania związane z rozliczeniem korzyści majątkowych przyjętych przez komitet
wyborczy z naruszeniem przepisów ustawy (prawa wyborczego), odpowiedzialność
ponosi partia, która go utworzyła (art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 16 lipca 1998 r. Ordy-
nacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, jednolity tekst:
Dz. U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 ze zm., aktualnie art. 142 ustawy z dnia 5 stycznia
2011 r. Kodeks wyborczy, Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.). 2. Odrzucenie sprawozda-
nia finansowego z powodu naruszenia przez komitet wyborczy partii politycznej za-
kazu przyjmowania wartości niepieniężnych (art. 83c ust. 5 wymienionej Ordynacji,
aktualnie art. 132 § 5 Kodeksu wyborczego) nie może być oparte na domniemaniu
ich prawdopodobnego pozyskania, ale Państwowa Komisja Wyborcza powinna wy-
kazać (udowodnić) przyjęcie realnych „zakazanych” majątkowych wartości niepie-
niężnych, skoro komitet wyborczy ma obowiązek ich przekazania („oddania”) urzę-
dowi skarbowemu właściwemu dla siedziby komitetu (art. 84d ust. 3 zdanie drugie
wymienionej Ordynacji, aktualnie art. 149 § 4 zdanie drugie Kodeksu wyborczego).
========================================