Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 403/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa Banku Spółdzielczego w Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 10 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 kwietnia 2012 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w pkt II w zakresie oddalającym
apelację powoda w pozostałej części oraz w pkt III
i przekazuje sprawę w tym zakresie do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, znosząc postępowanie
przed tym Sądem,
2) pozostawia Sądowi Apelacyjnemu rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód - Bank Spółdzielczy w Z. dochodził od Skarbu Państwa -
Nadleśnictwa D. zapłaty tytułem wierzytelności przeniesionej na niego jako
zabezpieczenie udzielonego kredytu. Wyrokiem z dnia 5 grudnia 2011 r. Sąd
Okręgowy w B. częściowo uwzględnił powództwo, zasądzając od pozwanego na
rzecz powoda kwotę 340.479,70 zł z ustawowymi odsetkami. Na skutek apelacji
obu stron, wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny podwyższył tę
kwotę do 344.029,63 zł, oddalając apelację powoda w pozostałej części oraz
apelację pozwanego w całości.
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył ten wyrok w części, wskazując na
niezasadne oddalenie powództwa co do kwoty 97.167,01 zł. Zarzucił Sądowi
Apelacyjnemu naruszenie: art. 65 k.c. w związku z art. 509 k.c. w związku z art. 510
k.c. i 512 k.c. oraz art. 457 k.c. w związku z art. 725 k.c. i art. 50 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (jedn. Tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1376 ze
zm.); art. 3511
k.c. w związku z art. 77 k.c. i 78 k.c. oraz art. 452 k.c. Na tej
podstawie wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie
kosztów postępowania. W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwany wniósł o jej
oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania.
W postępowaniu przed Sądami pierwszej i drugiej instancji pozwany
reprezentowany był przez nadleśniczego lub radców prawnych działających
na podstawie udzielonego im pełnomocnictwa. W postępowaniu kasacyjnym
zastępstwo pozwanego było wykonywane przez Prokuratorię Generalną
Skarbu Państwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postępowanie przed Sądem Apelacyjnym dotknięte było nieważnością
z uwagi na brak właściwego umocowania pełnomocnika pozwanego (art. 379 pkt 2
k.p.c.). Wprawdzie uchybienie w tym zakresie nie stało się przedmiotem zarzutu
skargi kasacyjnej, zostało jednak podniesione na rozprawie przez przedstawiciela
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Ponadto, stosownie do art. 39813
§ 1
3
k.p.c. Sąd Najwyższy z urzędu rozważa przesłanki ważności postępowania
w granicach zaskarżenia.
Zgodnie z art. 67 § 2 zdanie drugie k.p.c. czynności procesowe za Skarb
Państwa podejmuje Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa w zakresie
określonym odrębną ustawą - to jest ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm. - dalej jako:
„u.p.g.s.p."). Ustawa ta rozróżnia obligatoryjne zastępstwo procesowe przez
Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa oraz zastępstwo fakultatywne.
Do pierwszej grupy regulacji zalicza się art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.g.s.p., zgodnie
z którym Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wykonuje zastępstwo procesowe
Skarbu Państwa w sprawach, które należą w pierwszej instancji do właściwości
sądów okręgowych. Na podstawie art. 8b ust. 1 u.p.g.s.p. Prokuratoria Generalna
Skarbu Państwa może przekazać sprawę lub grupę spraw do prowadzenia przez
podmiot reprezentujący Skarb Państwa.
Ze względu na wartość przedmiotu sporu rozpoznawana sprawa należała do
właściwości sądu okręgowego (art. 17 pkt 4 k.p.c.). Z tego powodu pozwany
powinien być zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa zarówno
w postępowaniu w pierwszej, jak i w drugiej instancji. W aktach sprawy brak
dowodu, by Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa przekazała tę sprawę
Skarbowi Państwa - Nadleśnictwu D. Jedynie w takim wypadku jednostka ta
mogłaby samodzielnie dokonywać czynności procesowych w postępowaniu
cywilnym za Skarb Państwa.
