Pełny tekst orzeczenia

126
Uchwała z dnia 20 kwietnia 2012 r., III CZP 8/12
Sędzia SN Krzysztof Pietrzykowski (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Barbara Myszka
Sędzia SN Maria Szulc
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa małoletniego Aleksandra J. przeciwko
"I.M.D.", jednostce badawczo-rozwojowej w W. i Skarbowi Państwa – Ministrowi
Zdrowia o odszkodowanie, zadośćuczynienie, rentę i ustalenie, po rozstrzygnięciu
w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym w dniu 20 kwietnia 2012 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Warszawie postanowieniem z
dnia 29 listopada 2011 r.:
"Skarb Państwa czy "I.M.D." w W. ponosi odpowiedzialność z tytułu czynu
niedozwolonego (błędu w sztuce lekarskiej) popełnionego przy wykonywaniu
czynności leczniczych w szpitalu klinicznym "I.M.D." w W. w marcu 1998 r.?"
podjął uchwałę:
Jednostka badawczo-rozwojowa odpowiada za szkodę wyrządzoną w
marcu 1998 r. wskutek błędu w sztuce lekarskiej, popełnionego przez osobę
wchodzącą w skład zespołu szpitala działającego w strukturze tej jednostki i
będącą jej funkcjonariuszem, także wtedy, gdy działalność szpitala była
finansowana na zasadach właściwych dla jednostek albo zakładów
budżetowych.
Uzasadnienie
Małoletni powód Aleksander J. wniósł przeciwko "I.M.D.", jednostce
badawczo-rozwojowej w W. i Skarbowi Państwa – Ministrowi Zdrowia powództwo o
naprawienie szkody, której źródłem jest czyn niedozwolony (błąd w sztuce
lekarskiej) popełniony przez lekarzy wykonujących czynności lecznicze w szpitalu
klinicznym w W. w marcu 1998 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 26 stycznia 2011 r. uwzględnił
powództwo w stosunku do Skarbu Państwa na podstawie art. 417 k.c. w brzmieniu
obowiązującym w marcu 1998 r. Odwołał się do stanu prawnego określającego w
1998 r. status szpitala klinicznego "I.M.D." w W., będącego wówczas publicznym
zakładem opieki zdrowotnej i jednostką organizacyjną jednostki badawczo-
rozwojowej, którą był (i jest) "I.M.D." w W.
Przy rozpoznawaniu apelacji Sąd Apelacyjny w Warszawie powziął wątpliwość
wyrażoną w zagadnieniu prawnym przedstawionym do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Problem legitymacji biernej w zakresie odpowiedzialności za zobowiązania
związane z działalnością leczniczą szpitala klinicznego jednostki badawczo-
rozwojowej był już przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego, który w wyroku z
dnia 4 kwietnia 2003 r., III CKN 1246/00 ("Izba Cywilna" 2003, nr 12, s. 34) wyjaśnił,
że według ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej w
pierwotnym brzmieniu (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm. – dalej: „u.z.o.z.”) szpital w
"I.M.D." był niewątpliwie zakładem opieki zdrowotnej, przy czym jako utworzony
przez naczelny organ administracji państwowej i utrzymywany ze środków
publicznych miał charakter publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Podkreślił, że
według ustawy o zakładach opieki zdrowotnej w pierwotnym brzmieniu szpital w
"I.M.D." mógł mieć taki status, jaki miała większość publicznych zakładów opieki
zdrowotnej, w tym szpitale kliniczne przy akademiach medycznych, tj. być jednostką
budżetową. Sytuacja uległa zmianie po wejściu w życie ustawy z dnia 20 czerwca
1997 r. o zmianie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 661 – dalej: „ustawa nowelizująca z 1997 r.”). Na
mocy tej ustawy zmieniono art. 1 ustawy, dodając m.in. w ust. 2, że zakład opieki
zdrowotnej może być również utworzony i utrzymywany w celu prowadzenia badań
naukowych i prac badawczo-rozwojowych w powiązaniu z udzielaniem świadczeń
zdrowotnych i promocją zdrowia. Dodano także art. 8a, który w ust. 2 przewidywał,
że do publicznego zakładu opieki zdrowotnej utworzonego w celu określonym w art.
