Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 215/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Gradzik (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
Protokolant Joanna Sałachewicz
w sprawie skazanego A. K.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 6 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego
z dnia 23 grudnia 2011 r.,
uchyla wyrok Sądu Rejonowego w zaskarżonej części (pkt I i
II) i w tym zakresie przekazuje sprawę temu sądowi do
ponownego rozpoznania
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy po rozpoznaniu sprawy A. K., skazanego prawomocnymi
wyrokami:
1. Sądu Rejonowego z dnia 23 marca 2009 roku w sprawie XI K 24/09
za czyn z art. 284 § 2 k.k. popełniony w dniu 13 listopada 2008 roku na karę 6
miesięcy ograniczenia wolności poprzez wykonywanie nieodpłatnej
2
kontrolowanej pracy na rzecz Gminy w L. w wymiarze 30 godzin w stosunku
miesięcznym;
2. Sądu Rejonowego z dnia 4 czerwca 2009 roku w sprawie VII K 532/07
za czyn z art. 158 § 1 k.k. popełniony w nocy z 29/30 sierpnia 2007 roku na karę
roku pozbawienia wolności; wykonanie kary pozbawienia wolności warunkowo
zawieszono na okres próby 3 lat oddając skazanego w tym okresie pod dozór
kuratora; Sąd wymierzył skazanemu grzywnę w wysokości 50 stawek dziennych,
przyjmując, że jedna stawka dzienna wynosi 15 złotych; postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 13 stycznia 2011 roku wydanym w sprawie IX Ko 3611/10
zarządzono wobec skazanego wykonanie kary roku pozbawienia wolności;
3. Sądu Rejonowego z dnia 9 czerwca 2009 roku w sprawie V K 737/09
za czyn z art. 226 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 maja 2009 roku na karę 4
miesięcy ograniczenia wolności poprzez wykonywanie nieodpłatnej
kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku
miesięcznym oraz za czyn z art. 226 § 1 k.k. popełniony w dniu 16 maja 2009
roku na karę 4 miesięcy ograniczenia wolności poprzez wykonywanie
nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w
stosunku miesięcznym; wymierzono karę łączną 6 miesięcy ograniczenia
wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele
społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym, w okresie
wykonywania kary ograniczenia wolności oddano skazanego pod dozór kuratora
sądowego;
4. Sądu Rejonowego z dnia 03 grudnia 2009 roku w sprawie XI K
2401/08 za czyn z art. 278 § 1 k.k. w związku z art. 12 k.k. popełniony w dniu 30
września 2008 roku na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności, za czyn z art. 278
§ 1 k.k. w związku z art. 12 k.k. popełniony w drugiej połowie września 2008 roku
na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności, za czyn z art. 288 § 1 k.k. popełniony
na początku października 2008 roku na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności;
wymierzono skazanemu karę łączną 4 miesięcy pozbawienia wolności, jej
wykonanie zawieszono na okres 3 lat próby oddając skazanego w tym czasie
pod dozór kuratora sądowego;
5. Sądu Rejonowego z dnia 8 lutego 2010 roku w sprawie II K 490/09 za
czyn z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 157 § 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. popełniony
w dniu 24 października 2009 roku na karę 2 lat pozbawienia wolności oraz za
3
czyn z art. 280 § 1 k.k. popełniony w dniu 22 października 2009 roku na karę 2
lat pozbawienia wolności; wymierzono skazanemu karę łączną 2 lat i 10
miesięcy pozbawienia wolności;
6. Sądu Rejonowego z dnia 11 czerwca 2010 roku w sprawie V K 777/10
za czyn z art. 157 § 1 k.k. popełniony w dniu 15 maja 2009 roku na karę roku i 6
miesięcy pozbawienia wolności, wykonanie orzeczonej kary warunkowo
zawieszono na okres 5 lat próby;
7. Sądu Rejonowego z dnia 15 września 2010 roku w sprawie VII K
860/10 za czyn z art. 217 § 1 k.k. popełniony w dniu 13 lutego 2010 roku na karę
6 miesięcy pozbawienia wolności;
8. Sądu Rejonowego z dnia 29 listopada 2010 roku w sprawie VII K
378/10 za czyn z art. 157 § 1 k.k. popełniony w dniu 26 grudnia 2008 roku na
