Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 301/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Janczak
w sprawie M. S.
skazanego z art. 286 § 1 k.k. i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 12 grudnia 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego
od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego
z dnia 12 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i :
- na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. umarza postępowanie w
zakresie czynu z art. 284 § 1 k.k., a kosztami procesu w tej
części obciąża oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego;
- w pozostałym zakresie przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 30 września 2010 r. prokurator Prokuratury
Rejonowej, po rozpoznaniu zawiadomienia D. S., prezesa zarządu spółki z o.o.
„P.”, umorzył dochodzenie w sprawie doprowadzenia w okresie od stycznia 2008 r.
2
do 19 marca 2010 r. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie
46.299,77 zł spółki z o.o. „P.” przez spółkę z o.o. „S. – S.”, tj. o czyn z art. 286 § 1
k.k. – wobec braku ustawowych znamion czynu zabronionego (art. 17 § 1 pkt 2
k.p.k.).
Sąd Rejonowy, po rozpoznaniu zażalenia wniesionego przez pokrzywdzoną
spółkę, postanowieniem z dnia 27 września 2011 r., uchylił to postanowienie i zlecił
prokuratorowi przy ponownym rozpatrywaniu sprawy wykonanie szeregu czynności.
Po wykonaniu tych czynności, prokurator ponownie umorzył dochodzenie w
sprawie o czyn z art. 286 § 1 k.k. na szkodę spółki z o.o. „P.” – wobec braku
danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa (art.
17 § 1 pkt 1 k.p.k.).
Odpis tego postanowienia z pouczeniem o prawie do wniesienia
subsydiarnego aktu oskarżenia doręczono pokrzywdzonej spółce w dniu 18
stycznia 2012 r.
W dniu 16 lutego 2012 r. wpłynął do Sądu Rejonowego, sporządzony przez
pełnomocnika spółki z o.o. „P.” subsydiarny akt oskarżenia przeciwko M. S.,
likwidatorowi spółki z o.o. „S. – S.” Na podstawie tej skargi został on oskarżony o
to, że:
1. „w bliżej nieokreślonym okresie od 4 października 2007 r. do dnia 19 marca
2010 r. w P. działając w imieniu „S. – S.” sp. z o.o. doprowadził „P.” sp. z o.o. do
niekorzystnego rozporządzenia mieniem wartości 46.299,77 zł, tj. o
przestępstwo z art. 286 § 1 k.k.”,
2. „w bliżej nieokreślonym okresie od 4 października 2007 r. do dnia 19 marca
2010 r. w P. działając w imieniu „S. – S.” sp. z o.o. przywłaszczył stanowiące
własność „P.” sp. z o.o. pieniądze w kwocie 46.299,77 zł przyjmując od Gminy L.
przedmiotowe pieniądze, pomimo zawarcia w dniu 19 listopada 2007 r. umowy
cesji wierzytelności, tj. o czyn z art. 284 § 1 k.k.”
Sąd Rejonowy, wyrokiem zaocznym z dnia 12 kwietnia 2012 r., oskarżonego
M. S. w miejsce zarzucanego mu czynu w pkt 1 aktu oskarżenia uznał za winnego
tego, że w okresie od 4 października 2007 r. do 19 listopada 2007 r. w P. działając
w imieniu „S. – S.” sp. z o.o. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadził
„P.” sp. z o.o. w błąd co do sytuacji finansowej spółki, czym doprowadził
pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem wartości 46.299,77 zł
i za to na podstawie art. 286 § 1 k.k. skazał go na karę 10 miesięcy pozbawienia
3
wolności. Oskarżonego uznał również za winnego popełnienia czynu zarzucanego
w pkt 2 aktu oskarżenia z tą zmianą w opisie czynu, że do popełnienia czynu doszło
w okresie od 31 grudnia 2007 r. i za to na podstawie art. 284 § 1 k.k. skazał go na
karę 8 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k.
wymierzył oskarżonemu karę łączną roku pozbawienia wolności, wykonanie której
warunkowo zawiesił na okres próby 2 lat. Ponadto na podstawie art. 46 § 1 k.k.
orzekł wobec oskarżonego obowiązek naprawienia szkody poprzez zapłatę na
rzecz pokrzywdzonego kwoty 46.299,77 zł.
Od tego wyroku nie wniesiono sprzeciwu, wobec czego uprawomocnił się on
w dniu 12 maja 2012 r.
Obecnie Prokurator Generalny wniósł od tego wyroku kasację w trybie art.
521 § 1 k.p.k. Zaskarżył go w całości na korzyść oskarżonego i zarzucił:
1. rażące naruszenie prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 17
§ 1 pkt 9 k.p.k., polegające na skazaniu M. S. za czyn z art. 284 § 1 k.k. pomimo
istnienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci braku skargi uprawnionego
oskarżyciela, co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą, określoną w art.
439 § 1 pkt 9 k.p.k.,
2. rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
przepisów prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 479 § 1 i 2 k.p.k. w
zw. z art. 485 k.p.k. oraz art. 6 k.p.k., polegające na wydaniu wyroku zaocznego i
skazaniu M. S. za czyn z art. 286 § 1 k.k. w sytuacji, gdy oskarżony nie złożył
wyjaśnień w sprawie,
3. rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie prawa
karnego procesowego, a mianowicie art. 415 § 5 k.p.k., polegające na
orzeczeniu wobec M. S. na podstawie art. 46 § 1 k.k. obowiązku naprawienia
szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu poprzez zasądzenie kwoty 46.299,77 zł.
pomimo, że o roszczeniu wynikającym z popełnienia przestępstwa wcześniej
rozstrzygnięto w postępowaniu cywilnym.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w
całości i umorzenie postępowania w zakresie czynu z art. 284 § 1 k.k. na
podstawie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. oraz przekazanie sprawy w pozostałym zakresie
Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja jest oczywiście zasadna, stąd jej uwzględnienie na posiedzeniu w
trybie art. 535 § 5 k.p.k.
