Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 317/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Grubba (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
SSN Rafał Malarski
Protokolant Barbara Kobrzyńska
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w 6 grudnia 2012 r.,
bez udziału stron (art. 535 § 5 k.p.k.),
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego – na korzyść skazanego W. R.
D.
od prawomocnego wyroku łącznego Sądu Rejonowego w D.
z dnia 25 marca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Rejonowemu w D. do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy rozpoznawał sprawę o wydanie wyroku łącznego wobec W.
R. D., który był skazany – jak to zostało przyjęte - prawomocnymi wyrokami:
1. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19.03.2010 r. w sprawie II K
764/09 za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. i art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., popełnione w dniu 21.08.2008 r., na karę roku
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 4
(czterech) lat próby,
2. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6.12.2010 r. w sprawie II K130/09
za:
- ciąg przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zb. z art.
270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k., popełnionych w
dniu 11 sierpnia 2008 r., 12 sierpnia 2008 r., 31 sierpnia 2008 r., 2 września
2008 r., 25 września 2008 r., na karę 2 (dwóch) lat i 10 (dziesięciu) miesięcy
pozbawienia wolności;
- ciąg przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11
§ 2 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. popełnionych w dniu 11 sierpnia 2008 r. i 2
września 2008 r., na karę roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;
- ciąg przestępstw z art. 13 § 1 k.k. w z w. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270
§ 1 k.k. w zb. z art. 297 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz art. 13 § 1 k.k. w
zw. z art. 286 § 1 k.k. w zb. z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z
art. 12 k.k., popełnionych w dniu 25 września 2008 r., na karę 10 (dziesięciu)
miesięcy pozbawienia wolności;
- czyn z art. 270 § 1 k.k. popełniony w sierpniu 2008 r. na karę 6 (sześciu)
miesięcy pozbawienia wolności;
którym to wyrokiem połączono opisane wyżej kary jednostkowe
pozbawienia wolności i orzeczono karę łączną 3 (trzech) lat i 4 (czterech)
miesięcy pozbawienia wolności;
3. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 29.04.2010 r. w sprawie II K
109/10 za przestępstwo z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2
k.k., popełnione w dniu 18 grudnia 2009 r., na karę 10 (dziesięciu) miesięcy
pozbawienia wolności;
4. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 5.02.2009 r. w sprawie II K 10/09
za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw.
3
z art. 11 § 2 k.k., popełnione w dniu 19 września 2008 r., na karę roku i 6
(miesięcy) miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie zarządzono
postanowieniem z dnia 21 września 2010 r.,
5. wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 18.02.2009 r. w sprawie II K
367/08 za przestępstwa z art. 286 § 1 k.k., popełnione w dniu 15 lipca 2008 r.,
na karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie zarządzono
postanowieniem z dnia 15 września 2010 r.
W wyroku łącznym z dnia 25 marca 2011 r., sygn. akt II K 7/11, Sąd Rejonowy
orzekł:
I.na podstawie art. 85 k.k. w zw. z art. 86 § 1 k.k. łączy wobec W. R. D. karę
roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie II K 10/09
przez Sąd Rejonowy z karą roku pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie II K
367/08 przez Sąd Rejonowy z karą roku pozbawienia wolności orzeczoną w
sprawie II K 764/09 przez Sąd Rejonowy z karą 3 (trzech) lat i 4 (czterech)
miesięcy pozbawienia wolności orzeczoną w sprawie II K130/09 przez Sąd
Rejonowy i wymierza mu karę łączną w rozmiarze 6 (sześciu) lat pozbawienia
wolności;
II. na podstawie art. 572 k.p.k. umarza postępowanie o objęcie wyrokiem
łącznym kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego z
dnia 29.04.2010 r. w sprawie II K109/10;
III. pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w połączonych wyrokach
pozostawia do odrębnego wykonania;
IV. na podstawie art. 577 k.p.k. na poczet orzeczonej kary łącznej
opisanej w punkcie I wyroku łącznego zalicza skazanemu okresy odbytych przez
niego dotychczas kar z wyroków podlegających łączeniu;
V. na podstawie § 14 ust. 5 i § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej
pomocy prawnej udzielonej z urzędu zasądza od Skarbu Państwa na rzecz
adwokata M. S. kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem złotych 60/00) tytułem
wynagrodzenia za wykonane czynności obrońcy z urzędu W. R. D. w sprawie o
wydanie wyroku łącznego;
VI. zwalnia skazanego od ponoszenia kosztów sądowych w tym od opłaty w
zakresie wydanego wyroku łącznego.
