Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 678/11
POSTANOWIENIE
Dnia 11 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Owczarek
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku Miejsko - Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Z.
przy uczestnictwie A. K.
o umieszczenie A. K. w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 11 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 7 lipca 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną,
2) przyznaje radcy prawnemu M. P. od Skarbu Państwa -
Sądu Okręgowego kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł,
powiększoną o należny podatek od towarów i usług,
tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej uczestniczce z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy na wniosek Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej
w Z. z dnia 18 maja 2010 r. postanowieniem z 5 kwietnia 2011 r. orzekł o potrzebie
przyjęcia uczestniczki postępowania, A. K., do szpitala psychiatrycznego bez jej
zgody. Apelacja uczestniczki została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego
z dnia 7 lipca 2011 r.
W skardze kasacyjnej uczestniczka nawiązując do swych wcześniejszych
twierdzeń wypowiadanych w toku postępowania apelacyjnego zarzuciła, że
postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 7 lipca 2011 r. zostało wydane
z naruszeniem: art. 8 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia
psychicznego (obecnie jedn. tekst: Dz. U. 2011.231.1375 ze zm. – dalej: „u.o.z.p.”)
w związku z art. 36 ust. 2 pkt h i art. 47 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy
społecznej (jedn. tekst: Dz. U. 2009.175.1362 ze zm. – dalej „u.p.s.”) - przez
przyjęcie, że uczestniczka korzystała z oparcia społecznego; art. 29 ust. 1 i 3
u.o.z.p. - przez uznanie, iż wnioskodawca miał legitymację czynną do złożenia
wniosku dotyczącego uczestniczki; art. 30 u.o.z.d. – przez stwierdzenie, że opinia
sądowo-lekarska J. M. z dnia 22 lipca 2010 r. spełniała wymagania świadectwa
lekarskiego - załącznika do wniosku o umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym
bez zgody pacjenta; art. 328 § 2 w związku z art. 233 § 1 i art. 382 k.p.c. – przez
niedokonanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1.Według utrwalonego w orzecznictwie poglądu, naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. przez sąd drugiej instancji może stanowić podstawę kasacyjną tylko wtedy,
gdy uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji jest dotknięte wadami, które
uniemożliwiają przeprowadzenie kontroli kasacyjnej tego orzeczenia (zob. np.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2011 r., II UK 338/10, LEX nr 898252),
a w niniejszej sprawie taki przypadek niewątpliwie nie występuje; w skardze brak
nawet próby uzasadnienia występowania w sprawie takiego przypadku.
W konsekwencji podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w powiązaniu z art. 233 §1 i art. 382 k.p.c. nie mógł odnieść zamierzonego
przez skarżącą skutku.
3
2. Z pozostałych zarzutów kasacyjnych na czoło wysuwają się twierdzenia
o bezpodstawnym, naruszającym art. 29 ust. 3 i art. 8 u.o.z.p. oraz art. 36 ust. 2 pkt
h i art. 47 u.p.s. uznaniu legitymacji Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy
Społecznej do wszczęcia postępowania o przyjęcie uczestniczki do szpitala
psychiatrycznego bez jej zgody.
