Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 326/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
SSN Włodzimierz Wróbel
Protokolant Anna Janczak
w sprawie A. M.K.
podejrzanej z art. 226 § 1 k.k. w zw. z art. 57a § 1 k.k.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k.
w dniu 12 grudnia 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść podejrzanej
od wyroku Sądu Rejonowego
z dnia 14 lipca 2011r.
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Rejonowemu do ponownego
rozpoznania.
UZASADNIENIE
W dniu 16 marca 2010 r., prokurator Prokuratury Rejonowej, na podstawie
art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k., art. 324 § 1 k.p.k., art. 93 k.k. i art. 94 § 1 k.k., skierował do
Sądu Rejonowego wniosek o:
1. umorzenie śledztwa przeciwko A. M. K. podejrzanej o popełnienie czynu z art.
226 § 1 k.k. w zw. z art.57a § 1 k.k. - wobec nie popełnienia przez podejrzaną
2
zarzucanego jej przestępstwa ze względu na stan niepoczytalności w chwili czynu,
tj. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.,
2. zastosowanie wobec podejrzanej środka zabezpieczającego w postaci
umieszczenia jej w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym o podstawowym
systemie zabezpieczenia.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że A. M. K. dopuściła się zarzucanego
jej czynu. Z uwagi na stwierdzoną przez biegłych lekarzy psychiatrów chorobę
psychiczną nie mogła ona jednak w chwili czynu rozpoznać jego znaczenia i
pokierować swoim postępowaniem. Ponieważ stan zdrowia podejrzanej wskazywał
na duże prawdopodobieństwo popełnienia przez nią czynu o dużej szkodliwości
społecznej, powinna ona być skierowana na internację do odpowiedniego oddziału
psychiatrycznego o podstawowym systemie zabezpieczenia.
Wniosek ten rozpoznawano na posiedzeniu w dniu 19 kwietnia 2010 r. W
trakcie tego posiedzenia sąd postanowił skierować sprawę na rozprawę. Przed
rozprawą główną w dniu 14 lipca 2011 r. przeprowadzono ponowne badanie
sądowo - psychiatryczne podejrzanej. Na rozprawie sąd wysłuchał dwóch biegłych
lekarzy psychiatrów i biegłego psychologa, którzy tego dnia badali podejrzaną i
wydali opinię o stanie jej zdrowia. Biegli potwierdzili swoją opinię wskazując, że w
czasie popełnienia zarzucanego czynu podejrzana - z uwagi na chorobę
psychiczną w postaci organicznego zaburzenia nastroju - działała w warunkach, o
jakich mowa w art. 31 § 1 k.k. Jednakże, zdaniem biegłych, obecnie podejrzana
znajduje się w stanie stabilizacji nastroju i nie wymaga zastosowania środka
zabezpieczającego w postaci internacji. Ponadto wyrazili oni pogląd, że jeżeli
podejrzana podejmie systematyczne leczenie ambulatoryjne i będzie
powstrzymywała się od nadużywania alkoholu, nie będzie istniało po jej stronie
prawdopodobieństwo popełnienie czynu tego samego rodzaju. Wskazali także, że
właściwe w takiej sytuacji jest stosowanie środków stabilizujących nastrój, a w
konsekwencji konieczne jest podjęcie przez nią leczenia ambulatoryjnego. Musi to
być przy tym leczenie dwutorowe. Leczenie choroby psychicznej musi odbyć się w
poradni zdrowia psychicznego, zaś leczenie odwykowe w poradni leczenia
odwykowego.
W związku z tym, prokurator nie poparł wniosku w zakresie dotyczącym
zastosowania wobec podejrzanej środka zabezpieczającego w postaci jej
umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Natomiast wniósł o
3
umorzenie postępowania i zobowiązanie podejrzanej do podjęcia leczenia
ambulatoryjnego w zakresie choroby psychicznej i alkoholowej.
