Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 265/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Klugiewicz (przewodniczący)
SSN Dariusz Świecki
SSN Włodzimierz Wróbel (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kowal
po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2012r.,
na posiedzeniu bez udziału stron (535 § 5 k.p.k.),
kasacji wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
na korzyść M. S.
skazanego z art. 233 § 1 kk
od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w K.
z dnia 25 stycznia 2010 r.,
na podstawie art. 537 § 1 k.p.k.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2010 r. Sąd Rejonowy, uwzględniając wniosek
prokuratora złożony w trybie art. 335 § 1 k.p.k.,) uznał M. S. za winnego tego, że:
1) w dniu 3 kwietnia 2006 r. w K., będąc przesłuchiwanym w charakterze świadka
w toku postępowania dotyczącego kontroli legalności zatrudnienia przez
pracodawcę B. M.(PS VII …) po uprzednim pouczeniu o odpowiedzialności
karnej za składanie fałszywych zeznań, zeznał nieprawdę, iż skargę, którą
2
sporządził w dniu 5 lutego 2006 r. i skierował do Ministerstwa Pracy i Polityki
Społecznej, dotyczącą nieprawidłowości w zatrudnianiu pracowników przez B.
M. podpisali również pracownicy: /…/, podczas, gdy podpisy tych osób zostały
przez niego podrobione, tj. przestępstwa z art. 233 § 1 k.k.;
2) w dniu 22 marca 2007 r. w W., będąc przesłuchiwany w charakterze świadka w
toku postępowania przygotowawczego (1 Ds. …) w sprawie o fałszowanie
podpisów na sporządzonej przez siebie skardze z dnia 5 lutego 2006 r. po
uprzednim pouczeniu o odpowiedzialność karnej za składanie fałszywych
zeznań, zeznał nieprawdę, że skargę osobiście podpisali również pracownicy:
/…/ podczas, gdy podpisy tych osób zostały przez niego podrobione, tj.
przestępstwa z art. 233 § 1 k.k.
Za oba czyny wymierzono mu karę po 8 (osiem) miesięcy pozbawienia
wolności, a następnie orzeczono karę łączną 1 (jednego) roku pozbawienia
wolności, której wykonanie zawieszono na okres próby wynoszący 2 (dwa) lata
oraz na podstawie art. 71 § 1 k.k. wymierzono karę 70 (siedemdziesięciu) stawek
dziennych grzywny, każda po 20 (dwadzieścia) złotych.
Wyrok powyższy nie został zaskarżony w drodze apelacji i uprawomocnił się.
Od tego orzeczenia w dniu 13 lipca 2012 r. kasację na korzyść skazanego
wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich zaskarżając wyrok w całości i zarzucając
rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie prawa procesowego,
polegające na obrazie przepisów art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art. 335 § 1 k.p.k. przez
uwzględnienie wniosku prokuratora o skazanie w sytuacji, gdy zachodziły daleko
idące wątpliwości, co do tego, czy fałszywe zeznania złożone przez skazanego nie
dotyczyły okoliczności mających znaczenie dla jego prawa do obrony, co z kolei
wykluczałoby możliwość skazania na podstawie art. 233 § 1 k.k.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Rzecznika Praw Obywatelskich jest zasadna w stopniu oczywistym,
co uzasadnia rozpoznanie jej w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Zasadniczym zarzutem kasacyjnym, wyartykułowanym w kasacji jest rażące
naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 343 § 7 k.p.k. w zw. z art. 335 § 1
k.p.k., które miało istotny wpływ na treść orzeczenia skazującego M. S. W świetle
realiów sprawy, która zakończyła się wyrokiem skazującym dla M. S. za składanie
fałszywych zeznań i zebranego w niej materiału dowodowego wskazać należy, że
sprawstwo w zakresie zarzucanego mu czynu z art. 270 § 1 k.k. (podrabianie
3
podpisów na skardze przekazanej do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej)
zostało ustalone w drodze przeprowadzonego postępowania przygotowawczego (1
Ds. …) zakończonego umorzeniem w dniu 11 sierpnia 2008 r. ze względu na
znikomą społeczną szkodliwość czynu. Ponadto podczas przesłuchania w dniu 4
grudnia 2009 r. w charakterze podejrzanego w postępowaniu o czyny z art. 233 § 1
k.k. (1 Ds. …) M. S. przyznał się do podrobienia podpisów na wyżej wymienionej
skardze (vide k. 67 i 67verte akt sprawy II K …). Okoliczności te zrekapitulował
prokurator w akcie oskarżenia z dnia 11 grudnia 2012 r. w sprawie 1 Ds. … .
Wobec powyższego sąd meriti powinien już po lekturze samego aktu
oskarżenia powziąć daleko idące wątpliwości, co do możliwości wydania wyroku
skazującego, które analiza akt sprawy powinna była definitywnie ugruntować. Ma
niewątpliwie rację autor kasacji, zarzucając sądowi a quo, że pomimo istniejących
w sprawie wątpliwości co do sprawstwa, wbrew przesłankom wyrażonym w art. 335
§ 1 oraz dyspozycji art. 343 § 7 k.p.k., wydał wyrok skazujący uwzględniając
wniosek prokuratora bez przeprowadzenia rozprawy. Rzecznik Praw Obywatelskich
na uzasadnienie owych zaistniałych w sprawie wątpliwości i niejasności
dotyczących okoliczności popełnienia przestępstwa, prowadzi obszerne wywody na
temat relacji granic prawa do obrony sprawcy czynu zabronionego, który
przesłuchiwany jest w postępowaniu karnym lub administracyjnym w charakterze
świadka, co do kwestii wpływających na jego potencjalną odpowiedzialność karną
za owo przestępstwo, a zagadnień realizacji znamion typu z art. 233 § 1 k.k.
