Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 218/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. O.
przeciwko Prokuraturze Rejonowej
o przywrócenie do pracy i odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 20 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 27
lipca 2010 r. oddalił powództwo M. O. przeciwko Prokuraturze Rejonowej „o
przywrócenie do pracy i odszkodowanie”.
Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 23 sierpnia 2004 r. Prokurator Generalny
mianował powódkę M. O. asesorem Prokuratury Rejonowej /…/, powierzając
2
jednocześnie powódce pełnienie czynności prokuratorskich na okres jednego roku.
W ramach powierzonych obowiązków powódka, jak każdy prokurator wykonujący
obowiązki w Prokuraturze Rejonowej, prowadziła postępowania przygotowawcze,
w ramach których dokonywała również czynności procesowych na miejscu
zdarzenia, występowała w charakterze oskarżyciela publicznego przed sądem,
sporządzała środki zaskarżenia. Zgodnie z zarządzeniem Prokuratora Rejonowego
powódka cyklicznie przez okres tygodnia wykonywała dyżury prokuratorskie poza
wyznaczonymi jej godzinami pracy. W czasie dyżurów powódka uczestniczyła w
posiedzeniach sądowych dotyczących wniosków o zastosowanie tymczasowego
aresztowania bądź w czynnościach procesowych na miejscu zdarzenia.
W dniu 29 czerwca 2005 r. Prokurator Okręgowy, po pozytywnej ocenie
dotychczasowej pracy powódki, zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości -
Prokuratora Generalnego z wnioskiem o przedłużenie okresu powierzenia powódce
pełnienia obowiązków prokuratorskich na okres do 31 sierpnia 2007 r. Wniosek ten
został uwzględniony decyzją podjętą przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora
Generalnego w dniu 12 lipca 2005 r.
W dniu 13 stycznia 2007 r. powódka uległa wypadkowi komunikacyjnemu, w
wyniku którego doznała złamania kręgów C4-C5. Po leczeniu szpitalnym powódka
skierowana została na dalszą rehabilitację w stanie ogólnym dobrym,
zaadaptowana do wózka inwalidzkiego.
Po upływie okresu zasiłkowego, na mocy decyzji z dnia 27 lipca 2007 r.,
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał powódce prawo do świadczenia
rehabilitacyjnego w okresie od 14 lipca 2007 r. do 7 sierpnia 2008 r.
W dniu 27 kwietnia 2007 r. powołana przez Prokuratora Okręgowego
Komisja kwalifikacyjna pozytywnie zaopiniowała dotychczasowy przebieg pracy
powódki na stanowisku asesora. Mając powyższe na względzie, jak również
absencję powódki spowodowaną stanem jej zdrowia, członkowie komisji uznali za
zasadne wystąpienie do Prokuratora Generalnego z wnioskiem o przedłużenie
okresu pełnienia czynności prokuratorskich do 31 sierpnia 2008 r. Wniosek
powyższy został zwrócony z uzasadnieniem, że okres choroby podlega odliczeniu
od trzyletniego okresu, na który ustawa pozwała powierzyć asesorowi pełnienie
czynności prokuratorskich. W związku z powyższym wniosek o przedłużenie okresu
3
powierzenia powódce pełnienia tych czynności został oceniony jako bezpodstawny.
W dniu 11 kwietnia 2008 r. powódka złożyła w organie rentowym wniosek o
przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Następnie w lipcu 2008 r.
powódka zwróciła się do Prokuratora Okręgowego o dopuszczenie do pełnienia
czynności prokuratorskich. Powódka przekonywała, że jej aktualny stan zdrowia
pozwala zarówno na prowadzenie, jak i nadzorowanie postępowania
przygotowawczego oraz wykonywanie czynności oskarżyciela publicznego przed
sądem. Powódka załączyła jednocześnie zaświadczenie lekarskie wystawione
przez dr E. O. stwierdzające jej zdolność do pracy na stanowisku prokuratora oraz
w innych zawodach prawniczych.
W dniu 14 lipca 2008 r. Prokurator Okręgowy zwrócił się do Wojewódzkiego
Ośrodka Medycyny Pracy za pośrednictwem dr E. O. o ponowne przeprowadzenie
badania lekarskiego powódki. Uzasadniając wniosek, Prokurator Okręgowy
wskazał na obrażenia doznane przez powódkę w wyniku wypadku
komunikacyjnego, pobierane świadczenie rehabilitacyjne, złożony i nierozpatrzony
wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy, a z drugiej strony na wyrażane
przez powódkę przekonanie o jej całkowitej zdolności do pracy. W tych
okolicznościach wnioskodawca wskazywał na swoje wątpliwości dotyczące
zasadności treści zaświadczenia lekarskiego, które w jego ocenie nie uwzględnia
specyfiki pracy prokuratora zakładającej wykonywanie szeregu czynności
procesowych na miejscu zdarzenia, a poza siedzibą prokuratury. Wnioskodawca
wskazał ponadto na warunki lokalowe Prokuratury Rejonowej, która mieści się w
siedzibie Sądu Rejonowego i usytuowanie jej pomieszczeń na drugim piętrze w
budynku niewyposażonym w windę. Utrudniać to miało wykonywanie pracy w tej
jednostce oraz pełnienie funkcji oskarżycielskich przed Sądem Rejonowym.