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 14 lipca 2011 r. na podstawie art. 17 § 1 pkt
2 k.p.k. w zw. z art. 414 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 31 § 1 k.k. umorzył postępowanie
karne wobec A. M. K. Na podstawie art. 93 k.k. i art. 94 § 1 i 2 k.k. orzekł wobec
podejrzanej tytułem środka zabezpieczającego skierowanie jej na leczenie
psychiatryczne w systemie ambulatoryjnym oraz na leczenie odwykowe –
przeciwalkoholowe w systemie ambulatoryjnym.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się w dniu 22
lipca 2011 r.
Kasację od tego wyroku wniósł – na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. –
Prokurator Generalny, zaskarżając wyrok w całości na korzyść podejrzanej. W
kasacji zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisów prawa:
1. materialnego, a mianowicie art. 93 k.k. i art. 94 § 1 i 2 k.k., polegające na
ich błędnej wykładni, iż pozwalają one na zastosowanie wobec podejrzanej, wobec
której umorzono postępowanie z uwagi na zniesioną zdolność rozpoznania
znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem, środka zabezpieczającego
w postaci skierowania jej na leczenie psychiatryczne oraz leczenie odwykowe w
systemie ambulatoryjnym,
2. procesowego, tj. art. 322 § 1 k.p.k., art. 324 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 354 pkt 2
k.p.k. w zw. z art. 414 § 1 k.p.k., polegające na wydaniu przez sąd, po
przeprowadzeniu rozprawy, w niewłaściwej formie wyroku zamiast postanowienia,
orzeczenia o umorzeniu postępowania karnego wobec podejrzanej, w sytuacji, gdy
brak było podstaw do orzeczenia wobec niej, na podstawie art. 94 § 1 k.k.,
kumulatywnie środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia jej w zakładzie
psychiatrycznym, podczas gdy w opisanych wyżej okolicznościach do wydania
postanowienia o umorzeniu postępowania karnego wobec podejrzanej, ze względu
na niepoczytalność, uprawniony był jedynie prokurator.
W konkluzji kasacji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym w rozumieniu art.535 § 5 k.p.k.
4
Zaskarżony wyrok zapadł bowiem z rażącą obrazą przepisów prawa
materialnego i procesowego, wskazanych w zarzutach kasacji, która miała istotny
wpływ na jego treść.
Na wstępie, przed rozważeniem tych zarzutów wskazać należy, że Sąd
Rejonowy zasadnie, z uwagi na brak przesłanek z art. 93 k.k. i art. 94 § 1 k.k.,
odstąpił od orzeczenia wobec podejrzanej środka zabezpieczającego w postaci
umieszczenia jej w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Natomiast nie
dostrzegł, że brak było podstaw prawnych do stosowania wobec podejrzanej
również innego środka zabezpieczającego.
Rację ma skarżący, że w sprawie doszło do naruszenia przepisów art. 93
k.k. i art. 94 § 1 k.k., poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
pozwalają one na zastosowanie środka zabezpieczającego w postaci skierowania
na leczenie psychiatryczne i odwykowe w systemie ambulatoryjnym wobec
sprawcy, co do którego umorzono postępowanie z uwagi na zniesioną
poczytalność.
Przepis art. 93 k.k. ma charakter ogólnej normy gwarancyjnej. Odnosi się do
wszystkich środków zabezpieczających związanych z umieszczeniem sprawcy w
zakładzie zamkniętym lub skierowaniem na leczenie ambulatoryjne i nie może
stanowić samodzielnej podstawy ich stosowania, w oderwaniu od poszczególnych
sytuacji procesowych, określonych w innych przepisach Rozdziału X Kodeksu
karnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2011 r., V
KK 347/11, OSNKW 2012, z. 2, poz. 15).
W stosunku do sprawców popełniających czyny zabronione w stanie
niepoczytalności określonej w art. 31 § 1 k.k. wyłączne zastosowanie ma przepis
art. 94 § 1 k.k., przewidujący orzeczenie, po spełnieniu określonych w nim
przesłanek, jedynie o umieszczeniu sprawcy w odpowiednim zakładzie
psychiatrycznym.