Według art. 29 ust. 3 u.o.z.p., w stosunku do osoby chorej psychicznie,
objętej oparciem społecznym, o którym mowa w art. 8 tej ustawy, wniosek
o przyjęcie jej do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22
u.o.z.p. może zgłosić również organ do spraw pomocy społecznej. W myśl art. 8
u.o.z.p. w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2011 r., jednostki organizacyjne
działające na podstawie ustawy o pomocy społecznej, zwane "organami do spraw
pomocy społecznej", w porozumieniu z podmiotami leczniczymi udzielającymi
świadczeń zdrowotnych w zakresie psychiatrycznej opieki zdrowotnej organizują na
obszarze swojego działania oparcie społeczne dla osób, które z powodu choroby
psychicznej lub upośledzenia umysłowego mają poważne trudności w życiu
codziennym, zwłaszcza w kształtowaniu swoich stosunków z otoczeniem,
w zakresie edukacji, zatrudnienia oraz w sprawach bytowych (ust. 1); oparcie
społeczne polega w szczególności na:1) podtrzymywaniu i rozwijaniu umiejętności
niezbędnych do samodzielnego, aktywnego życia, 2) organizowaniu w środowisku
społecznym pomocy ze strony rodziny, innych osób, grup, organizacji społecznych
i instytucji, 3)udzielaniu pomocy finansowej, rzeczowej oraz innych świadczeń na
zasadach określonych w ustawie o pomocy społecznej (ust. 2). Jak widać,
w świetle art. 8 ust. 2 u.o.z.p., postać udzielanego oparcia społecznego przez
powołany do tego organ może być różna, w myśl zaś art. 29 ust. 3 u.o.z.p., każdy
sposób udzielania oparcia społecznego legitymuje organ udzielający tego oparcia
do zgłoszenia wniosku o przyjęcie osoby nim objętej do szpitala psychiatrycznego
bez zgody wymaganej w art. 22 u.o.z.p.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że w okresie bezpośrednio
poprzedzającym złożenie wniosku o przyjęcie uczestniczki do szpitala
psychiatrycznego pracownik socjalny wnioskodawcy odwiedzał uczestniczkę,
prowadził z nią rozmowy, pouczał w celu udzielenia jej pomocy w ułożeniu
prawidłowych relacji z sąsiadami, którzy skarżyli się, że zagraża ona ich życiu, bije,
4
straszy, wyzywa, rozsypuje na klatce schodowej śmieci, wybija szyby, puszcza psa
bez kagańca. Z inicjatywy pracownika socjalnego wnioskodawcy doszło w dniu
13 maja 2010 r. do złożenia uczestniczce wizyty w jej mieszkaniu przez lekarza
psychiatrę, który rozpoznał u niej uporczywe zaburzenia urojeniowe.
Sąd Okręgowy trafnie, w ślad za Sądem Rejonowym, uznał działania
podejmowane i inicjowane przez pracownika socjalnego za wyraz objęcia
uczestniczki przez wnioskodawcę oparciem społecznym, o którym mowa w art. 8
u.o.z.p., zmierzającym do udzielenia jej pomocy w prawidłowym ukształtowaniu
stosunków z sąsiadami. Chodziło tu o oparcie społeczne w postaci mieszczącej się
w zakresie art. 8 ust. 2 pkt 1 u.o.z.p. W przepisie tym mowa o podtrzymywaniu
i rozwijaniu umiejętności niezbędnych do samodzielnego, aktywnego życia.
Wprawdzie skarżąca ma rację, że po 2008 r. nie otrzymywała ona już świadczeń
pieniężnych w ramach pomocy społecznej, ale wbrew jej twierdzeniom
otrzymywanie tych świadczeń nie jest niewątpliwie – jak wyżej wyjaśniono -
konieczną przesłanką uznania danej osoby za objętą oparciem społecznym
w rozumieniu art. 8 u.o.z.p. Kwalifikowaniu działań podejmowanych i inicjowanych
w stosunku do uczestniczki przez pracownika socjalnego wnioskodawcy jako
przejawów udzielania jej oparcia społecznego w rozumieniu art. 8 u.o.z.p. nie stoją
na przeszkodzie przepisy art. 36 pkt 2 lit.h i art. 47 u.p.s. Z art. 8 u.oz.p. nie wynika,
że spośród wymienionych w art. 36 pkt 2 u.p.s. świadczeń niepieniężnych tylko
mające postać interwencji kryzysowej (lit. h), w znaczeniu określonym w art. 47
u.p.s., może być uznane za przejaw udzielenia oparcia społecznego.
3. Zdaniem skarżącej, zgłoszony w stosunku do niej wniosek przez Miejsko-
Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej nie spełniał wymagań art. 30 u.o.z.p.,
ponieważ nie dołączono do niego odpowiedniego świadectwa lekarza psychiatry.