4
Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez skazanego W. R. D., ale z
uwagi na jej wniesienie po upływie terminu zawitego, została ona pozostawiona bez
rozpoznania i wyrok Sądu Rejonowego uprawomocnił się bez postępowania
odwoławczego.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego z dnia 25 marca 2011
r. - na korzyść skazanego - wywiódł Prokurator Generalny, który powołując się na
zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia przepisów
prawa materialnego:
- art. 4 § 1 k.k., polegającego na zastosowaniu przez Sąd ustawy nowej i
orzeczeniu wobec skazanego w punkcie I części dyspozytywnej wyroku, po
myśli art. 89 § 1a k.k., kary łącznej 6 lat pozbawienia wolności za zbiegające się
przestępstwa, za które na mocy wyroków jednostkowych orzeczono kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania i których
następnie zarządzono wykonanie, karę bezwzględną pozbawienia wolności oraz
karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania pomimo,
że w czasie popełnienia przypisanych przestępstw obowiązywała ustawa
względniejsza dla skazanego, wkluczająca możliwość orzeczenia w opisanej
sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności,
- art. 85 k.k., polegającego na zaniechaniu orzeczenia wobec skazanego kary
łącznej grzywny pomimo, iż zachodziły ku temu warunki,
wniósł w konkluzji o uchylenie tegoż wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna i zawarty w niej postulat
uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego jej
rozpoznania zasługuje na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności - dla porządku - należy zwrócić uwagę na okoliczności
następujące.
W. D. został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 19 marca 2010 r.
(sygn. akt II K 764/09), na karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie
warunkowo zawieszono na okres lat 4 i do tej pory nie zostało prawomocnie
zarządzone jej wykonanie. Jeżeli natomiast chodzi o pozostałe wyroki, które
stanowiły podstawę do wydania wyroku łącznego, to wymierzono nimi W. D. kary
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia ich wykonania (bezwzględne
5
kary pozbawienia wolności) oraz kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania, ale których następnie zarządzono wykonanie.
W przedmiotowej sprawie zasadnicza kwestia sprowadza się zatem do
odpowiedzi na pytanie, czy w sytuacji łączenia kar pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia ich wykonania i z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania, możliwe jest orzeczenie kary łącznej pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania - tak, jak to uczynił Sąd Rejonowy w
zaskarżonym kasacją wyroku łącznym.
Ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, ustawy -
Kodeks postępowania karnego, ustawy - Kodeks karny wykonawczy, ustawy -
Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 206, poz. 1598)
wprowadzono do art. 89 k.k. nowy paragraf - 1a - przewidujący, że "w razie
skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę
łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania".
Przepis ten wszedł w życie z dniem 8 czerwca 2010 r., przy czym ustawa go
ustanawiająca, w odniesieniu do przepisów prawa karnego materialnego,
przepisów intertemporalnych nie zawierała.
Przed dniem 8 czerwca 2010 r., w zasadzie jednolita, interpretacja
ówczesnego stanu prawnego była taka, że orzeczenie w wyroku łącznym kary
łącznej, w przypadku wymierzenia poszczególnymi wyrokami kar pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania oraz kar bezwzględnych, mogło
nastąpić jedynie wówczas, gdy ta nowa kara łączna orzekana była z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 marca
2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41 oraz dalsze konsekwentne
stanowisko prezentowanie w licznych judykatach). Stan ten zmienił się dopiero po
wejściu w życie przepisu art. 89 § 1a k.k., wprost przewidującego możliwość
orzeczenia w wyroku łącznym bezwzględnej kary pozbawienia wolności, nawet jeśli
wszystkie podlegające łączeniu kary orzeczone zostały z warunkowym
zawieszeniem ich wykonania. Tym bardziej zatem - a maiori ad minus - możliwe
stało się połączenie węzłem kary łącznej w wyroku łącznym bezwzględnej kary
pozbawienia wolności z taką karą wymierzoną z dobrodziejstwem warunkowego
zawieszenia jej wykonania, a więc w takiej sytuacji, jaka wystąpiła w wypadku
łączenia kar jednostkowych w punkcie pierwszym zaskarżonego wyroku łącznego.
