Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 183/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z powództwa Komisji Zakładowej WZZ "Sierpień 80" w KWK "P."
przeciwko Kompanii Węglowej SA Oddziałowi KWK "P."
o zwrot środków na rzecz Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 26 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Pozwem z dnia 7 lipca 2010 r. Komisja Zakładowa WZZ „Sierpień 80” w
KWK „P.” domagała się zwrotu Zakładowemu Funduszowi Świadczeń Socjalnych
wydatkowanych środków z tego Funduszu niezgodnie z regulaminem Funduszu.
Roszczenie odnosiło się do przekazanych kwot na rzecz Towarzystwa
Wędkarskiego i Stowarzyszenia Wędkarskiego. Kwota roszczenia ustalona została
na 140.000 złotych. Okręgowy Inspektor Pracy w piśmie z dnia 28 kwietnia 2010 r.
stwierdził niezgodność z prawem działania pracodawcy i przekazania środków
przez Kompanię Węglową SA Oddział KWK „P.” na rzecz Towarzystwa
Wędkarskiego oraz Stowarzyszenia Wędkarskiego. Komisja Zakładowa WZZ
„Sierpień 80” w KWK „P.” za podstawę prawną swego roszczenia podał art. 8 ust. 3
ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst
jednolity: Dz. U. Nr 70 z 1996 r. poz. 335 zwana dalej „ustawą o funduszu
socjalnym”).
Pozwana Kompania Węglowa SA Oddział KWK „P.” wnosiła o oddalenie
powództwa, podnosząc, że środki przekazane Towarzystwu i Stowarzyszeniu
Wędkarskiemu były środkami przeznaczonymi na dofinansowanie wypoczynku i
rekreacji pracowników KWK „P”. Preliminarz wydatkowania środków Zakładowego
Funduszu Świadczeń Socjalnych przewidywał dofinansowanie do wypoczynku po
pracy w zakresie zawodów sportowych, wędkarskich, piłkarskich i innych. Z uwagi
na fakt, iż środki zabezpieczone w preliminarzu nie zostały skonsumowane
pracodawca dofinansował wspomniane zawody.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 stycznia 2011 r., zobowiązał pozwanego
pracodawcę do przekazania żądanych kwot na rzecz z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych. Zdaniem Sądu Okręgowego ad casum doszło do naruszenia
§ 21 Regulaminu, który zdaniem Sądu zakładał dofinansowanie imprez
rekreacyjnych organizowanych przez zakładowe służby socjalne.
Apelację od tego wyroku złożyła pozwana Spółka Oddział KWK „P.”,
zarzucając mu naruszenie art. 8 ustawy o funduszu socjalnym Apelacja została
oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 26 maja 2011 r. Zdaniem Sądu
Apelacyjnego roszczenie związku zawodowego ma swoje uzasadnienie w przepisie
art. 8 ust. 3 cyt. ustawy, bowiem środki były wydatkowane przez pracodawcę
3
niezgodnie z § 21 Regulaminu. Ferując swoje rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny
powołał się i zaaprobował tezę zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16
sierpnia 2005 r., I PK 12/05 (OSNP 2006 nr 11, poz. 182), w myśl której w sposób
określony w art. 8 ust. 3 powołanej ustawy sankcjonowane mogą być także
przypadki wydatkowania środków niezgodnie z regulaminami funduszu, bowiem
regulaminy te mają umocowanie w ustawie. Taki pogląd jest zdaniem Sądu
Apelacyjnego dominujący i podziela go też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11
maja 2010 r., II PK 234/09, bowiem twierdzi w nim, że na podstawie art. 8 ust. 3
ustawy mogą być sankcjonowane tylko przypadki naruszenia ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych, a nie naruszenia innych ustaw.
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyła skargą kasacyjna Kompania Węglowa
SA Oddział KWK „P.”, zarzucając mu naruszenie art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych. Motywując ten zarzut Kompania Węglowa S.A.