Według art. 30 u.o.z.p. w brzmieniu obowiązującym od 11 lutego 2011 r., do
wniosku, o którym mowa w art. 29 ust. 3, dołącza się orzeczenie lekarza psychiatry
szczegółowo uzasadniające potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym; lekarz
psychiatra wydaje orzeczenie na uzasadnione żądanie osoby lub organu
uprawnionego do zgłoszenia wniosku o wszczęcie postępowania (ust. 1);
w przypadku niezałączenia do wniosku orzeczenia lekarskiego lub gdy zostało ono
wydane w okresie dłuższym niż 14 dni przed dniem złożenia wniosku, sąd zwraca
5
wniosek; przepisy art. 130 k.p.c. nie mają w tym przypadku zastosowania (ust. 2);
w przypadku, o którym mowa w ust. 2, jeżeli treść wniosku lub załączone do wniosku
dokumenty uprawdopodabniają zasadność przyjęcia do szpitala psychiatrycznego,
a złożenie orzeczenia, o którym mowa w ust. 1, nie jest możliwe, sąd zarządza
poddanie osoby, której dotyczy wniosek, odpowiedniemu badaniu (ust. 3).
Sąd Rejonowy uznał dołączone do wniosku świadectwo lekarza psychiatry
(E. Ł.) za nieodpowiadające wymaganiom przytoczonego wyżej art. 30 ust. 1
u.o.z.p., zarazem jednak dopatrzył się określonych w ust. 3 przesłanek do
zarządzenia poddania uczestniczki odpowiedniemu badaniu psychiatrycznemu
(przez J. M.). Akceptacja przez Sąd Okręgowy zastosowania przez Sąd Rejonowy
art. 30 ust. 3 u.o.z.p. nie budzi zastrzeżeń. W tej sytuacji brak podstaw do
podzielenia podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 30
u.o.z.p.
4. Bezzasadny okazał się także zarzut naruszenia art. 29 ust. 1 u.o.z.p.
Według tego przepisu, bez zgody wymaganej w art. 22 u.o.z.p. do szpitala
psychiatrycznego może być również przyjęta osoba chora psychicznie:1) której
dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje
znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź 2), która jest niezdolna
do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione
jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej
stanu zdrowia. Ze sporządzonej na zarządzenie Sądu opinii lekarza psychiatry (J.
M.) wynika, że A. K. cierpi, prawdopodobnie od wielu lat, z powodu uporczywych
zaburzeń urojeniowych. W stosunku do objawów choroby jest całkowicie
bezkrytyczna. Nie jest zdolna do wyrażenia świadomej zgody na leczenie w
oddziale psychiatrycznym. Dotychczasowe jej zachowanie wskazuje na to, że
nieprzyjęcie jej do szpitala psychiatrycznego spowoduje dalsze pogorszenie jej
stanu zdrowia psychicznego. Niepoddana leczeniu może zagrażać zdrowiu i życiu
własnemu oraz innych osób. Treść tej opinii w przytoczonym zakresie świadczy
więc niewątpliwie o ziszczeniu się jednej z dwóch koniecznych i wystarczających,
określonych w art. 29 ust. 1 u.z.o.p. przesłanek przyjęcia osoby chorej psychicznie
do szpitala psychiatrycznego bez zgody wymaganej w art. 22 u.o.z.p., a mianowicie
o ziszczeniu się przesłanki wyrażonej w art. 29 ust. 1 pkt 1 u.o.z.p.
6
5. Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił skargę kasacyjną uczestniczki, a o kosztach
udzielonej uczestniczce z urzędu pomocy prawnej w postępowaniu kasacyjnym
rozstrzygnął zgodnie z § 2 ust. 3, § 6a, § 12 ust. 4 pkt 2, § 15 i 16 rozrządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U.163.1349 ze
zm.).