W powyższej materii stanowisko Sądu Najwyższego jest od lat ugruntowane,
na co trafnie wskazuje autor kasacji. Wyraża się ono w stwierdzeniu, że nie
popełnia przestępstwa składania fałszywych zeznań (art. 233 § 1 k.k.) osoba, która
umyślnie składa nieprawdziwe zeznania dotyczące okoliczności mających
znaczenie dla realizacji jej prawa do obrony (tak m.in. w uchwale z dnia 20
września 2007 r., I KZP 26/07, OSNKW 2007, z. 10, poz. 71, wyroku z dnia 12
lutego 2009r., III KK 339/08, LEX 486545, postanowieniu z dnia 22 września
2008r., IV KK 241/08, Biuletyn Prawa Karnego 2008 nr 12 poz. 13; co do ewolucji
orzecznictwa w tej materii – por. m.in. M. Bielski „Wyłączenie przestępności
składania fałszywych zeznań w związku z przysługującym sprawcy czynu
zabronionego prawem do obrony” CzPKiNP Rok XV: 2011 z. 3 s. 73-92 i cytowana
tam obszerna literatura). W tym miejscu należy wskazać, że z teoretycznego
punktu widzenia brak odpowiedzialności z art. 233 § 1 k.k. w tego typu sprawach
4
może być uzasadniany trojako (aktualne poglądy doktryny i orzecznictwa w tej
materii rekapituluje M. Bielski w „Wyłączenie…”):
- dlatego, iż jest to zachowanie legalne, gdyż w drodze zabiegów
uadekwatniających treść normy sankcjonowanej stojącej u podstaw typu opisanego
w art. 233 § 1 k.k. w oparciu o normy prawnoprocesowe, a w szczególności art. 6
k.p.k., 74 § 1 k.p.k. i 175 § 1 k.p.k. ulega ograniczeniu zakres jej zastosowania
właśnie o sytuacje, w których sprawca składa fałszywe zeznania w realizacji
swojego prawa do obrony,
- dlatego, iż jest to zachowanie prawnokarnie irrelewantne nie realizujące znamion
typu z art. 233 § 1 k.k., bowiem odpowiedzialności karnej przewidzianej tym
przepisem podlega jedynie osoba składająca zeznania, podczas gdy fałszywe
depozycje sprawcy czynu zabronionego odnośnie kwestii mogących następnie być
wykorzystanymi przeciwko niemu w postępowaniu karnym o ten czyn, z
materialnego punktu widzenia mają charakter zbliżony do wyjaśnień, a nie zeznań
świadka,
- dlatego, iż jest to tzw. kontratyp prawa do obrony, czyli okoliczność
usprawiedliwiającą zachowanie naruszające normę sankcjonowaną, a polegające
na przekazaniu nieprawdziwych informacji bądź zatajeniu prawdy w postępowaniu
sądowym, bądź innym prowadzonym na podstawie ustawy.
Niezależnie jednak od rozstrzygnięcia tej teoretycznoprawnej kwestii, nie
budzi wątpliwości, że w zarysowanych powyżej przypadkach sprawca nie popełnia
przestępstwa z art. 233 § 1 k.k.
Rozpatrując zarzuty kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich, zgodzić należy
się z jej Autorem, że dopuszczalność uwzględnienia wniosku prokuratora
złożonego w trybie art. 335 § 1 k.p.k. wymaga spełnienia szeregu przesłanek, a
jedną z nich jest to, że okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzucanego
mu przestępstwa nie budzą wątpliwości. Niespełnienie tego warunku (podobnie jak
i pozostałych w tym przepisie określonych) wyłącza możliwość rozpoznania sprawy
w ten sposób i implikuje konieczność - zgodnie z treścią art. 343 § 7 k.p.k. -
skierowania jej na rozprawę. Sąd rozpoznający tego rodzaju wniosek nie może
uchylać się od dokładnego zbadania materiału zgromadzonego w sprawie w celu
ustalenia, czy zachodzą przesłanki procesowe jego uwzględnienia. Zweryfikować
musi nie tylko kompletność materiału dowodowego, ale także zagadnienia
materialnoprawne związane z kwalifikacją prawną zarzucanego sprawcy
5
zachowania (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyrokach: z dnia 24 maja 2012r., V KK
62/12, LEX nr 1165294, z dnia 7 marca 2012r., II KK 14/12, Prok.i Pr.- wkł.
2012/6/7).
Powyższych obowiązków Sąd Rejonowy w K. w sposób rażący nie dopełnił,
naruszając tym wskazane w zarzucie kasacji przepisy procesowe, co miało
niewątpliwie kluczowy wpływ na treść ostatecznego orzeczenia w sprawie.
Rozpoznając ponownie sprawę M. S., Sąd Rejonowy w K. zobowiązany
będzie dokładnie przeanalizować stan faktyczny wyłaniający się z zebranego w
sprawie II K … materiału, a także wnikliwie ocenić zasadność postawionego
sprawcy zarzutu. Należy mieć na uwadze, że M. S. został oskarżony (i następnie
skazany) za czyn polegający na zeznaniu nieprawdy w postępowaniu
przygotowawczym oraz administracyjnym, co do okoliczności sprawstwa czynu
zabronionego z art. 270 § 1 k.k., przedstawiając przed organami administracji
publicznej (Urzędem Wojewódzkim w sprawie PS VII …) oraz funkcjonariuszem
Policji na posterunku w W. (w sprawie 1 Ds. …) nieprawdziwe informacje. Sąd
zweryfikować będzie musiał, czy zachowanie powyższe faktycznie spełnia
wszystkie warunki odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 233 § 1 k.k.
Wobec powyższego orzeczono jak w części dyspozytywnej wyroku.