Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 273/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa P. W.
przeciwko R. J.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie powoda M. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 16 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 20 kwietnia 2011 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) oddala wniosek pełnomocnika pozwanego o zasądzenie
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
kasacyjnym.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił apelację powoda od wyroku
Sądu Rejonowego oddalającego powództwo o zasądzenie kwoty 99.283,42 złote
stanowiącej równowartość 23.638,91 Euro przeliczonych po kursie sprzedaży
Narodowego Banku Polskiego z daty wymagalności tj. dnia 25 września 2009 r.
Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia Sądu Rejonowego i przyjął
je za własne. Sądy obu instancji ustaliły, że interwenientka uboczna M. S.
sprzedała pozwanemu sprzęt AGD za cenę 31.272 Euro, za który pozwany zapłacił
łącznie kwotę stanowiącą równowartość 5633,05 Euro i następnie 2000 Euro.
Pozwany podniósł zarzut wadliwości towaru i w dniu 29 stycznia 2009 r. złożył
interwenientce oświadczenie o odstąpieniu od umowy powołując się na
wady rzeczy sprzedanej. W dniu 10 grudnia 2009 r. pozwana sprzedała powodowi
wierzytelność w kwocie 23.638,91 Euro stanowiącą pozostałą część
niezapłaconej ceny.
Sąd Okręgowy podzielił dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę, że pozwany
miał spełnić świadczenie w walucie obcej, natomiast powód domagał
się zapłaty w złotych polskich, a zatem niezgodnie z treścią zobowiązania.
Wskazał, że art. 358 § 2 k.c. należy rozumieć w ten sposób, iż w przypadku zwłoki
dłużnika w spełnieniu świadczenia, wierzyciel nie może wybrać waluty, w której
dłużnik je spełni, bowiem wybór ten jest pozostawiony dłużnikowi. W wypadku
wyboru przez niego waluty krajowej wierzyciel może wybrać kurs, według którego
przeliczone będzie świadczenie, wskazując bądź kurs z dnia dokonania zapłaty,
bądź kurs z dnia wymagalności roszczenia. Przedmiotowa wierzytelność była
od początku denominowana w walucie obcej i nie było pomiędzy stronami żadnych
ustaleń co do dopuszczalności przeliczenia waluty obcej na złote polskie.
Wobec nie dokonania przez dłużnika wyboru waluty polskiej oraz braku umowy
pomiędzy stronami, powód jest uprawniony do dochodzenia roszczenia wyłącznie
w walucie obcej. Odnosząc się do zarzutu ograniczenia praw wierzyciela
w stosunku zobowiązaniowym Sąd Okręgowy stwierdził, że jest ono konsekwencją
wybrania przez strony określonej waluty dla oznaczenia wartości wierzytelności
3
wykreowanej w ramach łączącego je stosunku zobowiązaniowego i braku zgody
dłużnika na jej przeliczenie na złote polskie po przystąpieniu przez wierzyciela do
przymusowej windykacji.
W skardze kasacyjnej opartej na pierwszej podstawie kasacyjnej (art. 3983
§ 1 k.p.c.) powód zarzucił naruszenie art. 358 § 2 k.c. przez jego błędną wykładnię
wskutek uznania, że w przypadku zwłoki dłużnika w zapłacie ceny wyrażonej
w walucie obcej, wierzyciel nie może żądać zasądzenia równowartości tej
ceny w złotych polskich przeliczonej według kursu z dnia wymagalności.
Wniósł o uchylenie wyroków sądów obu instancji i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wobec oparcia skargi kasacyjnej wyłącznie na zarzucie naruszenia prawa
materialnego Sąd Najwyższy jest związany ustalonym przez Sąd drugiej instancji
stanem faktycznym, w tym także w części dotyczącej braku umowy stron
co do dopuszczalności spełnienia świadczenia z przeliczeniem waluty obcej na
złote polskie.
