Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 548/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSA Andrzej Niedużak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "P. Car Management" S.A.
przeciwko Syndykowi masy upadłości "F.-Poligrafia" Spółki z o.o. w upadłości
likwidacyjnej
o wyłączenie mienia z masy upadłości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 26 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
P. Car Managment S.A. wnosił o wyłączenie z masy upadłości F. - Poligrafia
Spółki z o.o. mienia w postaci pięciu samochodów, stanowiących własność powoda
oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym
kosztów zastępstwa procesowego.
Pozwany Syndyk Masy Upadłości F. - Poligrafia Spółka z o.o. wnosił o
oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 25 listopada 2010 r. oddalił powództwo oraz
zasądził od powoda na rzecz pozwanego koszty postępowania.
Apelację od powyższego wyroku złożyła strona powodowa wnosząc
o zmianę orzeczenia w całości poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie
od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie wyroku
w całości i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania. W apelacji powód zarzucał naruszenie prawa materialnego
tj. przepisów art. 98, 99, 114 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo
upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. - dalej p.u.n.)
w związku z art. 70913
§ 2 k.c. oraz § 8 ust. 2 i § 9 ust. 2 Ogólnych Warunków
Umów przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu,
iż powodowi nie przysługiwało prawo do wypowiedzenia umowy leasingu
w przypadku zwłoki z zapłatą co najmniej jednej raty leasingowej, z uwagi na
ogłoszenie upadłości korzystającego. Dodatkowo strona powodowa zarzuciła
naruszenie prawa procesowego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, tj. art. 230 k.p.c. i 233 § 1 k.p.c., a także naruszenie przepisów art.
98, 99 i 114 ust. 1 p.u.n. w związku z art. 70913
§ 2 k.c. przez przyjęcie, że powód
nie był uprawniony do wypowiedzenia umów leasingu, art. 230 k.p.c. przez uznanie
za przyznane okoliczności dotyczące zapłaty przez syndyka należności, w tym
bieżących rat leasingowych oraz art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic
swobodnej oceny dowodów.
Strona pozwana wnosiła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów
postępowania apelacyjnego.
Wyrokiem z dnia 26 maja 2011 r. Sąd Okręgowy oddalając apelację przyjął
jako własne ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu przed sądem
pierwszej instancji oraz podzielił ich prawną kwalifikację. Sąd Okręgowy wskazał, iż
3
zgodnie z art. 84 p.u.n., po ogłoszeniu upadłości zmiana lub wygaśnięcie stosunku
prawnego, którego stroną jest upadły, są możliwe tylko według
przepisów ustawy. Czynność prawna dokonana z naruszeniem ustawy jest
bezskuteczna wobec masy upadłości. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy
stanął na stanowisku, iż w sprawie nie mają zastosowania przepisy kodeksu
cywilnego, ani postanowienia umów łączących strony. W świetlne przepisu art. 114
ust. 1 p.u.n., w razie ogłoszenia upadłości korzystającego z rzeczy na podstawie
umowy leasingu syndyk może w terminie dwóch miesięcy od dnia ogłoszenia
upadłości, za zgodą sędziego - komisarza, wypowiedzieć umowę leasingu ze
skutkiem natychmiastowym. Możliwość taka nie istnieje natomiast po stronie
leasingodawcy. Wobec powyższego, oświadczenia powoda o wypowiedzeniu
umów leasingu Sąd Okręgowy uznał za bezskuteczne. Konsekwencją tego
stanowiska było uznanie za bezprzedmiotowe badanie okoliczności mających na
celu ustalenie, czy strona pozwana w chwili złożenia przez powoda oświadczenia o
wypowiedzeniu umów leasingu zalegała z płatnościami.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku powód oparł na podstawie
pierwszej, naruszenia prawa materialnego – art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. Powód
zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 98, 99, 114
ust. 1 p.u.n. w związku z art. 70913
§ 2 k.c. oraz przepisów art. 222 § 1 k.c. i art. 471
k.c. w związku z § 9 ust. 1 Ogólnych Warunków Umowy. W konkluzji domagał się
uchylenia wyroku i orzeczenia co do istoty sprawy, ewentualnie uchylenia
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu
w Warszawie do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów
postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Bezsporne ustalenia faktyczne w sprawie są następujące: strony łączyły
umowy leasingu wymienionych w pozwie pojazdów. W dniu 12 listopada 2009 r.
ogłoszono upadłość likwidacyjną korzystającego (F. Poligrafia spółka z o.o.).
Wobec nieuiszczenia rat leasingowych, po uprzednim wezwaniu syndyka do
zapłaty tych rat, powód wypowiedział umowy i zażądał wydania pojazdów. Syndyk
odmówił wydania przedmiotów leasingu, a postanowieniem z dnia 10 sierpnia
2010 r. sędzia komisarz oddalił wniosek powoda o wyłączenie pojazdów z masy
4
upadłości. Ocena prawna dokonana przez Sąd Rejonowy jest jednoznaczna.