Ponieważ dr E. O. nie ustosunkowała się do wniosku, jak i nie przekazała go
do Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, w dniu 5 sierpnia 2008 r. Prokurator
Okręgowy ponownie przesłał do tej jednostki odpis wniosku oraz zaświadczenia
lekarskiego.
W skierowaniu na badania profilaktyczne na stanowisku asesora czynniki
szkodliwe scharakteryzowano i ograniczono jedynie do pracy przy komputerze
powyżej 4 godzin. Na podstawie badania przedmiotowego, okulistycznego,
4
informacji uzyskanych w drodze wywiadu lekarskiego oraz dokumentacji medycznej
w dniu 12 sierpnia 2008 r. lekarz medycyny pracy orzekł o braku przeciwwskazań
powódki do wykonywanej pracy na okres jednego roku. Lekarz orzekający uznał,
że skoro powódka zachowała sprawność umysłową oraz manualną rąk, przy
wskazaniach do dalszej rehabilitacji, może wykonywać prace biurowe przy
komputerze w niepełnym wymiarze. Zaświadczenie lekarskie z dnia 12 sierpnia
2008 r. przesłane zostało Prokuratorowi Okręgowemu.
W dniu 19 sierpnia 2008 roku Prokurator Okręgowy zwrócił się do Instytutu
Medycyny Pracy w Łodzi za pośrednictwem Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny
Pracy o przeprowadzenie ponownego badania lekarskiego powódki i wydanie
orzeczenia dotyczącego zdolności do wykonywania pracy asesora Prokuratury
Rejonowej. Wnioskodawca przedstawił specyfikę pracy prokuratora obejmującą
oprócz udziału w postępowaniu przed sądem i sporządzaniu środków zaskarżenia
również czynności realizowane poza siedzibą prokuratury, jak oględziny miejsca
przestępstwa, przeprowadzanie wizji lokalnych i eksperymentów procesowych,
uczestniczenie w sekcjach zwłok. Prokurator Okręgowy podkreślił, że wykonywanie
tych czynności wymaga sprawności fizycznej, a obowiązujące przepisy nie dają
możliwości wyłączenia prokuratora od wykonywania powyższych zadań. Ponadto
nie jest możliwa realizacja zadań prokuratora w niepełnym wymiarze czasu pracy.
Wnioskodawca ponownie podkreślił brak dostosowania budynku, w którym znajduje
się Prokuratora Rejonowa do potrzeb osób niepełnosprawnych.
Lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w dniu 23 lipca 2008 r.
orzekł o całkowitej niezdolności powódki do pracy i niezdolności do samodzielnej
egzystencji od dnia 13 stycznia 2007 r. do lipca 2010 r. Orzeczenie to stanowiło
podstawę przyznania powódce prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy od
dnia 8 lipca 2008 r.
W dniu 7 października 2008 r. Prokurator Okręgowy zwrócił się do Ministra
Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego o zwolnienie powódki ze stanowiska
asesora Prokuratury Rejonowej z dniem 8 lipca 2008 r. Uzasadniając wniosek,
Prokurator Okręgowy powołał się na obrażenia doznane przez powódkę w
wypadku komunikacyjnym oraz na ustalone prawo pracownika do renty z tytułu
niezdolności do pracy, wskazując, że z posiadanych dokumentów wynika, iż
5
powódka nie posiada zdolności do samodzielnej egzystencji do lipca 2010 r.,
wymaga pomocy i opieki osób drugich przy wykonywaniu czynności dnia
codziennego i jest całkowicie niezdolna do pracy do lipca 2010 r.
W dniu 20 listopada 2008 r. lekarz Poradni Chorób Zawodowych
Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy, działając w trybie odwoławczym, wydał
zaświadczenie lekarskie stwierdzające niezdolność powódki do wykonywania pracy
na stanowisku asesora prokuratury.
W dniu 20 lutego 2009 r. Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny
złożył M. O. oświadczenie o zwolnieniu bez zachowania okresu wypowiedzenia ze
stanowiska asesora Prokuratury Rejonowej wobec nieobecności w pracy z powodu
choroby trwającej dłużej niż rok oraz niezdolności do pracy na stanowisku asesora
stwierdzonej orzeczeniem lekarskim.
Sąd pierwszej instancji, odnosząc się do roszczenia powódki o przywrócenie
do pracy i odszkodowanie w kwocie 11.200,65 zł, stanowiącego równowartość
trzymiesięcznego uposażenia M. O., wskazał, że brak jest podstaw prawnych do
wystąpienia przez asesora prokuratorskiego z roszczeniem o przywrócenie do
pracy, niezależnie od wadliwego prawnie łącznego jego dochodzenia z
roszczeniem odszkodowawczym.
Sąd Rejonowy wskazał na terminowy charakter stosunku pracy tej grupy
pracowników i stwierdził, że obowiązujący stan prawy i ustalony stan faktyczny
pozwalają jedynie na rozstrzyganie o roszczeniu odszkodowawczym.
Odnosząc się do oceny zasadności decyzji Prokuratora Generalnego, Sąd
pierwszej instancji stwierdził, że Prokurator Generalny podjął decyzję personalną w
oparciu o prawomocne orzeczenie lekarskie zawierające kompleksową ocenę
zdolności powódki do pracy, albowiem opartą na uwzględnieniu wszystkich
czynności wchodzących w zakres zadań asesora powszechnej jednostki
organizacyjnej prokuratury. Ponadto powołał się na uprawnienie wynikające z art.