Problem wykładni art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu po nowelizacji dokonanej
ustawą z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz
ustawy – Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 228, poz. 1506) sprowadza się do
rozstrzygnięcia zagadnienia, czy w wypadku zwłoki dłużnika w spełnieniu
świadczenia pieniężnego wyrażonego w walucie obcej, wierzycielowi przysługuje
uprawnienie do wyboru waluty, w której ma być to świadczenie spełnione.
Przede wszystkim należy odróżnić sytuację, w której dłużnik spełnia
świadczenie w terminie lub pozostaje w zwykłym opóźnieniu, oraz sytuację, w której
dłużnik pozostaje w zwłoce. Artykuł 358 § 1 k.c., niewątpliwie regulujący sytuację
pierwszą stanowi, że jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna
wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej
chyba, że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność
prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej. Przepis ten,
w aktualnym brzmieniu, odstępuje od zasady walutowości i wprowadza regułę,
że dłużnik może zobowiązanie wyrażone w walucie obcej wykonać w walucie
4
polskiej, o ile nie zachodzą negatywne przesłanki w nim określone. Prawo wyboru
waluty zostało przyznane dłużnikowi, natomiast wierzyciel nie może domagać się
wykonania zobowiązania w walucie polskiej, chyba, że strony odmiennie
postanowiły w umowie. Dopuszczalne jest także umowne uchylenie możliwości
zapłaty w walucie polskiej. Paragraf pierwszy art. 358 k.c. stanowi
jedynie o uprawnieniu dłużnika do wyboru waluty, natomiast kurs według którego
następuje, po dokonaniu wybory waluty polskiej, przeliczenie wartości waluty obcej,
określa § 2 zd. 1- jest to średni kurs ogłaszany przez NBP z dnia wymagalności
roszczenia chyba, że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna
stanowi inaczej.
Problem pojawia się w sytuacji drugiej, czyli wówczas, gdy dłużnik
nie wykonuje zobowiązania wyrażonego w walucie obcej i popada w zwłokę,
a strony nie zastrzegły w umowie dla wierzyciela uprawnienia wyboru waluty.
Rozważenia wymaga czy paragraf pierwszy reguluje także kwestię wyboru waluty
w wypadku zwłoki dłużnika, czy sytuacja taka została unormowana w paragrafie
drugim. Zdanie drugie paragrafu 2 art. 358 k.c. stanowi bowiem, że w razie zwłoki
dłużnika wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według
kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z dnia, w którym zapłata
jest dokonana. Niejasna redakcja tego przepisu powoduje dokonywanie przez
komentatorów różnych wykładni zagadnienia, czy w wypadku zwłoki dłużnika daje
on wierzycielowi uprawnienie do wyboru waluty oraz wyboru kursu, czy tylko
uprawnienie do wyboru kursu.
Sąd Najwyższy w niniejszym składzie wyraża pogląd, że art. 358 § 2 zd. 2
k.c. należy wykładać w ten sposób, iż w wypadku zwłoki dłużnika w spełnieniu
świadczenia w wykonaniu zobowiązania, którego przedmiotem jest suma pieniężna
wyrażona w walucie obcej, wierzyciel ma prawo wyboru kursu, według którego jest
określana wartość waluty obcej, jeżeli dłużnik dokona wyboru waluty polskiej.
Po pierwsze, za taką wykładnią przemawiają względy historyczne. Nie budzi
wątpliwości w doktrynie, jak również wynika wprost z uzasadnienia do projektu
ustawy zmieniającej (druk sejmowy VI.470), że treść art. 358 k.c. w wersji
znowelizowanej była wzorowana na art. 211 kodeksu zobowiązań. Wątpliwości
5
wynikają z odmienności redakcyjnych, bowiem kodeks zobowiązań posługiwał się
terminem „ zapłata”, a zatem paragraf trzeci art. 211 k.z. brzmiał „ jeżeli dłużnik
dopuścił się zwłoki, wierzyciel może żądać zapłaty, według swego wyboru, albo
podług kursu pieniędzy zagranicznych w dniu wymagalności, albo kursu w dniu
zapłaty”. Nie było wątpliwości, że prawo kursu służy wierzycielowi w wypadku
wyboru waluty polskiej przez dłużnika. Znowelizowana wersja art. 358 § 2 zd. 2 k.c.
