I CSK 50/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:10-07-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I CSK 50/08
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Ministra Finansów
przy uczestnictwie Syndyka Masy Upadłości Laboratorium Frakcjonowania Osocza
Spółki z o.o. w upadłości w M., Banku Zachodniego WBK S.A. we W.,
ING Banku Śląskiego S.A. z siedzibą w K., Banku Polska Kasa Opieki S.A. w W.,
Banku BPH S.A. w K., Kredyt Banku S.A. w W.
o wpisy zmian hipotek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 lipca 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 10 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy uchylił wszystkie
wpisy dokonane w księdze wieczystej dnia 15 lutego 2007 r. przez Sąd Rejonowy.
Wpisy te wykazywały przejście na wnioskodawcę Skarb Państwa - Ministra
Finansów 60% hipotek kaucyjnych wpisanych na rzecz każdego z uczestników
postępowania (szereg banków) ze względu na wyegzekwowanie od wnioskodawcy
jako poręczyciela należności głównej w kwotach wskazanych we wniosku wraz z
odsetkami.
W wyniku apelacji wszystkich uczestników postępowania Sąd Okręgowy
uchylił wpisy wskazując, że art. 97 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej:
u.k.w.h.) nie może stanowić podstawy wpisu, gdyż dotyczy dłużnika osobistego,
a wnioskodawca, spłacając cudzy dług takim dłużnikiem nie jest. Żądanie wniosku
powinno być zatem oceniane na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art.
509 § 2 k.c. Zgodnie z tym ostatnim przepisem na nabywcę wierzytelności
przechodzą wszelkie związane z nią prawa, także hipoteki. Jednak stosownie do
art. 2451
k.c. oraz art. 107 u.k.w.h. podstawę wpisu mogą stanowić określone tam
dokumenty, a wnioskodawca dokumentów takich nie dołączył. Ponadto Sąd drugiej
instancji zwrócił uwagę, że wpisanie procentowego przejścia wierzytelności
pozostaje w sprzeczności z art. 68 u.k.w.h., a także z rzeczywistym zakresem
przejścia wierzytelności, co wynika z § 3 ust. 2 i 3 umowy poręczenia.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na obu podstawach
kasacyjnych. Skarżący wskazuje naruszenie art. 97 u.k.w.h. w związku z art. 881
k.c.; art. 31 i 32 u.k.w.h.; art. 876 k.c. i art. 79 u.k.w.h., a także art. 378 § 1 k.p.c.
i innych - bliżej nieokreślonych - przepisów prawa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym problemem występującym w rozpoznawanej sprawie jest
sytuacja prawna poręczyciela: czy jest on dłużnikiem osobistym w rozumieniu art.
97 u.k.w.h. czy też innym dłużnikiem. Sąd drugiej instancji przyjął, że poręczyciel
nie jest dłużnikiem osobistym jako osoba spłacająca cudzy dług. Sąd nie określił
przy tym, jakim dłużnikiem jest poręczyciel. Tymczasem określenie
„dłużnik osobisty", o którym mowa w art. 97 u.k.w.h. należy interpretować mając na
3
uwadze, że odpowiedzialność dłużnika może przybrać postać odpowiedzialności
osobistej (odpowiedzialność ciąży na całym jego majątku) oraz odpowiedzialności
rzeczowej, gdy odpowiedzialność ta ograniczona została do określonego
przedmiotu, za to niezależnie od tego, czy obciążony przedmiot stanowi element
majątku dłużnika (taka sytuacja występuje przy zabezpieczeniu wierzytelności
zastawem lub hipoteką). W pierwszej sytuacji mówić zatem należy o dłużniku
osobistym; w drugim - o dłużniku rzeczowym. Dla ustalenia, czy w danej sytuacji
dłużnik jest dłużnikiem osobistym, czy też rzeczowym, bez znaczenia pozostaje
w zasadzie okoliczność, czy ponosi on odpowiedzialność za dług własny czy też za
dług cudzy (tak jak np. poręczyciel). Osoba będąca dłużnikiem osobistym może być
jednocześnie dłużnikiem rzeczowym (gdy np. ustanowiła hipotekę na własnej
nieruchomości), może także wystąpić sytuacja, gdy kto inny jest dłużnikiem
osobistym, a kto inny odpowiada rzeczowo (np. gdy hipoteka ustanowiona została
na rzeczy cudzej).