14 ust. 3 ustawy z dnia 13 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) w związku z art. 118 ustawy
z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 270,
poz. 1599 ze zm.). Przepis ten pozwala pracodawcy na zwolnienie mianowanego
urzędnika bez zachowania okresu wypowiedzenia w razie nieobecności z powodu
6
choroby trwającej dłużej niż 1 rok, co miało miejsce w niniejszej sprawie.
Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia tą decyzją przepisów o równym
traktowaniu w zatrudnieniu poprzez dyskryminowanie powódki z uwagi na jej
niepełnosprawność, Sąd Rejonowy uznał, że rozwiązanie stosunku pracy powódki
nie mogło być uznane za przejaw dyskryminacji, ponieważ nie można uznać za
dyskryminujące działanie polegające na rozwiązaniu stosunku pracy z osobą
uznaną za niezdolną do pracy na dotychczasowym stanowisku. Wymaganiem
koniecznym podjęcia pracy na tym stanowisku jest zdolność ze względu na stan
zdrowia do pełnienia obowiązków prokuratora (art. 14 ust. 1 pkt 1 ustawy o
prokuraturze). Sąd stwierdził, że praca prokuratora ma charakter pracy umysłowej,
jednakże odbywa się w znacznej mierze poza siedzibą prokuratury, np. na
miejscach zdarzeń, gdzie popełniono przestępstwo, w salach sądowych. Nie
można też góry określić ani czasu pracy prokuratora, ani miejsca realizacji
czynności. Nie sposób pracy prokuratora utożsamiać z pracą wyłącznie biurową i
pomijać wagę czynności zmierzających do zabezpieczenia do dowodów w miejscu
popełnienia przestępstwa, przy czynnym, osobistym nadzorze prokuratora,
czynności w ramach sekcji zwłok, przy wykonywaniu funkcji oskarżyciela. Z tego
względu nie można zasadnie dowodzić, że stanowisko asesora prokuratury
rejonowej jest ograniczone wyłącznie do jej siedziby i dlatego może zostać
przystosowane do potrzeb osoby niepełnosprawnej. W takiej sytuacji czynnikiem
dyskryminującym byłby brak odpowiednich rozwiązań architektonicznych w miejscu
pracy. Jednakże mobilność pracy prokuratora wymaga także zdolności fizycznych
wpisanych w istotę zawodu. Sąd podkreślił także, że prokurator ma obowiązek
wykonywania pracy poza godzinami ustalonego rozkładu czasu pracy. Z czasu
pracy prokuratora określonego wymiarem jego zadań wynika jego dyspozycyjność,
która jest ograniczona w przypadku osoby niepełnoprawnej, do której zastosowanie
mają normy czasu pracy wynikające z przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.).
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 20
kwietnia 2011 r. oddalił apelację powódki od powyższego wyroku.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne dokonane
7
przez Sąd pierwszej instancji, bowiem uznał, że ocena materiału dowodowego
została dokonana w sposób bezstronny, zgodnie z zasadami wiedzy i logicznego
rozumowania oraz doświadczeniem życiowym. Podkreślił, że odnośnie do
pierwszego z roszczeń Sąd pierwszej instancji słusznie ustalił, że Prokurator
Generalny podjął decyzję personalną w oparciu o prawomocne orzeczenie
lekarskie zawierające kompleksową ocenę zdolności powódki do pracy, albowiem
opartą na uwzględnieniu wszystkich czynności wchodzących w zakres zadań
asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury (zaskarżone
rozstrzygnięcie sądu oparte zostało zasadnie na przyczynach i motywacji, która
legła u podstaw rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy, a nie na zdarzeniach,
które miały miejsce już po skutecznym rozwiązaniu stosunku służbowego). Sąd
drugiej instancji podkreślił, że należy zgodzić się z ustaleniem Sądu Rejonowego,
że stosunek służby asesora prokuratorskiego ma charakter terminowy i że
zwolnionemu ze stanowiska asesorowi prokuratorskiemu przysługuje tylko
roszczenie o odszkodowanie, a nie o przywrócenie do pracy. Wskazał, że
prawidłowo również ustalono, iż z mocy art. 14 ust. 3 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych w związku z art. 118 ustawy o prokuraturze możliwe jest
rozwiązanie stosunku służby bez zachowania okresu wypowiedzenia z przyczyny
wskazanej w tym pierwszym przepisie. Podkreślił, że obie wskazane prze
Prokuratora Generalnego przyczyny, tj. nieobecność w pracy trwająca dłużej niż
rok oraz niezdolność do pracy na stanowisku asesora, stwierdzona orzeczeniem
lekarskim, okazały się prawdziwe i zasadne.
Sąd stwierdził także, że nie ma żadnych uzasadnionych podstaw twierdzenie
powódki, jakoby faktyczną przyczyną rozwiązania z nią stosunku służby była jej
niepełnosprawność. Zdaniem Sądu Okręgowego, zebrany w sprawie materiał
dowodowy nie daje podstaw do formułowania zarzutu dyskryminacji w jakiejkolwiek
postaci. Porównywanie sytuacji powódki z ewentualną sytuacją asesorów zdolnych
do pracy, nie jest zasadne, albowiem powódka nie była zdolna do pracy. Sąd
Rejonowy trafnie uznał, że rozwiązanie stosunku pracy powódki nie może być
uznane za przejaw dyskryminacji, ponieważ nie zostało wykazane, aby powódka
była potraktowana gorzej od innych pracowników ze względu na kryterium, które
nie było prawnie dopuszczalnym kryterium różnicowania, czyli kryterium
8
dyskryminującym.
