Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 207/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Anna Owczarek
w sprawie z wniosku A. – R. R. M. Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością – O. Spółki Komandytowej z siedzibą
w W.
przy uczestnictwie H. N. AG z siedzibą w H. i K.(Niemcy), E. AG z siedzibą we F.
(Niemcy), H. AG z siedzibą w E. (Niemcy), E. A. z siedzibą w E. (Niemcy) i Banku
Polska Kasa Opieki
Spółki Akcyjnej z siedzibą w W.
o wykreślenie ostrzeżenia w księdze wieczystej Nr X.,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 29 listopada 2011 r.,
odrzuca skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Wnioskodawca domagał się wykreślenia z księgi wieczystej nr X.
ostrzeżenia o niezgodności między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w
księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym polegającej na wpisaniu
hipotek umownych pod numerem 1-5 i 8-21 jako hipotek łącznych z hipotekami,
wpisanymi w księgach wieczystych nr […], […],[…] i[…], prowadzonych przez Sąd
Rejonowy, podczas gdy księgi te zostały zamknięte. Wskazał, że ostrzeżenie to
zostało wpisane z urzędu w dniu 5.06.2009 r. w dziale III księgi wieczystej w
sprawie 12845/09.
Wnioskodawca powołał się na art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 06.07.1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361
ze zm., dalej: „u.k.w.h.”), zgodnie z którym wpis potrzebny do usunięcia
niezgodności między treścią księgi wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym
może nastąpić, gdy niezgodność będzie wykazana orzeczeniem sądu lub innymi
odpowiednimi dokumentami. Według wnioskodawcy orzeczeniami takimi są wpisy
hipotek umownych, kaucyjnych łącznych, dokonane przez Sąd Rejonowy do ksiąg
wieczystych nr […],[…] i […] oraz postanowienie tegoż Sądu z dnia 26.05.2009 r.
o umorzeniu postępowania w zakresie dokonania wpisów hipotek do zamkniętych
ksiąg wieczystych o numerach […], […],[…] i […]. Zgodnie bowiem z art. 365 k.p.c.,
prawomocne orzeczenie sądowe wiąże nie tylko strony i sąd który je wydał, lecz
również inne sądy, w tym wieczystoksięgowy. Wnioskodawca powołał się również
na pojęcie nieruchomości jako przedmiotu hipoteki i na istotę hipoteki łącznej.
Postanowieniem z dnia 27 września 2011 r. Sąd pierwszej instancji oddalił
wniosek. Ustalił, że księga wieczysta Nr X. prowadzona jest dla nieruchomości
gruntowej, położonej w O. przy W. , stanowiącej własność Gminy O. Grunt ten jest
przedmiotem użytkowania wieczystego, które to prawo wpisane jest w dziale II
księgi wieczystej na rzecz A.-R. R. M. sp. z o.o. – O. spółki komandytowej
z siedzibą w W.
W dziale IV tej księgi wieczystej pod numerem 1-5 i 8-21 wpisane są hipoteki
umowne na rzecz wierzycieli: H. N. AG z siedzibą w H. i K., E. AG z siedzibą we F.,
3
H. AG z siedzibą w E., E. AG z siedzibą w E. i Banku Polska Kasa Opieki Spółki
Akcyjnej z siedzibą w W.
W dniu 05.06.2009 r. Sąd - działając z urzędu na podstawie art. 62613
§ 1
k.p.c. - wpisał w dziale III księgi wieczystej nr X. ostrzeżenie o niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w księdze wieczystej, a
rzeczywistym stanem prawnym, polegającej na wpisaniu hipotek umownych pod
numerem 1-5 i 8-21 jako hipotek łącznych z hipotekami, wpisanymi w księgach
wieczystych nr […], […],[…] i […], prowadzonych przez Sąd Rejonowy, podczas
gdy księgi te zostały zamknięte. Wpis ten zaskarżony został apelacją przez A.-
R. R. M. sp. z o.o. – O. spółkę komandytową z siedzibą w W., (k. 8240-8245),
którą Sąd Okręgowy, oddalił postanowieniem z dnia 14.10.2009 r. sygn. akt IX Ca
710/09 (postanowienie, k. 8552-8553).