Oddział KWK „P.” powołała się na wyrok Sądu najwyższego z dnia 11 maja 2010 r.,
II PK 234/09, odczytując go jednak inaczej niż tego dokonał Sąd drugiej instancji, a
mianowicie twierdząc, że tylko przepisy ustawy mogą stanowić podstawę
naruszenia sankcjonowana art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zaskarżony wyrok nie jest zgodny z prawem i wymaga uchylenia. Trafnie
argumentuje skarżący, że orzeczenia ferowane przez sądy meriti nie uwzględniają
zakresu sankcji zamieszczonej w normie prawnej zawartej w art. 8 ust. 3 ustawy o
funduszu socjalnym i charakteru prawnego tej sankcji. Sąd Najwyższy w składzie
orzekającym w niniejszej sprawie w pełni podziela pogląd prawny zaprezentowany
w skardze kasacyjnej oraz w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2010 r., II
PK 234/09 , aprobując ten wyrok w całości, a nie tylko w pewnym zakresie, jak to
uczynił Sąd Apelacyjny. Trafnie Sąd Apelacyjny stwierdzi, iż wyrok Sądu
Najwyższego II PK 234/09 umożliwia nałożenie sankcji tylko za naruszenie ustawy
tu powoływanej, ale jednocześnie wbrew twierdzeniu Sądu Apelacyjnego wyrok II
PK 234/09 nie pozwala na wykładnię rozszerzającą i twierdzenie, iż naruszenie
4
regulaminu jest tożsame z obrazą ustawy. Regulamin stanowi bowiem swoiste
źródło prawa pracy, a jego nierespektowanie obraża obowiązki współdziałania ze
związkami zawodowymi zawarte w ustawie z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz.854 ze zm. - zwana
ustawą o związkach zawodowych). W myśl art. 27 ustawy o związkach
zawodowych zasady wykorzystania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,
w tym podział środków z tego funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności,
ustala pracodawca w regulaminie uzgodnionym z zakładową organizacją
związkową. Także przyznawanie pracownikom świadczeń z funduszu dokonywane
jest w uzgodnieniu z zakładową organizacją związkową.
W rozpoznawanej sprawie – powtórzmy to raz jeszcze – znaczenie
zasadnicze ma więc zarzut naruszenia art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych. Zgodnie z nim, związkom zawodowym przysługuje prawo
wystąpienia do sądu pracy z roszczeniem o zwrot funduszowi środków
wydatkowanych niezgodnie z przepisami ustawy lub o przekazanie należnych
środków na Fundusz.
Roszczenie przewidziane w art. 8 ust. 3 ustawy dotyczy środków już
przekazanych przez pracodawcę funduszowi i następnie wydatkowanych. Prawo
żądania, aby pracodawca zwrócił je, czyli jeszcze raz wpłacił na konto funduszu,
ma charakter szczególny, zawierający swoiste zobowiązanie pracodawcy. Zgodnie
z powoływanym wyrokiem Sądu Najwyższego w sprawie II PK 234/09 roszczenie
przewidziane w art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych
ma charakter szczególny i przepis będący jego podstawą musi być ściśle
interpretowany. Przede wszystkim oznacza to, że sankcjonowane w ten sposób
mogą być tylko przypadki wydatkowania środków niezgodnie z przepisami ustawy,
przez co należy rozumieć ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W
powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazuje na szczególny charakter
roszczenia z art. 8 ust. 3 tej ustawy, jednak charakteru tego nie określając. Analiza
bowiem charakteru sankcji z art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych nie jest łatwa i doktrynalnie rozstrzygnięta. Raczej przeważa
w piśmiennictwie pogląd o niestosowaniu Kodeksu cywilnego w tych przypadkach -
z uwagi na fakt, iż zobowiązania do tworzenia funduszu nie mają charakteru
5
cywilnoprawnego; stanowi od strony finansowej jedynie przesunięcie środków z
jednego do drugiego funduszu pracodawcy (zob. np. A. Sobczyk, Nowelizacja
ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych- wybrane problemy, PiZS
1996, nr 8-9, s. 86). Trzeba jednak zauważyć, że zapewniona droga postępowania