Powódka zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając mu
naruszenie prawa materialnego: art. 25 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze, przez błędną wykładnię przepisu, polegającą na przyjęciu przez Sąd
drugiej instancji, że nie istnieje możliwość wyłączenia z zakresu zadań asesora lub
prokuratora powszechnej jednostki prokuratury niektórych czynności, o których
mowa w ustawie o prokuraturze oraz Rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z
dnia 24 marca 2010 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. Nr 49, poz. 296 ze zm.), w tym
czynności wykonywanych poza siedzibą prokuratury lub związanych ze wysiłkiem
fizycznym, przepisu art. 99 ustawy o prokuraturze, przez błędną wykładnię,
polegającą na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że okres pełnienia asesury ma
charakter zatrudnienia na czas oznaczony, tj. terminowy nieprzekraczający trzech
lat, art. 113
k.p. z w związku 183a
§ 1 oraz § 2 k.p., przez błędną wykładnię,
polegającą na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że w przedmiotowej sprawie
nie doszło do naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu ze względu
na niepełnosprawność.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozwiązanie stosunku pracy z powódką bez wypowiedzenia nastąpiło z
dwóch przyczyn, a mianowicie ze względu na nieobecność z powodu choroby
trwającej dłużej niż rok (art. 14 ust. 3 ustawy o pracownikach urzędów
państwowych w związku z art. 118 ustawy o prokuraturze) oraz z uwagi na jej
niezdolność do pracy. Nie budzi wątpliwości, że choroba powódki, podobnie jak
stwierdzona niezdolność do pracy to zarazem niepełnosprawność związana z
długoterminowym ograniczeniem funkcji fizycznych (utrata zdolności chodzenia).
Można więc przyjąć, że zwolnienie powódki z pracy wiązało się z jej
niepełnosprawnością, a ta stanowi kryterium dyskryminujące wymienione w art.
183a
§ 1 k.p. Z uwagi na to, że skarga kasacyjna nie została oparta na drugiej
podstawie kasacyjnej, Sąd Najwyższy jest związany podstawą faktyczną
zaskarżonego wyroku (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Z niej zaś wynika, że
9
niepełnosprawność powódki, poruszającej się na wózku inwalidzkim, nie pozwala
na wykonywanie przez powódkę wszystkich obowiązków nałożonych na
prokuratora prokuratury rejonowej, w szczególności czynności realizowanych poza
siedzibą prokuratury jak oględziny miejsca przestępstwa, przeprowadzanie wizji
lokalnych i eksperymentów procesowych, uczestniczenie w sekcjach zwłok,
uczestnictwo w rozprawach w różnych sądach i na zatrudnianie jej w
nienormowanym czasie pracy, który w przypadku prokuratora jest określony w
wymiarem zadań (art. 46 ustawy o prokuraturze). Zostało to potwierdzone
orzeczeniem lekarza medycyny pracy Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy z
dnia 20 sierpnia 2008 r., który stwierdził w związku z tym jej niezdolność do
wykonywania pracy na stanowisku asesora w Prokuraturze Rejonowej. Zważywszy
na zarzuty skargi, okoliczności tych nie kwestionuje również skarżącą.
Argumentacja skargi nie zmierza bowiem do wykazania, że powódka jest zdolna do
pełnienia obowiązków poza siedzibą prokuratury. Sprowadza się ona stwierdzenia,
że zdolność do tych czynności nie stanowi istotnego wymagania zawodowego
prokuratora i że istnieją instrumenty pozwalające na określenie obowiązków
prokuratora w taki sposób, aby były one dostosowane do możliwości osoby
niepełnosprawnej (odpowiedni podział obowiązków w ramach jednostki
organizacyjnej, zastępstwo przez asystenta prokuratorskiego w czynnościach
niemożliwych do wykonania przez niepełnosprawnego prokuratora).
Art. 113
k.p. zakazuje jakiejkolwiek dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej
ze względu na niepełnosprawność. Z kolei art. 183a
§ 1 k.p. stanowi, że pracownicy
powinni być równo traktowani w zakresie nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, w szczególności bez względu na, między
innymi, niepełnosprawność. Naruszeniem zaś zasady równego traktowania jest
rozwiązanie stosunku pracy z uwagi na niepełnosprawność (art. 183b
§ 1 pkt 1 k.p.).
Zakaz dyskryminacji w polskim ustawodawstwie nie ma charakteru absolutnego,
bowiem zasady równego traktowania w zatrudnieniu nie naruszają działania,
proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji
pracownika, polegające na niezatrudnianiu pracownika z jednej lub kilku przyczyn
określonych w art. 183a
§ 1, jeżeli rodzaj pracy lub warunki jej wykonywania
10
powodują, że przyczyna lub przyczyny wymienione w tym przepisie są
rzeczywistym i decydującym wymaganiem zawodowym stawianym pracownikowi
(art. 183b
§ 2 pkt 1 k.p.). Podobnie ukształtowała tę kwestię w prawie
wspólnotowym dyrektywa Rady nr 2000/78/WE z 27 listopada 2000 r.
ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie
zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L 303 z 2 grudnia 2000 r., s. 16; Dz.Urz. UE
Polskie wydanie specjalne, rozdz. 5, tom 4, s. 79), a wymienione wyżej przepisy
Kodeksu pracy stanowią jej implementację do porządku krajowego. Stosownie do
art. 4 ust. 1 dyrektywy dotyczącego wymagań zawodowych, Państwa Członkowskie
mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na cechy związane z jedną z
przyczyn dyskryminujących wymienionych w art. 1 (w tym niepełnosprawność) nie
stanowi dyskryminacji w przypadku, gdy ze względu na rodzaj działalności
zawodowej lub warunki jej wykonywania, dane cechy są istotnym i determinującym
wymogiem zawodowym, pod warunkiem że cel jest zgodny z prawem, a wymóg
jest proporcjonalny. Warunkiem zastosowania art. 4 ust. 1 dyrektywy 2000/78/WE
jest łączne spełnienie trzech przesłanek. Po pierwsze, konieczne jest stwierdzenie,
czy cel regulacji krajowej jest zgodny z prawem. Po drugie, należy ustalić, czy dana
cecha jest istotnym i determinującym wymaganiem zawodowym z uwagi na rodzaj
działalności zawodowej lub warunki jej wykonywania. Po trzecie, istotne znaczenie
ma zbadanie proporcjonalności środka krajowego.
Ustawa o prokuraturze określa wymagania, jakie powinien spełniać
prokurator, a wśród nich wymieniona jest zdolność, ze względu na stan zdrowia, do
pełnienia obowiązków prokuratora (art. 14 ust. 1 pkt 4). Warunek ten ma zapewnić
prawidłową realizację zadań nałożonych na prokuraturę polegających na strzeżeniu
praworządności oraz czuwaniu nad ściganiem przestępstw (art. 2). Generalnie nie
można wykluczyć, że niepełnosprawny prokurator jest zdolny do wykonywania
swoich obowiązków. Ocena ta jednak zależy od okoliczności konkretnego
przypadku, w którym istotną rolę odgrywa stopień niepełnosprawności
(ograniczenie sprawności organizmu) oraz zakres zadań prokuratora. W związku z
ze zróżnicowaniem obowiązków na poszczególnych szczeblach prokuratury istotne
znaczenie w niniejszej sprawie mają obowiązki nałożone na prokuratorów
prokuratury rejonowej. Prokurator prokuratury rejonowej, stosownie do przepisów
11
ustaw, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie
lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi. W toku
postępowania przygotowawczego stosuje, w wypadkach przewidzianych w
ustawach, środki zapobiegawcze wobec podejrzanych (art. 25 ust. 1 i 2). Powyższe
czynności postępowania przygotowawczego odbywają się także poza siedzibą
prokuratury (oględziny, eksperyment procesowy, sekcja zwłok, przesłuchanie
świadka lub podejrzanego w areszcie śledczym). Funkcje oskarżyciela publicznego
w postępowaniu sądowym sprawowane są w siedzibach różnych sądów, także
poza siedzibą prokuratury. Ze względu na szczególna rolę publiczną prokuratury
czas pracy prokuratora jest określony wymiarem jego zadań, co oznacza jego
dyspozycyjność w zależności od potrzeb danej jednostki organizacyjnej prokuratury
(art. 46). Prokuratorzy prokuratury rejonowej mają obowiązek - po wyznaczeniu
przez prokuratora przełożonego – pełnić dyżury po godzinach urzędowania lub w
dni ustawowo wolne od pracy, w tym we właściwych sądach w związku z
rozpoznawaniem spraw w postępowaniu przyspieszonym (§ 65 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 marca 2010 r. Regulamin wewnętrznego
urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury).
Obowiązków prokuratora nie da się podzielić na czynności istotne i mniej
istotne, bowiem stanowią one integralną całość decydującą o powodzeniu
postępowania nakierowanego na wykrycie sprawcy przestępstwa i doprowadzenie
do jego osądzenia. Skoro prokuratura poprzez prokuratorów prowadzi
postępowania przygotowawcze, to wszystkie czynności, które z tym się wiążą, mają
jednakową wagę w toku realizacji jej ustawowych zadań. Co więcej, niewątpliwie
los postępowania przygotowawczego w znacznej mierze uzależniony jest od
profesjonalnie przeprowadzonych działań na miejscu popełnienia przestępstwa
(oględziny, eksperyment procesowy), czego gwarantem ma być obecność
prokuratora na miejscu zdarzenia. Obowiązki wykonywane w terenie nie mają więc
charakteru ubocznego, lecz są równoprawne pod względem znaczenia dla
prowadzonego postępowania z pozostałymi czynnościami. Choć więc nie ma
wątpliwości, że praca prokuratora jest pracą koncepcyjną, umysłową, to warunki jej
wykonywania na szczeblu prokuratur rejonowych nie ograniczają się do typowej
pracy biurowej i wymagają także sprawności organizmu w stopniu pozwalającym
12
na wykonywanie obowiązków związanych z wysiłkiem fizycznym. Z kolei
dyspozycyjność wpisana w zawód prokuratora nie może być uzależniona od
zawsze niepewnej zgody lekarza na wykonywanie pracy poza godzinami pracy
urzędu. Art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zakazuje bowiem zatrudniania osób
niepełnosprawnych w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej a odstąpienie od
tych zasad jest możliwe tylko w przypadku, gdy lekarz przeprowadzający badania
profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą
osobą wyrazi na to zgodę.