Nie ulega wątpliwości, że zaskarżony wyrok zapadł z rażącą obrazą
przepisów prawa procesowego, wskazanych w zarzutach kasacji.
Po pierwsze, stwierdzić należy, że postępowanie przygotowawcze w tej
sprawie dotyczyło jedynie czynu określonego w art. 286 § 1 k.k., popełnionego na
szkodę spółki z o.o. „P.” Przedmiotem rozpoznania i decyzji umarzających
postępowanie nie był zaś objęty aktem oskarżenia i przypisany oskarżonemu
zaskarżonym wyrokiem czyn z art. 284 § 1 k.k., polegający na przywłaszczeniu
pieniędzy na szkodę wymienionego pokrzywdzonego. W świetle powyższego jest
oczywiste, że nie został spełniony - konieczny do wniesienia przez
pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia - warunek tożsamości czynu
objętego decyzjami prokuratora o umorzeniu postępowania z czynem z art. 284 § 1
k.k. Brak tej tożsamości przesądza o istnieniu ujemnej przesłanki procesowej w
postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela w zakresie czynu z art. 284 § 1 k.k.
i skutkuje zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej, określonej w art. 439
§ 1 pkt 9 k.p.k. w odniesieniu do pkt 2 zaskarżonego wyroku.
Po drugie, postępowanie przygotowawcze w niniejszej sprawie toczyło się w
fazie in rem. M. S. nie miał w nim statusu podejrzanego, nie składał więc wyjaśnień,
które mogłyby być odczytane w trybie art. 479 § 2 k.p.k. Skoro tak, to sądowi nie
było wolno wydać wyroku zaocznego. Nie jest bowiem dopuszczalne wydanie
takiego wyroku, jeżeli oskarżony nie złożył uprzednio wyjaśnień (zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 listopada 2005 r., V KK 311/05, LEX nr 164424). Powyższe
uchybienie, stanowiące rażące naruszenie wskazanych w drugim zarzucie
przepisów art. 479 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 6 k.p.k. (ale już nie art. 485 k.p.k., który -
jako dotyczący postępowania w sprawach z oskarżenia prywatnego - nie miał w tej
sprawie zastosowania), miało istotny wpływ na treść wyroku, gdyż oskarżony został
pozbawiony możliwości realizacji prawa do obrony.
Po trzecie, analiza akt niniejszej sprawy oraz sprawy Sądu Rejonowego o
sygn. V G Nc … potwierdza, że zachodzi tożsamość roszczeń, o których
rozstrzygnął Sąd Rejonowy w postaci zobowiązania oskarżonego do naprawienia
szkody na rzecz pokrzywdzonego na podstawie art. 46 § 1 k.k., z tymi
wynikającymi z zapadłego w postępowaniu cywilnym prawomocnego nakazu
zapłaty z dnia 22 września 2008 r., w sprawie V G Nc …, którym zasądzono od
5
„S. – S.” sp. z o.o. na rzecz „P.” sp. z o.o. kwotę 46.299,77 zł, wynikającą z
popełnienia przestępstwa objętego zaskarżonym obecnie wyrokiem. Sąd
Rejonowy mając świadomość tego stanu rzeczy (na rozprawie w dniu 12
kwietnia 2012 r. odpis powyższego orzeczenia zaliczył do materiału
dowodowego sprawy), pominął jednak treść art. 415 § 5 k.p.k., określającego
warunki orzekania o naprawieniu szkody. Zgodnie z tym przepisem obowiązku
naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia
przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu tym
prawomocnie orzeczono. W orzecznictwie trafnie wskazuje się, że zakaz
wynikający z art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. odnosi się do każdego określonego w
ustawie przypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, a
więc również określonego w art. 46 § 1 k.k. oraz że obowiązuje niezależnie od
tego, czy zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało
wyegzekwowane (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2009 r., V KK
149/09, LEX nr 602608; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., II KK
20/11, LEX nr 785279).
Fakt, że o roszczeniach wynikających z popełnienia przypisanego
oskarżonemu przestępstwa już wcześniej w całości prawomocnie
rozstrzygnięto, wykluczał możliwość zobowiązania M. S. do naprawienia
szkody wyrządzonej przez niego tym przestępstwem. W rezultacie, podniesiony
w punkcie trzecim kasacji zarzut rażącego naruszenia art. 415 § 5 k.p.k., jest w
pełni zasadny.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, oceniając zarzuty i wniosek
skarżącego za oczywiście zasadne, uchylił zaskarżony wyrok i na podstawie
art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. umorzył postępowanie w zakresie czynu z art. 284 § 1
k.k., zaś w pozostałym zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd ten będzie zobowiązany
stosować się ściśle do przepisów normujących postępowanie uproszczone, w
tym do art. 479 § 2 k.p.k., zgodnie z którym w razie nieusprawiedliwionego
niestawiennictwa oskarżonego na rozprawie istnieje możliwość skorzystania z
instytucji określonej w art. 396 § 2 – 4 k.p.k.
6
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku. O
kosztach procesu w części umarzającej postępowanie rozstrzygnięto na
podstawie art. 632 pkt 1 k.p.k. w zw. z art. 640 k.p.k.