cywilnego dla dochodzenia dodatkowej wpłaty na zakładowy fundusz świadczeń
socjalnych i cywilna egzekucja ewentualnego prawomocnego orzeczenia
nakazującego dokonania wpłaty dodatkowej powoduje, że obowiązek dokonania tej
wpłaty powinien być oceniany jako rodzaj odpowiedzialności quasi cywilnoprawnej,
zobowiązaniowej. Można przy tym twierdzić, iż jest to sankcja za wadliwe
wykonanie szczególnego zobowiązania wobec załogi, jako podmiotu prawa pracy
(w tym duchu J. Skoczyński, Komentarz do ustawy o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych, Prawo Pracy – wydawnictwo wymiennokartkowe WP
LexisNexis tom II D.168, Warszawa 2005), lub rodzaj odpowiedzialności wobec
związku zawodowego, co mniej przekonuje. Wobec niejasności materii prawnej
równie uprawniona może być ocena, iż mamy tu do czynienia raczej z sankcją
pieniężną, podobną do kar pieniężnych typu administracyjnego. Dla rozstrzygnięcia
niniejszej sprawy charakter prawny tej odpowiedzialności nie jest jednak
rozstrzygający. Wystarczy bowiem konstatacja, iż mamy tu do czynienia z rodzajem
odpowiedzialności za naruszenie obowiązku i to odpowiedzialności finansowo-
prawnej za niepożądane działanie wbrew ustawie. Odpowiedzialność ta stanowi
ujemną konsekwencję negatywnej oceny normatywnej stanu faktycznego, w którym
naruszono przepisy ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i jej cele.
Innymi słowy omawiany tu art. 8 ust. 3 zawiera sankcję finansową, a taka
kwalifikacja wymaga ścisłej interpretacji prawa.
Owa ścisła wykładnia prowadzi do przekonania, że kwalifikowane w ten
sposób i sankcjonowane mogą być tylko przypadki wydatkowania środków
niezgodnie z przepisami ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, a
nie z postanowieniami powstałego na jej podstawie regulaminu. Nie można zatem
oceniać, że przyznawanie pracownikom świadczeń z zakładowego funduszu
świadczeń socjalnych poza regulaminem i jednocześnie nie dokonanie oceny co do
zgodności takiego działania z ustawą o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych daje podstawę do zasądzenia równowartości raz już wpłaconych na
6
fundusz kwot. Byłoby to de iure sankcjonowanie braku wcześniejszego uzgodnienia
ze związkami zawodowymi takiego rozdysponowania, czyli sankcjonowanie
naruszenia ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, a ściślej art.
27 tego aktu prawnego. Uściślając stan faktyczny sprawy wypada wskazać, iż
pracodawca powiadamiał istniejące zakładowe organizacje związkowe o podjętych
decyzjach, a środki przeznaczone na rekreacje były zabezpieczone w preliminarzu
wydatków z funduszu socjalnego. Powstaje tylko zagadnienie, czy
rozdysponowanie, do którego doszło, pozostawało w zgodzie z ustawą o
zakładowym funduszu świadczeń socjalnych i jej zasadami.
Przyjęta wykładnia art. 8 ust. 3 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń
socjalnych preferuje interpretację ścisłą i ograniczoną do wykładni językowej, co
jest konieczne przy normach sankcjonujących. Przy dysponowaniu środkami
funduszu socjalnego bardziej chodzi bowiem o respektowanie kryteriów na
podstawie których może dochodzić do przyznawania środków funduszu na
określone cele niż o formalne kwestie uzyskania konkretnych zgód. Jak trafnie
wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku II PK 234/09 najistotniejsze jest bowiem
przeznaczanie w drodze tych decyzji środków na przewidziane ustawą cele, których
naruszenie może być „karane” przez związki zawodowe instrumentem zawartym w
art. 8 ust. 3 ustawy, co dostatecznie chroni interes pracowników i innych
beneficjentów funduszu. Rozpoznając ponownie sprawę Sąd Apelacyjny powinien
zatem poddać analizie zgodność wydatkowanych środków z ustawą o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.