W konsekwencji, z ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd drugiej
instancji wynika, że pozwany reprezentowany był w postępowaniu w sposób
niezgodny z prawem.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego problem skutków
naruszenia obowiązku wykonywania zastępstwa procesowego przez Prokuratorię
Generalną Skarbu Państwa został poruszony w wyroku z dnia 2 lutego 2011 r.,
II CSK 368/10 (LEX nr 785877). Stwierdzono w nim, że uchybienie to nie stanowi
przyczyny nieważności postępowania, brak wykonywania - w danej sytuacji
obligatoryjnego - zastępstwa procesowego przez Prokuratorię Generalną Skarbu
4
Państwa nie oznacza bowiem jeszcze, by strona była reprezentowana w sprawie
przez nienależycie umocowanego pełnomocnika w rozumieniu art. 379 pkt 2 k.p.c.
Udział Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa nie wyklucza bowiem możliwości
działania innego pełnomocnika Skarbu Państwa i nie wpływa na skuteczność jego
umocowania. Nawet w razie jego braku, Skarb Państwa mógłby natomiast
potwierdzić czynności, których dokonał podmiot dokonujący za niego czynności
w postępowaniu.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie podziela jednak tego stanowiska.
Nie ulega wątpliwości, że art. 67 § 2 zdanie drugie k.p.c. został ukształtowany jako
wyjątek od ogólnej reguły wyrażonej w zdaniu pierwszym tego przepisu, zgodnie
z którą kompetencję do podejmowania czynności procesowych za Skarb Państwa
posiada organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się
dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej. Z tego powodu
w wypadkach określonych przez ustawodawcę - między innymi w art. 8 ust. 1 pkt 1
u.p.g.s.p. - zastępstwo procesowe Skarbu Państwa może być wykonywane
wyłącznie przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, nie zaś przez
organy państwowych jednostek organizacyjnych (por. wyroki Sądu Najwyższego:
z dnia 24 marca 2011 r., I CSK 438/10, LEX nr 798233 oraz z dnia 26 lipca 2012 r.,
II CSK 688/11, nie publ.). Obok językowej treści przepisów,
za wnioskiem takim przemawiają także względy celowościowo-funkcjonalne.
Powołując Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa i przekazując do jej
kompetencji pewne kategorie spraw, ustawodawca dążył bez wątpienia do
stworzenia profesjonalnego i scentralizowanego zastępstwa procesowego Skarbu
Państwa, w miejsce zastępstwa wykonywanego przez państwowe jednostki
organizacyjne. Przyjęcie możliwości wykonywania zastępstwa procesowego
alternatywnie przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa lub państwową
jednostkę organizacyjną w oczywisty sposób przeczyłoby zadaniom, jakie spełniać
ma ta regulacja.
Występujący dotychczas w niniejszej sprawie pełnomocnik Skarbu Państwa
nie mógł być zatem pełnomocnikiem w tym postępowaniu. Z tego względu
postępowanie to było dotknięte nieważnością na podstawie art. 379 pkt 2 k.p.c.
5
(por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2008 r., III CZP
154/07, OSNC 2008, nr 12, poz. 133).
Na marginesie można także zauważyć, że brak wykonywania
obligatoryjnego zastępstwa procesowego przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa może jednocześnie wskazywać na inną podstawę nieważności
postępowania - pozbawienie Skarbu Państwa możliwości obrony jego praw
w postępowaniu (art. 379 pkt 5 k.p.c.). W kontekście tego uchybienia procesowego
możliwość taką dopuścił już wcześniej Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lutego
2011 r., II CSK 368/10 (LEX nr 785877), wskazując, że wymaga ona każdorazowo
oceny okoliczności faktycznych konkretnej sprawy. Wobec istnienia nieważności
postępowania z powodu niewłaściwego umocowania pełnomocnika, badanie tej
kwestii byłoby jednak bezprzedmiotowe.
Biorąc pod uwagę nieważność postępowania, należało uchylić zaskarżony
wyrok w zakresie zaskarżenia skargą kasacyjną - a więc w punkcie II co do
rozstrzygnięcia o oddaleniu apelacji powoda w pozostałej części oraz w punkcie III -
i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
znosząc postępowanie przed tym Sądem. Granice uwzględnienia nieważności
postępowania przez Sąd Najwyższy wyznacza w tym wypadku art. 39813
§ 1 k.p.c.
Z powodu nieważności postępowania przed Sądem drugiej instancji
bezprzedmiotowa była ocena zarzutów sformułowanych w skardze kasacyjnej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w związku
z art. 39821
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.
jw