Sąd pierwszej instancji ocenił, że powoływane przez wnioskodawcę
okoliczności i zgłaszane zarzuty, w istocie zmierzają do podważenia
prawomocnego dokonanego z urzędu wpisu z dnia 5 czerwca 2009 r. w sprawie
wszczętej z urzędu 12845/09. Treść hipotek umownych, ujawnionych w dziale IV
księgi wieczystej nr X., nie uległa od czasu wpisania przedmiotowego ostrzeżenia
zmianie, tj. nadal w nich widnieje wpis, że hipoteki te są sprzeczne z hipotekami,
wpisanymi w księgach wieczystych nr […], […],[…] i […], prowadzonymi przez Sąd
Rejonowy, które to księgi wieczyste zostały zamknięte. Nie zmieniają tego faktu
okoliczności, na które powołuje się wnioskodawca, tj. że zamknięcie księgi
wieczystej ma charakter techniczny.
Wyraził pogląd, że art. 31 ust. 2 u.k.w.h., nie ma w sprawie zastosowania.
Reasumując, stwierdził że okoliczności i dowody, na które powołuje się
wnioskodawca, nie dają podstaw do dokonania żądanego wpisu. Nadal bowiem
istnieje stan niezgodności, o którym mowa w przedmiotowym ostrzeżeniu.
Granice kompetencji sądu wieczystoksięgowego określa art. 6268
§ 2 k.p.c.,
zgodnie z którym rozpoznając wniosek o wpis, sąd bada jedynie treść i formę
wniosku, dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej. Wynika zatem
z tego unormowania, że Sąd dokonuje jedynie kontroli wniosku i dokumentów,
które mają być podstawą wpisu w księdze wieczystej pod względem formalnym
4
i materialnym. Badaniu w postępowaniu tym nie podlega w szczególności
prawidłowość dokonanych prawomocnych wpisów w księdze wieczystej.
Wnioskodawca w apelacji wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 29 listopada 2011 r., apelację oddalił.
Podniósł, że stosownie do art. 6268
§ 2 k.p.c. badanie treści wniosku polega
na sprawdzeniu, czy wniosek został złożony przez osobę legitymowaną do jego
wniesienia i czy przytoczone we wniosku okoliczności mogą być podstawą
dokonania żądanego w nim wpisu. Badanie formy polega na sprawdzeniu,
czy wniosek odpowiada wymaganiom formalnym. Badanie treści księgi wieczystej
odnosi się do stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej i do ustalenia,
czy prawo którego wniosek dotyczy, wywodzi się z prawa poprzednika. Sąd
wieczystoksięgowy obejmuje także swym badaniem ogólne przesłanki
rozstrzygnięcia, tj. swoją właściwość miejscową, wymagania formalne wniosku,
zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych wnioskodawcy, prawidłowość
jego zastępstwa przez przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika i legitymację
do złożenia wniosku.
Poza tym wskazał, że czynność materialna stanowiąca podstawę wpisu
powinna być badana przez sąd nie tylko pod względem formalnoprawnym,
lecz także pod względem jej skuteczności materialnej (orzeczenie Sądu
Najwyższego z dnia z 25 lutego 1963 r., III CR 177/62 (OSN II/64, poz. 36). Zakres
kognicji Sądu wieczystoksięgowego nie obejmuje natomiast rozstrzygania
jakichkolwiek sporów z zakresu prawa własności ani w charakterze przesłanki,
ani samego rozstrzygnięcia.
Według oceny Sądu drugiej instancji wnioskodawca nie wykazał, że stan
prawny ujawniony w przedmiotowej księdze wieczystej jest zgodny z rzeczywistym
stanem prawnym, tj. że hipoteki ujawnione w niej są hipotekami łącznymi.