karę 10 miesięcy pozbawienia wolności; wykonanie orzeczonej kary warunkowo
zawieszono tytułem próby na okres 3 lat;
9. Sądu Rejonowego z dnia 31 marca 2011 roku w sprawie VII K
1022/10 za czyn z art. 280 § 1 k.k. popełniony w dniu 25 kwietnia 2010 roku na
karę 2 lat pozbawienia wolności,
wyrokiem łącznym z dnia 23 grudnia 2011 r., sygn. akt VII K 1070/11, orzekł:
I. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. kary pozbawienia wolności
orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego. w sprawach XI K 2401/08 i VII K 378/10
oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie V K 777/10 łączy i orzeka wobec
skazanego A. K. karę łączną 2 (dwóch) lat i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia
wolności;
II. Na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. wykonanie
orzeczonej w pkt I części rozstrzygającej wyroku kary łącznej pozbawienia
wolności warunkowo zawiesza tytułem próby na okres lat 5 (pięciu);
III. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. w zw. z art. 87 k.k. karę
pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w sprawie VII K
532/07 i karę ograniczenia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w
sprawie V K 737/09 łączy i orzeka wobec skazanego A. K. karę łączną 1
(jednego) roku i 2 (dwóch) miesięcy pozbawienia wolności;
IV. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. kary pozbawienia wolności
orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego w sprawach VII K 860/10 i VII K 1022/10
4
łączy i orzeka wobec skazanego A. K. karę łączną 2 (dwóch) lat i 3 (trzech)
miesięcy pozbawienia wolności;
V. Na podstawie art. 576 § 1 kpk pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w
połączonych wyrokach pozostawia odrębnemu wykonaniu;
VI. Na poczet orzeczonych kar łącznych pozbawienia wolności zalicza
skazanemu kary dotychczas odbyte w połączonych sprawach: od 30.04.2010 r.
do 10.05.2010 r., od 24.10.2009 r. do 16.12.2009 r., od 5.01.2010 r. do
8.02.2010 r., od 14.02.2010 r. do 16.02.2010 r., od 1.09.2007 r. do 27.09.2007 r.
i od 27.04.2010 r. do 30.04.2010 r.;
VII. Na podstawie art. 572 k.p.k. w pozostałym zakresie postępowanie
umarza;
VIII. Zasądza od Skarbu Państwa na rzecz kancelarii adwokackiej adw. B.
K. kwotę 147,60 złotych (z VAT) tytułem kosztów nieopłaconej obrony z urzędu;
IX. Zwalnia skazanego od ponoszenia kosztów związanych z wydaniem
wyroku łącznego i obciąża nimi Skarb Państwa.
Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez żadną z uprawnionych stron i
uprawomocnił się w dniu 31 grudnia 2011 r.
Kasację od prawomocnego wyroku łącznego Sądu Rejonowego z dnia 23
grudnia 2011 r., w zakresie dotyczącym punktów I i II jego części dyspozytywnej -
na korzyść skazanego - wniósł Prokurator Generalny, który powołując się na zarzut
rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisu prawa
materialnego, tj. przepisu art. 69 § 1 k.k., a polegającego na warunkowym
zawieszeniu wykonania kary łącznej pozbawienia wolności w wymiarze 2 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności orzeczonej w pkt. I części dyspozytywnej
zaskarżonego wyroku, podczas gdy przepis art. 69 § 1 k.k. dopuszcza możliwość
warunkowego zawieszenia wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności nie
przekraczającej 2 lat, wniósł w konkluzji o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym, co
uzasadniało jej uwzględnienie na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Nie ulega bowiem wątpliwości, a co wynika wprost z przepisu art. 69 § 1 k.k., że
Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności
nie przekraczającej 2 lat (i jeśli oczywiście spełnione są pozostałe przesłanki o
5
których mowa w art. 69 k.k.). Obowiązujące przepisy dopuszczają co prawda w
pewnych sytuacjach możliwość orzeczenia kary do 5 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania (zob. art. 60 § 5 k.k.; art. 343 § 2 pkt 2
k.p.k.), ale w omawianej sprawie nie mają one przecież zastosowania.