6
Skoro do dnia 8 czerwca 2010 r. nie było możliwe w omawianych wypadkach
orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej bez warunkowego zawieszenia, a po tej
dacie taki wymiar kary był możliwy, to wręcz narzucała się konieczność porównania
obu stanów prawnych przez pryzmat wyrażonych w art. 4 § 1 k.k. reguł prawa
intertemporalnego. Nie wymaga rozbudowanej argumentacji teza, że ustawą
względniejszą dla osób skazanych, w kontekście możliwości kształtowania wymiaru
kary łącznej w wyroku łącznym, była ustawa obowiązująca w brzmieniu przed
dniem 8 czerwca 2010 r. Wówczas bowiem, jeśli sąd wydając wyrok łączny
decydował się na połączenie kar pozbawienia wolności wymierzonych z
warunkowym zawieszeniem wykonania z karami bezwzględnymi, to zobowiązany
był do orzeczenia kary łącznej z warunkowym zawieszeniem. Niewystąpienie
natomiast przesłanek z art. 69 k.k. prowadziło do uznania, że brak jest warunków
do wydania wyroku łącznego. W brzmieniu przepisu obowiązującym obecnie takie
ograniczenie już nie występuje (zob. wyrok sądu Najwyższego z dnia z dnia 13
kwietnia 2011 r., IV KK 39/11, Prok. i Pr. - wkł. 2011/9/1, LEX nr 795215).
Taka interpretacja obowiązujących przepisów jest konsekwentnie prezentowana
przez Sąd Najwyższy, który wielokrotnie przypominał, że:
- wymierzenie kary łącznej w wyroku łączny podlega regułom art. 4 § 1 k.k.
(wyrok z dnia 8 listopada 2011 r., IV KK 171/11, LEX nr 1044052),
- wykładnia art. 89 § 1 k.k. w brzmieniu sprzed dnia 8 czerwca 2010 r., nie
upoważnia do wymierzenia bezwzględnej kary pozbawienia wolności w wyroku
łącznym, w miejsce tego rodzaju kar orzeczonych z warunkowym zawieszeniem
wykonania i bez takiego zawieszenia (wyrok z dnia 16 listopada 2011 r., III KK
297/11, LEX nr 1055031),
- normy zawarte w art. 89 § 1 i § 1a k.k. mają także (obok procesowego, gdyż
odnoszą się do instytucji wyroku łącznego) charakter materialnoprawny. Stąd
należy odnosić do nich również reguły intertemporalne, zawarte w art. 4 § 1 k.k.
(wyrok z dnia 12 października 2011 r., V K.K. 275/11, LEX nr 1044078).
Sąd Rejonowy postąpił więc wprawdzie w sposób dopuszczony przepisem
art. 89 § 1a k.k., ale sprzeczny z zasadą wyrażona w art. 4 § 1 k.k., albowiem
skazany W. D. przypisanych jemu przestępstw dopuścił się przed dniem 8 czerwca
2010 r., kiedy to reguły łączenia kar pozbawienia wolności orzeczonych z
warunkowym zawieszeniem wykonania i bez zawieszenia były dla niego
względniejsze. Zastosowanie miał wyłącznie przepis art. 89 § 1 k.k., zgodnie z
7
którym w takim wypadku sąd może w wyroku łącznym warunkowo zawiesić
wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k.
Niejednokrotnie Sąd Najwyższy wskazywał, że w razie stwierdzenia braku takich
przesłanek, co musiałoby prowadzić do orzeczenia kary łącznej pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, wydanie wyroku łącznego
nie jest dopuszczalne (zob. np. uchwałę z dnia 27 marca 2001 r., I KZP 2/01,
OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41; wyrok z dnia 5 października 2004 r., V KK 224/04,
OSNKW 2004, z. 10, poz. 98). Zmiana stanu prawnego czyni obecnie ten pogląd
nieaktualnym, jednak z uwagi na wymóg respektowania normy art. 4 § 1 k.k. - tylko
w odniesieniu do spraw, w których przedmiotem rozstrzygnięcia jest orzeczenie
kary łącznej łączącej kary jednostkowe wymierzone za przestępstwa popełnione
przez skazanego po dniu 7 czerwca 2010 r. (zob. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 16 grudnia 2010 r., II KK 156/10, R-OSNKW 2010, poz. 2542
oraz wyroki tego Sądu: z dnia 13 kwietnia 2011 r., IV KK 39/11, LEX nr 795215; z
dnia 9 maja 2011 r., V KK 108/11, LEX nr 817560; z dnia 18 października 2011 r.,
IV KK 262/11, LEX nr 1044057 ).