Sąd stwierdził, że przepisy Prawa upadłościowego i naprawczego, prawo
wypowiedzenia umowy leasingu lub odstąpienia od tej umowy zastrzegają tylko dla
syndyka, a wobec tego drugiej stronie takie prawo nie służyło. Równocześnie
jednak Sąd pierwszej instancji wskazał, że korzystający – syndyk, wszystkie dotąd
powstałe zobowiązania uregulował, zatem twierdzenia powoda, że wystąpiły
przesłanki wypowiedzenia umów leasingu nie znajdują oparcia w stanie
faktycznym. Ta część rozważań prawnych nie znajduje jednak odpowiednika
w poczynionych przez Sąd ustaleniach faktycznych. Sąd drugiej instancji
podzielając ustalenia faktyczne i oceny prawne Sądu Rejonowego ograniczył się do
rozważenia znaczenia art. 84 p.u.n. dla rozstrzygnięcia sprawy. Zarzuty dotyczące
spłaty przez syndyka należności z tytułu rat leasingowych uznał za obojętne dla
sprawy. W ocenie Sądu Okręgowego podniesione w apelacji zarzuty naruszenia
art. 98, art. 99 i art. 114 p.u.n. w związku z art. 70913
§ 2 k.c. są niezasadne
z uwagi na treść art. 84 p.u.n. Przytoczona in extenso treść art. 84 obejmuje wersję
przepisu obowiązującą przed dniem 2 maja 2009 r. Aktualny w niniejszej sprawie,
obowiązujący od dnia 2 maja 2009 r. art. 84 p.u.n. stanowi w ustępie 1,
że postanowienie umowy, której stroną jest upadły, uniemożliwiające albo
utrudniające osiągnięcie celu postępowania upadłościowego jest bezskuteczne
w stosunku do masy upadłości. W literaturze przedmiotu wykładnia art. 84 ust. 1
p.u.n. nie jest pozbawiona rozbieżności, pełna zgodność dotyczący jednak poglądu,
iż przepis ten wprowadza klauzulę generalną, która pozwala na „pominięcie” tylko
takich postanowień umownych, które uniemożliwiałyby lub utrudniały osiągnięcie
celu postępowania upadłościowego. Innymi słowy, zgodnie z tym przepisem
bezskuteczne w stosunku do masy upadłości są postanowienia umowne, których
stroną jest upadły, a które uniemożliwiają lub utrudniają osiągnięcie celu
postępowania upadłościowego. Ten kierunek wykładni omawianego przepisu jest
zgodny z intencją projektodawców. W uzasadnieniu projektu nowelizacji ustawy
upadłościowej, która weszła w życie dnia 2 maja 2009 r. wskazuje się,
że w dotychczasowym brzmieniu art. 84 p.u.n. bywa interpretowany jako podstawa
wykluczenia po ogłoszeniu upadłości wszelkich czynności prawnych, prowadzących
do zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego, którego stroną jest upadły.
5
Taka wykładnia byłaby sprzeczna z celem, któremu miał służyć art. 84. Nie ulega
wątpliwości, że w sytuacji, gdy po ogłoszeniu upadłości syndyk nie wykonuje
zobowiązań z umów, które pozostają w mocy w tej dacie, druga strona powinna
mieć możliwość wypowiedzenia umowy na zasadach ogólnych. Taki też pogląd
prawny prezentuje Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę
kasacyjną. Wobec braku pozytywnych ustaleń odnośnie do okoliczności
faktycznych związanych z powstaniem zaległości w płatności umówionych rat oraz
ich uregulowania – o czym mowa w części motywacyjnej uzasadnienia wyroku
sądu pierwszej instancji – nie sposób ocenić znaczenia tych zdarzeń dla
skuteczności dokonanego przez powoda wypowiedzenia umów leasingu.
Nie można jednak wykluczyć, że przyjęcie zaległych rat leasingowych bez
zastrzeżenia mogłoby być poczytywane jako rezygnacja z korzystania z uprawnień
wynikających dla finansującego z art. 70913
§ 2 k.c.
Reasumując należy stwierdzić, że zaskarżony wyrok nie może się ostać,
bowiem Sąd Okręgowy dokonał błędnej wykładni prawa przez zastosowanie
w sprawie rozpoznawanej na skutek apelacji, normy prawnej nieistniejącej.
Taką sytuację w doktrynie procesu cywilnego określa się jako pogwałcenie prawa
w znaczeniu ścisłym, Sąd dokonywał bowiem ocen prawnych przy zastosowaniu
przepisów uchylonych. Tymczasem art. 84 p.u.n. w aktualnym brzmieniu nie daje
podstaw do wniosków o niedopuszczalności wypowiedzenia umowy leasingu przez
finansującego, jeżeli korzystający dopuszcza się zwłoki z zapłatą raty także
wówczas, gdy korzystającym, który nie wykonuje zobowiązania jest upadły.
Mając to względzie, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł
jak w sentencji.
db