Tymczasem w dalszym ciągu z treści hipotek ujawnionych w księdze
wieczystej wynika, że są to hipoteki łączne, pomimo iż księgi wieczyste
prowadzone dla nieruchomości współobciążonych według treści wpisu w księdze
5
wieczystej nr X. zostały zamknięte. Rzeczywisty stan prawny jest zatem odmienny
niż ten stwierdzony w przedmiotowej księdze wieczystej.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone skargą kasacyjną
przez skarżącą A. – R. R. M. sp. z o.o. w O., w której wniosła o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Skarga została oparta na obu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. W ramach zarzutu
naruszenia prawa materialnego skarżący podnieśli obrazę art. 46 § 1 k.c.; art. 76
ust. 3 oraz art. 31 ust. 2 u.k.w.h. W ramach zarzutu naruszenia prawa
procesowego, skarżąca podniosła obrazę art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
oraz art. 378 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnieniem wstępnym wymagającym rozważenia to dopuszczalność
w sprawie skargi kasacyjnej. Z powyższych uwag wynika już, że sporny wpis
nastąpił przez Sąd z urzędu dniu 05.06.2009 r. na podstawie art. 62613
§ 1 k.p.c.,
kiedy to ujawnił on w dziale III księgi wieczystej nr X. ostrzeżenie o niezgodności
między stanem prawnym nieruchomości, ujawnionym w księdze wieczystej, a
rzeczywistym stanem prawnym, polegającej na wpisaniu hipotek umownych pod
numerem 1-5 i 8-21 jako hipotek łącznych z hipotekami, wpisanymi w księgach
wieczystych nr […], […],[…] i […], prowadzonych przez Sąd Rejonowy, podczas
gdy księgi te zostały zamknięte. Przedmiotem sprawy było więc wykreślenie
ostrzeżenia wpisanego z urzędu.
W sprawach wieczystoksięgowych dopuszczalna jest skarga kasacyjna tylko
od prawomocnych postanowień co do istoty sprawy, kończących postępowanie
w sprawie (art. 5191
§ 1 k.p.c.). Wpis ostrzeżenia, czy jego wykreślenie na
podstawie art. 62613
zd. 1 k.p.c. jest orzeczeniem, od którego przysługuje apelacja,
natomiast od postanowienia sądu drugiej instancji w tym przedmiocie
nie przysługuje skarga kasacyjna. Pogląd ten jest jednolicie przyjmowany
w literaturze.
Orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie według unormowania
zawartego w art. 5191
§ 1 k.p.c. jest rozstrzygnięcie, które dotyczy sprawy poddanej
pod osąd, a nie kwestii wpadkowej czy ubocznej (por. np. orzeczenie Sądu
6
Najwyższego z dnia 14 listopada 1996 r., I CKN 7/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 31).
Na gruncie wieczystoksięgowym jest to orzeczenie, którego przedmiotem jest
prawo jakie może być ujawnione w księdze wieczystej. Tymczasem istotą
ostrzeżenia nie jest rozstrzygnięcie o prawie ujawnianym w księdze wieczystej,
lecz urzędowa informacja o tym, że jego wpis jest zgodny, bądź niezgodny,
z rzeczywistym stanem prawnym. Wpis zatem ostrzeżenia, czy jego wykreślenie
nie uchyla mocy prawnej wpisanego prawa, lecz wywołuje jedynie wpływ
na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (por. postanowienie Sadu
Najwyższego z dnia 7 stycznia 1997 r., III CZ 1/97, OSNC 1997, nr 4, poz. 37).
Ostrzeżenia w istocie mają charakter zabezpieczenia przed działaniem
rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych i nie wywołują zmian ujawnionych
w księdze wieczystej praw podmiotowych. Z tego względu skarga kasacyjna
w sprawie o wykreślenie ostrzeżenia dokonanego na podstawie art. 62613
§ 1 k.p.c.
jest niedopuszczalna (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia
1997 r., III CZ 1/97, OSNC 1997, nr 4, poz. 37, z dnia 19 maja 2010 r., I CZ 32/10
i z dnia 19 sierpnia 2010 r., IV CSK 51/10).
Dlatego też na podstawie art. 3986
§ 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono
jak w sentencji.