Z tych też względów kasacja Prokuratora Generalnego, która podnosiła
zarzut rażącego i mającego istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku łącznego
naruszenia prawa materialnego - tj. art. 4 § 1 k.k., zasługiwała na uwzględnienie.
W zaistniałej sytuacji Sąd Rejonowy powinien ponownie rozważyć nie tylko
kwestię realnego zbiegu przestępstw, ale również wymierzonych kar, które mogą
podlegać łączeniu. Jakkolwiek bowiem przestępstwo popełnione w dniu 21 sierpnia
2008 r. zostało co prawda popełnione przed wydaniem pierwszego wyroku z dnia 5
lutego 2009 r., to jednak orzeczona za nie kara pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania nie może zostać połączona z
bezwzględnymi karami pozbawienia wolności orzeczonymi za inne przestępstwa
popełnione przed dniem 5 lutego 2009 r. Nie ma natomiast żadnych przeszkód, aby
orzec kary łączne (pozbawienia wolności i grzywny) za przestępstwa popełnione
przed tą datą i za które wymierzone zostały bezwzględne kary pozbawienia
wolności lub kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania, a których następnie zostało zarządzone wykonanie oraz kary grzywny.
Również zasadny okazał się zarzut obrazy art. art. 85 k.k. poprzez nie
orzeczenie kary łącznej grzywny, skoro w wyrokach Sądu Rejonowego z dnia 5
lutego 2009 r. (sygn. akt II K 10/09) oraz Sądu Rejonowego z dnia 18 lutego 2008 r.
8
(sygn. akt II K 367/08) orzeczono wobec W. D. - na podstawie art. 33 k.k. - również
kary grzywny. Przepis art. 85 k.k. stanowi bowiem, że w sytuacjach w nim
opisanych "sąd orzeka karę łączną", co oznacza nie tylko prawo, ale nade wszystko
obowiązek orzeczenia o takiej karze, czemu Sąd Rejonowy ponownie nie uczynił
zadość.
Niezależnie od powyższego, Sąd Najwyższy uważa za zasadne wskazać
również na pewnego rodzaju niefrasobliwość, a wręcz niestaranność Sądu
Rejonowego w sporządzaniu zaskarżonego kasacją wyroku łącznego, co nie
sprzyja budowaniu zaufania do wymiaru sprawiedliwości i jego powagi. Nie inaczej
bowiem należy ocenić przywołane w komparycji wyroku sformułowanie, że
wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 6 grudnia 2010 r. W. D. za przestępstwa
popełnione w dniu 25 września 2008 r. został skazany na karę "roku dziesięciu
(dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności", skoro w rzeczywistości była to kara
dziesięciu miesięcy pozbawienia wolności, albo też, że wyrokiem Sądu
Rejonowego z dnia 18 lutego 2009 r. W. D. został skazany "na karę roku miesięcy
pozbawienia wolności", skoro w rzeczywistości były to dwie kary jednostkowe
(dziesięć miesięcy pozbawienia wolności i sześć miesięcy pozbawienia wolności
oraz kara łączna roku pozbawienia wolności), a nadto całkowite pominięcie faktu,
że w dwóch łączonych wyrokach orzeczone były wobec oskarżonego grzywny.
Identycznie należy ocenić rozstrzygnięcie w trybie art. 577 k.p.k. (który
stanowi, że w wyroku łącznym należy oznaczyć w miarę potrzeby datę, od której
należy liczyć początek odbywania kary orzeczonej wyrokiem łącznym, oraz
wymienić okresy zaliczone na poczet kary łącznej), sprowadzające się wyłącznie do
enigmatycznego stwierdzenia o „zaliczeniu skazanemu okresów odbytych przez
niego dotychczas kar z wyroków podlegających łączeniu”.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.