1 ust. 2 pkt 1 stosuje się przepisy ustawy z zachowaniem przepisów o jednostkach
badawczo-rozwojowych. Sąd Najwyższy wskazał także na art. 3 ustawy
nowelizującej z 1997 r., który wprowadził do art. 2 ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o
jednostkach badawczo-rozwojowych (jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 44, poz. 194 ze
zm.) ustęp 3a, zgodnie z którym jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące
badania naukowe lub prace badawczo-rozwojowe w dziedzinie nauk medycznych
uczestniczą w systemie ochrony zdrowia. W wyniku tej nowelizacji utracił moc art.
49 ustawy, a wprowadzony art. 35b przewidywał, że publiczny zakład opieki
zdrowotnej, utworzony przez organ określony w art. 8 ust. 1 pkt 1-3, prowadzony
jest w formie samodzielnego zakładu mającego osobowość prawną, pokrywającego
z posiadanych środków i uzyskiwanych przychodów koszty działalności i
zobowiązań oraz prowadzącego gospodarkę finansową na zasadach określonych w
ustawie. Istotny wyjątek od tej reguły przewidywał art. 35d u.z.o.z., według którego
publiczny zakład opieki zdrowotnej, utworzony w celu określonym w art. 1 ust. 2,
jest prowadzony w formie przewidzianej w przepisach wymienionych w art. 8a
ust. 2.
W ocenie Sądu Najwyższego, niejasne przepisy art. 1 ust. 2 pkt 1, art. 8a ust.
2 i art. 35d u.z.o.z., dotyczące działalności leczniczej prowadzonej w powiązaniu z
jednostkami badawczo-rozwojowymi, można rozumieć w ten sposób, że uznały one
szpitale w jednostkach badawczo-rozwojowych za integralny element struktury tych
jednostek. Sąd Najwyższy uznał, że w tej sytuacji można przyjąć, iż szpital w
"I.M.D." przestał być z dniem 5 grudnia 1997 r. jednostką budżetową i powinien być
odtąd traktowany wyłącznie jako element struktury organizacyjnej "I.M.D.". Od tej
chwili finansowanie tego szpitala ze środków publicznych powinno się odbywać na
zasadach innych niż przewidziane dla jednostek budżetowych, np. w sposób
przewidziany przez art. 63a ust. 3 u.z.o.z. dla szpitali klinicznych państwowych
uczelni medycznych w brzmieniu przewidzianym przez ustawę nowelizującą z 1997
r. Jednakże "I.M.D." do końca 1998 r. był finansowany na dotychczasowych
zasadach, tj. ze środków budżetowych, tak jak to dopuszczał art. 35c u.z.o.z.
Okoliczność ta skłoniła Sąd Najwyższy do przyjęcia, że "I.M.D.", będący osobą
prawną, mógł się ważnie zobowiązać do zapłaty ceny za środki niezbędne do
działalności szpitala, choćby szpital miał status jednostki budżetowej.
Zagadnienia odpowiedzialności za zobowiązania kontraktowe związane z
prowadzeniem szpitala klinicznego w "I.M.D." dotyczy także wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 30 października 2003 r., IV CK 121/02 (nie publ.), według
którego jednostka badawczo-rozwojowa, która zawarła umowę sprzedaży, jest
zobowiązana do zapłaty ceny niezależnie od tego, że przedmiot sprzedaży
przeznaczony jest na potrzeby jednostki budżetowej działającej w ramach struktury
organizacyjnej tej jednostki. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 8
stycznia 2004 r., I CK 14/03 (nie publ.), określenie sposobu finansowania
zobowiązań ze środków budżetowych w akcie o utworzeniu danej osoby prawnej
nie niweczy odpowiedzialności kontraktowej tej osoby prawnej wobec osób trzecich.
Kontynuację tej linii orzeczniczej stanowi wyrok z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK
140/03 (nie publ.), w którym Sąd Najwyższy stwierdził, że "I.M.D." w W. jako
jednostka badawczo-rozwojowa, a więc osoba prawna, ponosi odpowiedzialność za
zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością prowadzonego w nim szpitala
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2004 r., I CK 154/03, nie publ.). W
wyroku z dnia 10 sierpnia 2005 r., I CK 84/05 (nie publ.) Sąd Najwyższy przyjął, że
przepisy ustawy o jednostkach badawczo-rozwojowych nie mogą stanowić
wyłącznej podstawy materialnoprawnej przy ocenie roszczeń "I.M.D." przeciwko
Skarbowi Państwa z tytułu kosztów bieżącej działalności w 1998 r. funkcjonującego
przy nim szpitala klinicznego, który do końca 1998 r. był finansowany jako jednostka
budżetowa.