Natomiast skierowanie na leczenie ambulatoryjne, o którym stanowi art. 93
k.k., związane jest ze szczegółowymi przesłankami przewidzianymi w art. 95a § 1 i
§ 1a k.k. oraz art. 97 § 1 k.k., a więc wówczas, gdy została orzeczona kara
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
Sąd Rejonowy orzekając wobec podejrzanej środek zabezpieczający w
postaci skierowania jej na leczenie psychiatryczne i leczenie odwykowe w systemie
ambulatoryjnym, powyższych reguł nie respektował. Nie można bowiem, bez
5
rażącego naruszenia art. 93 k.k. i art. 94 § 1 k.k., orzec środka zabezpieczającego
w postaci skierowania na leczenie ambulatoryjne wobec sprawcy czynu
działającego w warunkach określonych w art. 31 § 1 k.k.
Podstawą prawną zastosowania wobec podejrzanej środka
zabezpieczającego w orzeczonej postaci nie mogły więc być wskazane w wyroku
przepisy art. 93 k.k. i art. 94 § 1 i 2 k.k. To oczywiste uchybienie normom zawartym
w tych przepisach skutkowało istotnym wpływem na treść zaskarżonego wyroku
(art. 523 § 1 k.p.k.), gdyż prowadziło do orzeczenia wobec podejrzanej środka
zabezpieczającego, który w realiach sprawy nie powinien zostać orzeczony.
Zasadny jest również zarzut rażącego naruszenia przepisów prawa
procesowego podniesiony w punkcie 2. kasacji.
Po pierwsze, nie ulega wątpliwości, że sąd po rozpoznaniu wniosku
prokuratora o umorzenie postępowania z uwagi na niepoczytalność podejrzanego i
zastosowanie wobec niego środka zabezpieczającego, niezależnie od tego, czy
czyni to na posiedzeniu, czy na rozprawie – orzeka w formie postanowienia (zob.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 1999 r., I KZP 21/99, OSNKW 1999,
z. 9 – 10, poz. 49). Wydanie w tej sprawie wyroku, po rozpoznaniu na rozprawie
złożonego przez prokuratora w trybie art. 324 § 1 k.p.k. wniosku, stanowiło więc
rażące naruszenie art. 354 pkt 2k.p.k. i art. 414 §1 k.p.k.
Po drugie, skoro po przesłuchaniu na rozprawie w dniu 14 lipca 2011 r.
biegłych lekarzy psychiatrów i psychologa okazało się, że brak jest podstaw
prawnych do zastosowania wobec podejrzanej środka zabezpieczającego w
postaci umieszczenia jej w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, na podstawie
art. 94 § 1 k.k., sąd powinien był odmówić uwzględnienia wniosku o umorzenie
postępowania i przekazać sprawę prokuratorowi. Do umorzenia postępowania ze
względu na niepoczytalność sprawcy, gdy nie ma podstaw do orzeczenia wobec
niego środka zabezpieczającego, uprawniony jest bowiem jedynie prokurator (por.
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2002 r., I KZP 7/02. OSNKW 2002.
z. 7 – 8, poz. 59). Sąd Rejonowy orzekając o umorzeniu postępowania wobec
podejrzanej na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 31 § 1 k.k., w sytuacji
gdy brak było podstaw do uwzględnienia wniosku złożonego w trybie art. 324 § 1
k.p.k. o umieszczenie jej w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym, dopuścił się
rażącego naruszenia art. 322 § 1 k.p.k. i art. 324 § 1k.p.k.
6
Stwierdzone rażące naruszenia prawa procesowego miały istotny wpływ na
treść orzeczenia, jako że w obiegu prawnym funkcjonuje orzeczenie o umorzeniu
postępowania karnego wobec A. M.K. wydane przez niewłaściwy organ i w
nieprawidłowej formie.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, oceniając zarzuty i wniosek skarżącego
za oczywiście zasadne, uwzględnił skargę kasacyjną na posiedzeniu.
Ponownie rozpoznając sprawę sąd właściwy odmówi uwzględnienia wniosku
o umorzenie postępowania i zastosowanie wobec podejrzanej środka
zabezpieczającego w postaci umieszczenia jej w zamkniętym zakładzie
psychiatrycznym i przekaże sprawę prokuratorowi, celem umorzenia postępowania
karnego wobec A. M. K.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy orzekł jak w wyroku.