Prokurator musi mieć też możliwość osobistego udziału w czynnościach
postępowania przygotowawczego, bo do tego zobowiązują przepisy postępowania
karnego w odniesieniu do określonej kategorii spraw albo wymuszają to
okoliczności danej sprawy. To, że przepisy ustawy o prokuraturze przewidują
instytucję asystentów prokuratorskich (art. 100a), uprawnionych do
przeprowadzania w toku postępowania przygotowawczego czynności procesowych
(przesłuchanie świadka, zatrzymanie rzeczy i przeszukanie, oględziny,
eksperyment procesowy), nie uchyla powyższego wymagania. Udział asystenta w
postępowaniu przygotowawczym nie powinien być bowiem powodowany
niezdolnością prokuratora prowadzącego to postępowanie do ich wykonywania,
lecz wagą czynności niewymagających większego doświadczenia zawodowego.
Wyżej wskazane uwarunkowania obowiązują ze swej istoty także asesora,
któremu powierzono czynności prokuratorskie, co też potwierdza treść art. 100 ust.
1 ustawy o prokuraturze. Dotyczą one również asesora nieposiadającego
uprawnień do pełnienia czynności prokuratorskich, zważywszy na to, że z celu i
istoty instytucji asesury prokuratorskiej wynika, że jest to okres zmierzający do
dochodzenia (zdobywania) pełnych uprawnień prokuratorskich, a jest to możliwe
jedynie poprzez wykonywanie czynności prokuratorskich w trakcie asesury.
W ocenie Sądu Najwyższego, powyższe względy pozwalają uznać, że stan
zdrowia na poziomie pozwalającym na wykonywanie wszystkich czynności
prokuratorskich, bezwarunkowo w nienormowanym czasie pracy, jest istotnym i
determinującym wymaganiem zawodowym prokuratora prokuratury rejonowej
(asesora prokuratorskiego). Wymaganie to ma doniosłe znaczenie z uwagi na to,
13
że zapewnia prawidłową realizację zadań nałożonych na prokuraturę, a więc cel
ustanowionego wymagania jest zgodny z prawem. Tak określone wymaganie
zdrowotne nie wykracza też poza to, co jest niezbędne do realizacji tego celu
Wymagania zdrowotne są bowiem dostosowane do zakresu zadań
spoczywających na urzędzie prokuratora, a więc uznać należy je za
proporcjonalne.
Należy w tym miejscu wskazać na wyrok Europejskiego Trybunału
Sprawiedliwości (ETS), obecnie - Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
(TSUE), z dnia 12 stycznia 2010 r., C-229/08 w sprawie Colin Wolf przeciwko Stadt
Frankfurt am Main. W sprawie tej pytanie prejudycjalne dotyczyło art. 6 ust. 1
dyrektywy 2000/78 (dyskryminacja z uwagi na wiek), jednakże z uwagi na
argumentację podnoszoną przez rząd Republiki Federalnej Niemiec odnoszącą się
do szczególnej sprawności fizycznej funkcjonariuszy służb pożarniczych jako
istotnego wymagania zawodowego, Trybunał uznał za konieczne dokonanie w tej
sprawie wykładni art. 4 ust. 1. W wyroku tym stwierdzono, że zapewnienie
zdolności operacyjnej i dobrego funkcjonowania służb pożarniczych stanowi cel
zgodny z prawem w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy, a szczególna zdolność
fizyczna strażaków, odpowiednia do zadań nałożonych na służby pożarnicze
(gaszenie pożarów, ratowanie ludzi), jest istotnym wymaganiem strażaka w
technicznych służbach pożarowych średniego stopnia. W kontekście tego wyroku
nie można nie dostrzec analogii do niniejszej sprawy. W obu przypadkach chodzi o
istotne wymaganie zawodowe w postaci zdolności fizycznej do wykonywania zadań
nałożonych na służby publiczne. W uzasadnieniu wyroku Trybunał odwołał się
między innymi do motywu 18 preambuły dyrektywy 2000/78, zgodnie z którym nie
wymaga się „w szczególności od sił zbrojnych, policji służb więziennych lub
ratowniczych przyjmowania do pracy lub dalszego zatrudniania osób
nieposiadających niezbędnych zdolności umożliwiających wykonywanie zadań,
które mogą im zostać powierzone, z uwzględnieniem wynikającego z prawa celu
utrzymania zdolności operacyjnej tych służb”. Przez użycie zwrotu „w
szczególności” ma on formułę otwartą pozwalającą na wnioskowanie, że dotyczy
on także innych służb wykonujących zadania publiczne związane z szeroko
pojętym bezpieczeństwem, a do takich należy prokuratura. Bacząc zatem na cel
14
wynikający z art. 2 ustawy o prokuraturze (strzeżenie praworządności oraz
czuwanie nad ściganiem przestępstw), można uznać za usprawiedliwione
wymaganie, aby każdy prokurator prokuratury rejonowej (asesor) był zdolny
fizycznie do wykonywania wszystkich zadań związanych z prowadzeniem
postępowania przygotowawczego i sprawowaniem funkcji oskarżyciela
publicznego, co zapewnia sprawną realizację zadań publicznych przez prokuraturę
rejonową.