Powyższe uwagi należy mieć na względzie dokonując wykładni art. 97
u.k.w.h. Zgodnie z treścią tego przepisu dłużnik osobisty (a więc ponoszący
odpowiedzialność całym swoim majątkiem) uzyskuje zabezpieczenie
swojego roszczenia regresowego, powstającego w chwili zaspokojenia
wierzyciela hipotecznego, przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej.
Ujmując to inaczej, dłużnik osobisty zaspokajający wierzyciela hipotecznego
i uzyskujący roszczenie regresowe względem dłużnika rzeczowego, uzyskuje
rzeczowe zabezpieczenie przysługującej mu należności (przechodzi na niego
hipoteka zabezpieczająca dotychczas roszczenie wierzyciela). W okolicznościach
rozpoznawanej sprawy po stronie wnioskodawcy jako poręczyciela spełniającego
świadczenie w miejsce dłużnika, za którego poręczono, powstaje roszczenie
regresowe kierowane przeciwko dłużnikowi (art. 518 § 1 pkt 1 w związku z art.
881 k.c.). Jeżeli wierzytelność, za którą poręczono, została zabezpieczona
hipoteką, zastosowanie znajdzie art. 97 u.k.w.h.
Trafne są także zawarte w skardze kasacyjnej uwagi odnoszące się do
podstawy wpisu do księgi wieczystej w sytuacji, gdy określone uprawnienia
nabywane są ex lege (mimo braku precyzyjnego wskazania, które przepisy
postępowania zostały naruszone). W takiej sytuacji zbędne jest odwoływanie się do
4
art. 31 ust. 1 u.k.w.h. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja
2002 r., IV CKN 1092/00, OSNC 1003, nr 9, poz. 122).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.c.).
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2008 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Gerard Bieniek (przewodniczący)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Ministra Finansów
przy uczestnictwie Syndyka Masy Upadłości Laboratorium Frakcjonowania Osocza
Spółki z o.o. w upadłości w M., Banku Zachodniego WBK S.A. we W.,
ING Banku Śląskiego S.A. z siedzibą w K., Banku Polska Kasa Opieki S.A. w W.,
Banku BPH S.A. w K., Kredyt Banku S.A. w W.
o wpisy zmian hipotek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 sierpnia 2008 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 10 lipca 2007 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 10 lipca 2007 r. Sąd Okręgowy uchylił wszystkie
wpisy dokonane w księdze wieczystej dnia 15 lutego 2007 r. przez Sąd Rejonowy.
Wpisy te wykazywały przejście na wnioskodawcę Skarb Państwa - Ministra
Finansów 60% hipotek kaucyjnych wpisanych na rzecz każdego z uczestników
postępowania (szereg banków) ze względu na wyegzekwowanie od wnioskodawcy
jako poręczyciela należności głównej w kwotach wskazanych we wniosku wraz z
odsetkami.
W wyniku apelacji wszystkich uczestników postępowania Sąd Okręgowy
uchylił wpisy wskazując, że art. 97 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 ze zm. - dalej:
u.k.w.h.) nie może stanowić podstawy wpisu, gdyż dotyczy dłużnika osobistego,
a wnioskodawca, spłacając cudzy dług takim dłużnikiem nie jest. Żądanie wniosku
powinno być zatem oceniane na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. w związku z art.