Bezsprzecznie można przyjąć, że intencją Sądu Rejonowego było
wymierzenie A. K. kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania. Sąd ten jednak przeoczył, że treść art. 69 k.k. - na który to zresztą
przepis Sąd Rejonowy powołał się w punkcie II zaskarżonego kasacją wyroku -
jednoznacznie stanowi, iż jednym z warunków orzeczenia w przedmiocie
warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności jest to, by orzeczona kara
pozbawienia wolności nie przekraczała dwóch lat. Ten wymóg odnosi się również
do sytuacji, gdy rozstrzygnięcie o warunkowym zawieszeniu dotyczy kary łącznej,
która została orzeczona w wyniku "połączenia" kar pozbawienia wolności
orzeczonych z warunkowym zawieszeniem ich wykonania (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 2004 r., IV KK 23/04, Prok. i Pr. - wkł.
2005/4/1). W niniejszej sprawie mamy właśnie do czynienia z takim przypadkiem.
W wyroku łącznym z dnia 23 grudnia 2011 r., Sąd Rejonowy orzekł bowiem karę
łączną, w sytuacji gdy wszystkie podlegające łączeniu kary pozbawienia wolności
zostały orzeczone z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Zaskarżony wyrok
łączny został jednak wydany - jak trafnie podniósł Prokurator Generalny - z
oczywistą obrazą wskazanego w zarzucie kasacji art. 69 § 1 k.k., gdyż kara łączna
pozbawienia wolności orzeczona wobec A.K. przekracza o sześć miesięcy wymiar
kary pozbawienia wolności, której warunkowe zawieszenie dopuszcza wymieniony
przepis.
Niejako na marginesie należy ponadto wskazać na kwestie następujące.
Ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy -
Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy -
Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1598)
wprowadzono do art. 89 k.k. nowy paragraf - 1a - przewidujący, że "w razie
skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę
łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania".
Przepis ten wszedł w życie z dniem 8 czerwca 2010 r., przy czym ustawa go
6
ustanawiająca, w odniesieniu do przepisów prawa karnego materialnego,
przepisów intertemporalnych nie zawierała.
Przed dniem 8 czerwca 2010 r., w zasadzie jednolita, interpretacja
ówczesnego stanu prawnego była taka, że unormowanie zawarte w art. 89 § 1 k.k.
nie dawało podstaw do orzeczenia wyrokiem łącznym kary pozbawienia wolności
bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w sytuacji, gdy łączeniu podlegały
wyłącznie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania
(zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2000 r., I KZP 28/00,
OSNKW 2000/10/16). W przypadku natomiast, gdy łączeniu miałyby podlegać
wymierzone jednostkowymi wyrokami kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania oraz kary pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia ich wykonania, to orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej mogło
nastąpić jedynie wówczas, gdy ta nowa kara łączna orzekana była z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca
2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41 oraz dalsze konsekwentne
stanowisko prezentowanie w licznych judykatach).