W pkt 17 preambuły dyrektywy nr 2000/78/WE zaznaczono, że nie nakłada
ona wymogu, aby osoba, która nie jest kompetentna ani zdolna bądź dyspozycyjna
do wykonywania najważniejszych czynności na danym stanowisku lub kontynuacji
danego kształcenia, była przyjmowana do pracy, awansowana lub dalej
zatrudniana, nie naruszając obowiązku wprowadzania racjonalnych zmian
uwzględniających potrzeby osób niepełnosprawnych. Nawiązuje on do art. 5
dyrektywy (Racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych), stosownie do
którego w celu zagwarantowania przestrzegania zasady równego traktowania osób
niepełnosprawnych przewiduje się wprowadzenie racjonalnych usprawnień.
Oznacza to, że pracodawca podejmuje właściwe środki, z uwzględnieniem potrzeb
konkretnej sytuacji, aby umożliwić osobie niepełnosprawnej dostęp do pracy,
wykonywanie jej lub rozwój zawodowy bądź kształcenie, o ile środki te nie
nakładają na pracodawcę nieproporcjonalnie wysokich obciążeń. Obciążenia te nie
są nieproporcjonalne, jeżeli są w wystarczającym stopniu rekompensowane ze
środków istniejących w ramach polityki prowadzonej przez dane państwo
członkowskie na rzecz osób niepełnosprawnych. Kwestię racjonalnych usprawnień
wyjaśnia pkt 20 preambuły, zgodnie z którym przez przyjęcie właściwych, to znaczy
skutecznych i praktycznych środków w celu przystosowania miejsca pracy z
uwzględnieniem niepełnosprawności, rozumie się nie tylko przystosowanie
pomieszczeń lub wyposażenia, ale również czasu pracy i podziału zadań. W prawie
krajowym traktuje o tym przepis art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, dodany ustawą
z dnia 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w
zakresie równego traktowania (Dz.U. Nr 254, poz. 1700), nakładający na
pracodawcę obowiązek zapewnienia niezbędnych usprawnień dla osoby
15
niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy, polegających na
przeprowadzeniu koniecznych w konkretnej sytuacji zmian lub dostosowań do
szczególnych, zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z
niepełnosprawności danej osoby, o ile przeprowadzenie takich zmian lub
dostosowań nie powodowałoby nałożenie na pracodawcę nieproporcjonalnie
wysokich obciążeń. Europejski Trybunał Sprawiedliwości, wykładając przepisy
dyrektywy dotyczące zakazu dyskryminacji z uwagi na niepełnosprawność, w
wyroku z dnia 11 lipca 2006 r., C-13/05, w sprawie S. Chacón Navas przeciwko
Eurest Colectividades, stwierdził w pkt 3 wyroku, że zakaz dyskryminacji ze
względu na niepełnosprawność, w zakresie rozwiązania umowy o pracę, zawarty w
art. 2 ust. 1 i w art. 3 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2000/78 ustanawiającej ogólne warunki
ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy stoi na przeszkodzie
rozwiązaniu umowy o pracę ze względu na niepełnosprawność, które zważywszy
na obowiązek wprowadzania racjonalnych usprawnień dla osób
niepełnosprawnych, nie jest uzasadnione tym, że dana osoba nie jest kompetentna
ani zdolna bądź nie pozostaje w dyspozycji do wykonywania najważniejszych
czynności na danym stanowisku. Z przedstawionego stanowiska wynika, że
racjonalne usprawnienia pozwalające na dalsze zatrudnienie niepełnosprawnego
pracownika, to nie tylko zniesienie barier architektonicznych i przystosowanie
stanowiska pracy, ale także odpowiedni podział obowiązków, jednakże pod
warunkiem, aby prowadziło to do utrzymania zdolności pracownika do
wykonywania najważniejszych czynności na zajmowanym stanowisku,
stanowiących istotę jego zawodu, a nie do ich odjęcia. Nie sposób więc twierdzić,
że wyeliminowanie z zakresu czynności prokuratora prokuratury rejonowej
(asesora) obowiązków wykonywanych poza siedzibą prokuratury, związanych z
wysiłkiem fizycznym, o tej samej doniosłości dla prowadzonego postępowania co
pozostałe czynności prokuratorskie, stanowi racjonalne usprawnienie
umożliwiające dalsze zajmowanie stanowiska. Wręcz odwrotnie, konieczność
odjęcia tych obowiązków świadczy o tym, że dana osoba nie jest zdolna do
wykonywania wszystkich najważniejszych czynności na stanowisku prokuratora
(asesora). Jeśli zaś chodzi o dostosowanie czasu pracy, to w ogóle nie może być
ono uznane za racjonalne usprawnienie w zawodzie, w którego istotę wpisana jest
16
pełna dyspozycyjność związana z wykonywaniem zadań wymuszających
nielimitowany czas pracy.
Powyższego stanowiska nie podważają argumenty odwołujące się do
możliwości wykonywania innych zawodów prawniczych przez osoby poruszające
się na wózku inwalidzkim, bowiem ich sytuacja nie jest porównywalna do sytuacji
prokuratora prokuratury rejonowej ze względu na różnice w zakresach obowiązków,
które kształtują istotne wymagania zawodowe.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uznał za nieuzasadniony zarzut
naruszenia art. 113
k.p. z w związku 183a
§ 1 oraz § 2 k.p., a także art. 25 ustawy o
prokuraturze.