Przytoczone wyroki Sądu Najwyższego, dotyczące w zasadzie zobowiązań
kontraktowych zaciągniętych we własnym imieniu przez "I.M.D.", pozwalają
stwierdzić, że za zobowiązania te odpowiada "I.M.D." także wtedy, gdy zostały one
zaciągnięte na potrzeby szpitala klinicznego. Sąd Najwyższy uznaje co do zasady,
że z dniem 5 grudnia 1997 r. szpital przestał być jednostką budżetową i powinien
być odtąd traktowany wyłącznie jako element struktury organizacyjnej "I.M.D.".
Pewna wątpliwość wiąże się jednak z dalszym finansowaniem szpitala w 1998 r. na
zasadach właściwych dla jednostek budżetowych. Z wyroku z dnia 30 stycznia 2004
r., I CK 140/03, wynika wyraźnie, że mimo to szpital nie był już jednostką
budżetową. W innych wyrokach Sąd Najwyższy skłaniał się ku takiemu wnioskowi,
nie zajmując jednak definitywnego stanowiska. Również w orzecznictwie Sądu
Najwyższego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych
przyjmuje się, że z dniem 5 grudnia 1997 r. ustawodawca zrezygnował z
powiązania szpitali klinicznych z jednostkami badawczo-rozwojowymi, co oznacza,
że szpitale w jednostkach badawczo-rozwojowych utraciły status zakładów opieki
zdrowotnej i stały się integralnym elementem struktury tych jednostek (zob. wyroki z
dnia 14 grudnia 2006 r., I PK 143/06, OSNP 2008, nr 3-4, poz. 30, I PK 144/06, nie
publ., I PK 145/06, nie publ. oraz I PK 146/06, nie publ.). Stanowisko to Sąd
Najwyższy podtrzymał w licznych, niemal jednobrzmiących wyrokach wydanych w
okresie od marca do sierpnia 2007 r.
Żaden z wymienionych wyroków nie dotyczył odpowiedzialności deliktowej za
szkody wyrządzone w związku z działalnością szpitala klinicznego, choć
dotychczasowe ustalenia mogą mieć znaczenie dla określenia podmiotu
odpowiedzialnego z tytułu czynu niedozwolonego (błędu w sztuce lekarskiej)
popełnionego przy wykonywaniu czynności leczniczych w szpitalu klinicznym
"I.M.D." w marcu 1998 r. Przede wszystkim jednak należy wskazać, że w owym
czasie obowiązywał art. 420 k.c., zgodnie z którym, jeżeli szkoda została
wyrządzona przez funkcjonariusza państwowej osoby prawnej, odpowiedzialność
za szkodę ponosiła zamiast Skarbu Państwa ta osoba prawna. W związku z tym
przepisem w orzecznictwie i piśmiennictwie przyjmowano, że jeżeli szkoda zostanie
wyrządzona pacjentowi przez lekarza (personel pomocniczy) państwowego zakładu
leczniczego, niebędącego statione fisci Skarbu Państwa, lecz mającego osobowość
prawną, odpowiedzialność za szkodę ponosiła zamiast Skarbu Państwa ta osoba
prawna (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1998 r., II CKN 46/98,
nie publ. i z dnia 11 maja 1999 r., I CKN 1285/98, nie publ. oraz postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2000 r., I CO 52/99, nie publ.). W piśmiennictwie
wyjaśniono ponadto, że wyrażona w art. 420 k.c. zasada obowiązywała niezależnie
od tego, w jaki sposób była finansowana osoba prawna, jeżeli zatem błąd w sztuce
lekarskiej został popełniony przez lekarza będącego pracownikiem, a tym samym
„funkcjonariuszem” "I.M.D.", to odpowiedzialność za związaną z nim szkodę
powinien ponosić "I.M.D.". Jeżeli natomiast błąd w sztuce lekarskiej został
popełniony przez osobę, która nie była funkcjonariuszem państwowej osoby
prawnej, a była funkcjonariuszem państwowym, odpowiedzialność obciąża Skarb
Państwa (art. 417 k.c.). W rachubę wchodzi także odpowiedzialność solidarna obu
tych podmiotów na podstawie art. 441 § 1 k.c.
Z tych powodów Sąd Najwyższy rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak w
uchwale.