posługuje się natomiast terminem „spełnienie świadczenia”, przy czym dodano po
nim „ w walucie polskiej”, co budzi wątpliwości przedstawione wyżej. Nie ma jednak
podstaw, by zważywszy na wskazanie w projekcie, że „za zasadne się uznaje
przywrócenie reguły wzorowanej na art. 211 kodeksu zobowiązań” oraz na
stwierdzenie, iż „wskazane jest przyznanie wierzycielowi upoważnienia
do odmiennego określenia daty, z której kurs posłuży do przeliczenia wysokości
świadczenia w razie zwłoki dłużnika (jak w dawnym art. 211 § 3 k.z.
i w obowiązującym cały czas art. 41 zdanie 2 Prawa wekslowego) uznać,
że intencją ustawodawcy było odmienne ukształtowanie praw wierzyciela,
niż w powoływanym art. 211 § 3 k.z.
Po drugie, decydujące znaczenie ma wykładnia gramatyczna. Konieczna jest
bowiem łączna analiza paragrafu pierwszego i drugiego tego przepisu. Pierwszy
z paragrafów dotyczy określenia zasad spełnienia świadczenia w wykonaniu
zobowiązania, którego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie
obcej. Natomiast paragraf drugi reguluje zasady określania wartości waluty obcej
i nie ma wątpliwości, że zdanie pierwsze dotyczy przypadków określonych
w paragrafie pierwszym. Nie ma także podstaw do twierdzenia, że zdanie drugie
reguluje także inne kwestie, niż określenie wartości waluty obcej z tym, że dotyczy
to wypadku pozostawania dłużnika w zwłoce. Sformułowanie „wierzyciel może
żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu…” oznacza,
że w wypadku wyboru waluty polskiej przez dłużnika, lub w wypadku umowy stron
przyznającej wierzycielowi uprawnienie do wyboru waluty, wierzyciel ma prawo
wyboru kursu, należy je bowiem odczytywać zarówno z pozostałą częścią zdania
drugiego, jak i pozostałą częścią przepisu.
Po trzecie, intencją ustawodawcy było zwiększenie ochrony wierzyciela
w stosunku do stanu prawnego obowiązującego poprzednio i przyznanie
6
uprawnienia do zminimalizowania konsekwencji ryzyka kursowego, a nie
przyznanie uprawnienia do wyboru waluty, co łączy się z przyznaniem uprawnienia
do wyboru sposobu spełnienia świadczenia. W wypadku odmiennego stanowiska
dłużnik, w wypadku zwłoki, byłby pozbawiony możliwości wyboru waluty, a to
zaprzecza treści paragrafu pierwszego, zgodnie z którym skorzystanie
z upoważnienia przemiennego może być realizowane na każdym etapie wykonania
zobowiązania. W konsekwencji prawo wyboru waluty, zgodnie z treścią art. 358 § 1
k.c., przysługuje wyłącznie dłużnikowi zarówno w sytuacji, gdy dłużnik spełnia
świadczenie w terminie, jak i w sytuacji gdy pozostaje w zwykłym opóźnieniu lub
zwłoce. W wypadku zwłoki dłużnika wierzycielowi służy natomiast prawo wyboru
kursu, po jakim będzie przeliczona wartość waluty obcej w wypadku wyboru przez
dłużnika waluty krajowej albo w wypadku, gdy umowa stron przyzna mu
uprawnienie do wyboru waluty.
Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c. Z uwagi na wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną po terminie
(art. 3987
§ 1 k.p.c.), wniosek pozwanego o zasądzenie kosztów procesu
został oddalony.
jw