Stan ten zmienił się dopiero po wejściu w życie przepisu art. 89 § 1a k.k.,
wprost przewidującego możliwość orzeczenia w wyroku łącznym bezwzględnej kary
pozbawienia wolności, nawet jeśli wszystkie podlegające łączeniu kary orzeczone
zostały z warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Tym bardziej zatem - a maiori
ad minus - możliwe stało się połączenie węzłem kary łącznej w wyroku łącznym
bezwzględnej kary pozbawienia wolności z taką karą wymierzoną z
dobrodziejstwem warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Skoro do dnia 8 czerwca 2010 r. nie było możliwe w omawianych wyżej
wypadkach orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania, a po tej dacie taki wymiar kary jest
możliwy, to wręcz narzuca się konieczność porównania obu stanów prawnych
przez pryzmat wyrażonych w art. 4 § 1 k.k. reguł prawa intertemporalnego. Nie
wymaga rozbudowanej argumentacji teza, że ustawą względniejszą dla osób
skazanych, w kontekście możliwości kształtowania wymiaru kary łącznej w wyroku
łącznym, była ustawa obowiązująca w brzmieniu przed dniem 8 czerwca 2010 r.
Wówczas bowiem, jeśli sąd wydając wyrok łączny decydował się na połączenie kar
pozbawienia wolności wymierzonych z warunkowym zawieszeniem wykonania z
karami bezwzględnymi, to zobowiązany był do orzeczenia kary łącznej z
7
warunkowym zawieszeniem. Niewystąpienie natomiast przesłanek z art. 69 k.k.
prowadziło do uznania, że brak jest warunków do wydania wyroku łącznego. W
brzmieniu przepisu obowiązującym obecnie takie ograniczenie już nie występuje
(zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z dnia 13 kwietnia 2011 r., IV KK 39/11,
Prok. i Pr. - wkł. 2011/9/1).
Odnosząc powyższe rozważania, natury nieco ogólnej, do realiów
przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, że z uwagi na czas popełnienia czynów
przypisanych skazanemu w łączonych wyrokach, w przypadku orzekania o karze
łącznej w wyroku łącznym zastosowanie będą miały przepisy obowiązujące przed
dniem 8 czerwca 2010 r. Z tego zaś wynika, że w przypadku łączenia kar
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania nie będzie
możliwe orzeczenie kary łącznej pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania. W przypadku gdyby wymiar takiej kary łącznej miał
przekraczać 2 lata, to jej orzeczenie - jako bezwzględnej kary pozbawienia wolności
(z uwagi na treść art. 69 § 1 k.k.) - nie byłoby możliwe, a więc zachodziłaby
sytuacja, o jakiej mowa w art. 572 k.p.k. (brak warunków do wydania wyroku
łącznego). Ponieważ kasacja Prokuratora Generalnego została wniesiona na
korzyść skazanego, a co oznacza, że jego sytuacja po ponownym rozpoznaniu
sprawy nie może ulec pogorszeniu (art. 443 k.p.k.), to obecnie umorzenie
postępowania z uwagi na brak warunków do wydania wyroku łącznego nie jest
możliwe, albowiem zaskarżony wyrok był w omawianym zakresie korzystniejszy dla
skazanego, aniżeli pozostawienie poszczególnych kar jednostkowych pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania do odrębnego wykonania
(Sąd Rejonowy przy wymiarze kary łącznej nie zastosował zasady kumulacji, ale
zasadę asperacji). Tak więc kierunek wniesionej kasacji pośrednio wyznacza
również granice w jakich może Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy
orzekać. Niewątpliwie bowiem rozważana może być w zasadzie kara pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, której wysokość (co
oczywiste) nie może przekroczyć 2 lat.
Sąd Najwyższy uważa również za zasadne, a wręcz niezbędne wskazać na
rażący i nie do zaakceptowania sposób procedowania Sądu Rejonowego, który
odraczając wydanie wyroku na podstawie art. 411 § 1 k.p.k. "z uwagi na zawiłość
sprawy" i tak nie uniknął wręcz kardynalnego błędu, a nadto innych oczywistych
8
omyłek, które następnie prostował w trybie art. 105 § 1 k.p.k., co w oczywisty
sposób wpływa na ocenę powagi i autorytetu wymiaru sprawiedliwości.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uchylił wyrok łączny Sądu
Rejonowego w zaskarżonej części (punkty I i II) i w tym zakresie sprawę przekazał
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.