Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 42/12
UCHWAŁA
Dnia 8 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSA Andrzej Niedużak
w sprawie postępowania upadłościowego Przedsiębiorstwa Budownictwa
Przemysłowego B.- S.A. w upadłości likwidacyjnej w K.
w przedmiocie zażalenia wierzyciela Banku […] S.A. w W.,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 8 sierpnia 2012 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Rejonowy
postanowieniem z dnia 26 marca 2012 r.,
"Czy upadły, który poręczył za zapłatę zobowiązania
zaciągniętego przez inny podmiot, obciążając swój majątek hipoteką
ustanowioną w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku
o ogłoszenie upadłości i nie otrzymując z tego tytułu żadnego
świadczenia, winien zostać uznany dłużnikiem osobistym
zabezpieczonego wierzyciela w rozumieniu art. 130 ust. 1 ustawy
z dnia 28 lutego 2003 roku - Prawo upadłościowe i naprawcze?"
podjął uchwałę:
2
Upadły, który udzielił poręczenia i zabezpieczył wykonanie
tego zobowiązania ustanawiając hipotekę, jest dłużnikiem
osobistym zabezpieczonego wierzyciela w rozumieniu art. 130
ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe
i naprawcze.
Uzasadnienie
3
W postępowaniu upadłościowym Przedsiębiorstwa Budownictwa
Przemysłowego B.- S.A. w K. sędzia – komisarz, uwzględniając wniosek syndyka,
wydał w dniu 26 października 2011 r. postanowienie, w którym uznał za
bezskuteczne wobec masy upadłości obciążenie majątku upadłego hipoteką łączną
kaucyjną do kwoty 79 200 000 zł ustanowioną na rzecz Banku […] S.A. (dalej;
Banku) w akcie notarialnym z dnia 17 lutego 2009 r. i 3 września 2009 r. Sędzia
komisarz przyjął za bezsporne, że obciążenia te zostały ustanowione w ciągu roku
przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a w związku z tymi
czynnościami upadły nie otrzymał żadnego świadczenia. Rozważając zasadność
wniosku syndyka na gruncie art. 130 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego
(p.u.n.) sędzia komisarz uznał, że upadły udzielając poręczenia za dług spółki z o.o.
A. L. na rzecz wierzyciela (Banku) zabezpieczył wykonanie cudzego długu i nie był
dłużnikiem osobistym w rozumieniu tego przepisu. W jego ocenie istniały przesłanki
do odejścia od reguł wykładni językowej tego przepisu i uwzględnienia wniosku
syndyka w oparciu o wykładnię funkcjonalną tego przepisu, który umożliwia
zakwestionowanie czynności upadłego zmierzających do zabezpieczenia długu
zaciągniętego przez inny podmiot.
Sąd Rejonowy rozpoznając zażalenie wierzyciela powziął wątpliwość, czy
upadły, który poręczył za zobowiązanie innej osoby i ustanowił następnie hipotekę
dla zabezpieczenia tego zobowiązania, jest dłużnikiem osobistym
zabezpieczonego wierzyciela w rozumieniu art. 130 ust. 1 p.u.n. i zagadnienie to
przedstawił do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 130 p.u.n. zezwala na uznanie przez sędziego - komisarza za
bezskuteczne w stosunku do masy upadłości obciążenia majątku upadłego między
innymi hipoteką, jeżeli upadły nie był dłużnikiem osobistym zabezpieczonego
wierzyciela, a obciążenie to zostało ustanowione w ciągu roku przed dniem
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i w związku z jego ustanowieniem upadły
nie otrzymał żadnego świadczenia. Przedstawione przez Sąd Rejonowy
4
zagadnienie prawne jest wynikiem wątpliwości co do możliwości uznania upadłego,
który udzielił poręczenia w celu zabezpieczenia wierzytelności za dłużnika
osobistego wierzyciela, na rzecz którego następnie ustanowiono hipotekę na
nieruchomości upadłego. Przy ocenie tego zagadnienia należy przyjąć, że użyte w
art. 130 p.u.n. pojęcie dłużnika osobistego nawiązuje do ogólnej regulacji prawa
cywilnego w tym zakresie i nie ma autonomicznego znaczenia w prawie
upadłościowym i naprawczym. Jest ono zatem związane z zasadą
odpowiedzialności za dług i oznacza, że dłużnikiem osobistym jest osoba, która za
dług odpowiada całym swoim majątkiem. Istota poręczenia polega na zaciągnięciu
wobec wierzyciela innego dłużnika (zobowiązanie główne) dodatkowo
zobowiązania do wykonania obciążającego go obowiązku na wypadek, gdyby
dłużnik zobowiązania nie wykonał. Poręczyciel zaciąga w związku z tym własne
zobowiązanie, odrębne od zobowiązania głównego, jednakże zależne od istnienia
zobowiązania głównego. Jego wykonanie prowadzi natomiast do spłaty długu
cudzego. Należy przyjąć, że na skutek poręczenia dochodzi do powstania osobistej
odpowiedzialności poręczyciela, gdyż przepisy dotyczące poręczenia nie
wprowadzają w tym zakresie innych zasad dla jego odpowiedzialności.
Takie stanowisko przeważa także w literaturze. Z wypowiedzi judykatury na temat
charakteru odpowiedzialności poręczyciela wymaga odnotowania postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2008 r., I CSK 50/08 (Lex 287717), w którym
przyjęto, że poręczyciel jest dłużnikiem osobistym, o którym mowa w art. 97 ustawy
o księgach wieczystych i hipotece. W przepisie tym, podobnie jak w art. 130 p.u.n.,
ustawodawca ograniczył się do samego użycia pojęcia dłużnika osobistego, bez
akcentowania, że może mieć ono rozumiane odrębnie przy stosowaniu przepisów
odnoszących się do wygaśnięcia hipoteki.
Treść art. 130 p.u.n. wskazuje jednoznacznie, że dla możliwości jego
zastosowania istotny jest wyłącznie osobisty charakter odpowiedzialności
podmiotu, który ustanowił hipotekę, bez względu na przyczyny zaciągnięcia
zobowiązania, którego wykonanie zabezpiecza ustanowiona hipoteka.
Takiej wykładni tego przepisu nie sprzeciwia się wzgląd na interesy innych
wierzycieli upadłego, gdyż nie wyłącza ona możliwości podważenia skuteczności
wobec nich - na ogólnych zasadach - czynności upadłego związanych
5
z zaciągnięciem zobowiązań powodujących jego odpowiedzialność osobistą,
zdziałanych z pokrzywdzeniem wierzycieli upadłego.
Uwzględniając powyższe należy przyjąć, że upadły, który udzielił poręczenia,
a następnie zabezpieczył wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy
poręczenia, poprzez ustanowienie hipoteki na swojej nieruchomości, jest
dłużnikiem osobistym zabezpieczonego wierzyciela w rozumieniu art. 130 ust. 1
p.u.n. Za taką oceną przemawia dodatkowo treść art. 236 p.u.n. Wskazuje ona,
że upadły, który udzielił poręczenia jest dłużnikiem osobistym wierzyciela mającego
zamiar uczestniczenia w postępowaniu upadłościowym.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 2 k.p.c. podjął
uchwałę jak na wstępie.