509 § 2 k.c. Zgodnie z tym ostatnim przepisem na nabywcę wierzytelności
przechodzą wszelkie związane z nią prawa, także hipoteki. Jednak stosownie do
art. 2451
k.c. oraz art. 107 u.k.w.h. podstawę wpisu mogą stanowić określone tam
dokumenty, a wnioskodawca dokumentów takich nie dołączył. Ponadto Sąd drugiej
instancji zwrócił uwagę, że wpisanie procentowego przejścia wierzytelności
pozostaje w sprzeczności z art. 68 u.k.w.h., a także z rzeczywistym zakresem
przejścia wierzytelności, co wynika z § 3 ust. 2 i 3 umowy poręczenia.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy oparta została na obu podstawach
kasacyjnych. Skarżący wskazuje naruszenie art. 97 u.k.w.h. w związku z art. 881
k.c.; art. 31 i 32 u.k.w.h.; art. 876 k.c. i art. 79 u.k.w.h., a także art. 378 § 1 k.p.c.
i innych - bliżej nieokreślonych - przepisów prawa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym problemem występującym w rozpoznawanej sprawie jest
sytuacja prawna poręczyciela: czy jest on dłużnikiem osobistym w rozumieniu art.
97 u.k.w.h. czy też innym dłużnikiem. Sąd drugiej instancji przyjął, że poręczyciel
nie jest dłużnikiem osobistym jako osoba spłacająca cudzy dług. Sąd nie określił
przy tym, jakim dłużnikiem jest poręczyciel. Tymczasem określenie
„dłużnik osobisty", o którym mowa w art. 97 u.k.w.h. należy interpretować mając na
3
uwadze, że odpowiedzialność dłużnika może przybrać postać odpowiedzialności
osobistej (odpowiedzialność ciąży na całym jego majątku) oraz odpowiedzialności
rzeczowej, gdy odpowiedzialność ta ograniczona została do określonego
przedmiotu, za to niezależnie od tego, czy obciążony przedmiot stanowi element
majątku dłużnika (taka sytuacja występuje przy zabezpieczeniu wierzytelności
zastawem lub hipoteką). W pierwszej sytuacji mówić zatem należy o dłużniku
osobistym; w drugim - o dłużniku rzeczowym. Dla ustalenia, czy w danej sytuacji
dłużnik jest dłużnikiem osobistym, czy też rzeczowym, bez znaczenia pozostaje
w zasadzie okoliczność, czy ponosi on odpowiedzialność za dług własny czy też za
dług cudzy (tak jak np. poręczyciel). Osoba będąca dłużnikiem osobistym może być
jednocześnie dłużnikiem rzeczowym (gdy np. ustanowiła hipotekę na własnej
nieruchomości), może także wystąpić sytuacja, gdy kto inny jest dłużnikiem
osobistym, a kto inny odpowiada rzeczowo (np. gdy hipoteka ustanowiona została
na rzeczy cudzej).
Powyższe uwagi należy mieć na względzie dokonując wykładni art. 97
u.k.w.h. Zgodnie z treścią tego przepisu dłużnik osobisty (a więc ponoszący
odpowiedzialność całym swoim majątkiem) uzyskuje zabezpieczenie
swojego roszczenia regresowego, powstającego w chwili zaspokojenia
wierzyciela hipotecznego, przeciwko właścicielowi nieruchomości obciążonej.
Ujmując to inaczej, dłużnik osobisty zaspokajający wierzyciela hipotecznego
i uzyskujący roszczenie regresowe względem dłużnika rzeczowego, uzyskuje
rzeczowe zabezpieczenie przysługującej mu należności (przechodzi na niego
hipoteka zabezpieczająca dotychczas roszczenie wierzyciela). W okolicznościach
rozpoznawanej sprawy po stronie wnioskodawcy jako poręczyciela spełniającego
świadczenie w miejsce dłużnika, za którego poręczono, powstaje roszczenie
regresowe kierowane przeciwko dłużnikowi (art. 518 § 1 pkt 1 w związku z art.
881 k.c.). Jeżeli wierzytelność, za którą poręczono, została zabezpieczona
hipoteką, zastosowanie znajdzie art. 97 u.k.w.h.
Trafne są także zawarte w skardze kasacyjnej uwagi odnoszące się do
podstawy wpisu do księgi wieczystej w sytuacji, gdy określone uprawnienia
nabywane są ex lege (mimo braku precyzyjnego wskazania, które przepisy
postępowania zostały naruszone). W takiej sytuacji zbędne jest odwoływanie się do
4
art. 31 ust. 1 u.k.w.h. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja
2002 r., IV CKN 1092/00, OSNC 1003, nr 9, poz. 122).
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.c.).