Podsumowując ten wątek, stwierdzić należy, że zwolnienie powódki
nastąpiło z powodu jej niepełnoprawności, na skutek której utraciła ona zdolność do
wykonywania zawodu prokuratora prokuratury rejonowej (asesora
prokuratorskiego). W związku z tym zwolnienia tego nie sposób uznać za
niedozwolony akt dyskryminacji.
Jeśli zaś chodzi o roszczenie o przywrócenie do pracy, to skarga kasacyjna
nie zawiera prawidłowej podstawy. Jest ono kwestionowane z powołaniem się na
naruszenie art. 25 i art. 99 ustawy o prokuraturze oraz przywołanych wyżej
przepisów dotyczących zakazu dyskryminacji. Przede wszystkim art. 25 i art. 99
ustawy o prokuraturze składają się z więcej niż jednej jednostki redakcyjnej (art. 25
zawiera dwa ustępy, a art. 99 – trzy) stanowiących normy prawne regulujące
odrębne kwestie, a Sąd Najwyższy nie ma obowiązku poszukiwania w
przedstawionej argumentacji, której z nich dotyczy stawiany zarzut. Ważniejsze
jednakże jest to, że nie zostały powołane przepisy zasadnicze, stanowiące postawę
zgłoszonego roszczenia, którego naruszenie przez Sąd drugiej instancji, poddane
kontroli kasacyjnej, mogłoby wzruszyć oddalenie powództwa w omawianym
zakresie.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, że asesorowi
prokuratorskiemu (także sądowemu) zwolnionemu ze służby przysługuje odwołanie
do sądu pracy, a w tym zakresie, w którym nie ma regulacji w ustawie i zarazem
wskazującym na występowanie w stosunku prawnym asesora cech
charakterystycznych dla stosunku pracy, stosuje się odpowiednio przepisy prawa
17
pracy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., II PZP 1/04,
OSNP 2005 nr 5, poz. 61, oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 marca 2003 r.,
I PK 22/02, OSNAPiUS 2004 nr 15, poz. 259, z dnia 7 października 2004 r., II PK
130/04, Prok.i Pr.-wkł. 2005 nr 2, poz. 39, z dnia 15 lutego 2006 r., II PK 301/05,
OSNP 2007 nr 1-2, poz. 7, z dnia 17 września 2008 r., I PK 28/08, OSNP 2010 nr
3-4, poz. 38). W zaskarżonym wyroku wykluczono roszczenie powódki o
przywrócenie do pracy na podstawie art. 56 k.p. z tego względu, że rozwiązał się jej
stosunek służbowy, mający terminowy charakter. To z kolei zadecydowało o
stanowisku, że z uwagi na treść art. 59 k.p. przysługiwało jej wyłącznie roszczenie
o odszkodowanie. Skarżąca twierdzi natomiast, że stosunek służbowy asesora
prokuratorskiego ma charakter bezterminowy, a to wymagałoby rozpatrzenia jej
roszczenia na podstawie art. 56 k.p., który wymienia dwa alternatywne roszczenia
przysługujące pracownikowi, z którym rozwiązano umowę o pracę bez
wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym
trybie. Argumentacja podniesiona przez skarżącą wymagała zatem powołania się
na niewłaściwe zastosowanie art. 59 k.p. i niezastosowanie art. 56 k.p., czego w
skardze nie uczyniono. Poza tym decydujące znaczenie w niniejszej sprawie ma
oddalenie powództwa o odszkodowanie, co wynikało ze stwierdzenia, że
rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia miało swoje uzasadnienie w treści
art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych, zgodnie z którym rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia z
urzędnikiem państwowym mianowanym może nastąpić także w razie jego
nieobecności w pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż rok. Przyznanie racji
poglądom skargi co do bezterminowego charakteru asesury (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 2008 r., I PK 28/08, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 38,
dotyczący analogicznych regulacji ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju
sądów powszechnych, Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm., odnoszących się do asesora
sądowego, podzielający to stanowisko), nie prowadziłoby do wzruszenia
zaskarżonego wyroku. Zaprezentowano w nim bowiem dalej idące stanowisko, a
mianowicie, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką bez zachowania okresu
wypowiedzenia nie naruszało przepisów o rozwiązywaniu stosunków pracy w tym
trybie (art. 56 § 1 k.p. a contrario), co oznacza, że niezależnie od rodzaju roszczeń
18
przysługujących powódce – wyłącznie o odszkodowanie czy również o
przywrócenie do pracy - każde z nich uznać należałoby za nieuzasadnione, co
prowadziłoby do ich oddalenia.
Na koniec zauważyć należy, że art. 113
k.p. w związku z art. 183b
§ 1 pkt 1
k.p. to przepisy o rozwiązywaniu umowy o pracę w rozumieniu art. 56 § 1 k.p. (por.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2009 r., II PZP 13/08,
OSNP 2009 nr 9-20, poz. 248). Zatem przedstawiona wyżej ocena zarzutów
opartych na tych przepisach w zakresie roszczenia o odszkodowanie za naruszenie
zakazu dyskryminacji prowadzi jednocześnie do wniosku, że punktu widzenia
równego traktowania w zatrudnieniu rozwiązanie stosunku służbowego z powódką
bez wypowiedzenia nie było bezprawne.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.